Ün ey m im arlı

“Bu makale çalışması meydan 

kavramının tarihsel süreç içerisinde 

gelişimi ve evrimi ile meydanı 

tanımlayan ölçütler; işlevsel ve form 

açısından bir değerlendirmede 

bulunmayı amaçlamaktadır. 

Agoradan itibaren bugünkü 

alışveriş merkezleri plazalara 

doğru biçimlenen meydan, 

kentlerin kamusal mekân odakları 

durumundadır. Kamusallık 

kentin belleği olup, yaşanılanlar 

ve yaşamın kendisidir. Kamusal 

mekân oluşturma ve kentin tarihî 

kimliğini meydanlardan anlamak 

mümkündür. O halde meydan kentli 

ile olan iletişimi kurmada mekânsal 

bir araç konumundadır. Gündelik 

yaşam bu işlev ve biçimde var olur 

ve yeniden üretilir. Bu bakımdan çok 

farklı meydan örnekleri belirli tanımlar 

altında değerlendirilmektedir. Bu 

örneklerde, politik gücü, politik 

rejimin temsil biçimini kamunun 

kullanımını, yoğunluğunu, meydanın 

büyüklüğünü, biçimini, işlevi ile 

peyzaj ve kentsel mobilya kullanımını 

görmek mümkündür. Bütün bu 

örnekler, meydanı tanımlamada, 

anlamlandırmada, kimliklendirmede 

çok önemli araçlardır.”

Asım Mustafa AYTEN 

Abdullah Gül Üniversitesi, 

Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama 

Bölümü Öğretim Üyesi

Sevim Seyhan AYTEN 

Y. Mimar 

Erciyes Üniversitesi 

Mimarlık Fakültesi,

Mimarlık Bölümü Araştırma Görevlisi

MEYDAN 

KAVRAMI: 

DEĞİŞİM VE 

KENT İLE 

ETKİLEŞİM

yükseldikçe,  bağlantılar  ve  yolculuk  tarzındaki 

değişimler kavşakları daha belirgin yapmaktadır. 

Baskın kavşaklar, buna rağmen, kamu mekânları 

gibi hem işlevsel hem fiziksel belirginlikle, hem 

“toplanma  noktası”  hem  “bağlantı”  olma  eği-

limindedir.  Gerekli  olmamasına  rağmen,  ayırt 

edici fiziksel şekiller, kavşakları daha hatırlanabilir 

yapmaktadır.

3

 C. Alexander’a göre ise, her bütün 

merkez  olmalıdır  ve  bunun  etrafında  merkezin 

sistemleri ayrı ayrı üretilir. O merkez simetrik dü-

zenlemeye  doğru  yönelir.  Düğüm  noktası  için 

gerekli  olan  duvarların  esneklik  niteliği  zemin, 

detay,  aydınlatma,  topografya,  gökyüzü  temel 

gerekliliktir.

4

  Düğüm  noktası  içerisinde  ele  alı-

nan  meydanların  ise  sadece  fiziksel  nedenlerin 

sonucunda üretilen, yaşanılan, değişen ve dönü-

şen bir anlamı, kimliği olmadığı bunun yanı sıra 

sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal tercihler ve 

nedenlerin sonucunda bir anlam kazandığı anla-

şılmaktadır. Bundan dolayıdır ki, meydanın geç-

mişteki,  günümüzdeki  ve  gelecekteki  anlamını 

ortak  eylemlerin  gerçekleştiği  alan,  tanımlayıcı 

ve sınırlayıcı yapı grupları ile peyzaj elemanları-

nın bulunması şeklinde ifade edilebilir.

Diğer taraftan, şehrin kendisi orada yaşayanların 

kolektif hafızasıdır ve hafıza gibi o da nesneler ve 

yerellikle ilgilidir Şehir, kolektif hafızanın locusu-

dur. O zaman locus ile şehirde oturanlar arasın-

daki ilişki hem mimari hem de peyzaj açısından 

şehre  egemen  imgesi  haline  gelir. Ve  bazı  arti-

factlar şehrin hafızasının parçası haline geldikçe 

yenileri ortaya çıkar.

5

 Mekân gösterimleri bütün 

göstergeler,  anlamlar,  kodlar  ve  bilgileri  kapsar. 

Gösterim mekânları mekânsal pratikler için yeni 

anlam ve olanaklar hayal eden zihinsel icatlardır.

6

Bu  bakımdan  meydan  kavramı  kenti  de  an-

lamamıza  yardımcı  olacaktır.  Kenti  okumanın 

aslında meydanı bilmekle koşut gerçekleşece-

ğini görebiliriz. Ayrıca, meydanın diğer kentsel 

mekân öğeleri ile olan ilişkisini de değerlendire-

bilmek  mümkün  olabilecektir.  Meydan,  böyle-

likle diğer mekân öğelerinin bir toplamı olarak 

bir kent imgesini tanımlamaktadır.

Yöntem

Çalışma konuya ilişkin bir kavramsal çerçeve oluş-

turabilmek  açısından  literatür  araştırmasına  da-

yandırılmaktadır.  Tarihsel  gelişim  içinde,  geçmişi 

Giriş

Meydan  kavramı  tarihsel  süreç  içerisinde  de-

ğerlendirildiğinde  insanoğlunun  bireysel  ge-

reksinimlerinin  ve  ihtiyaçlarının  ötesinde  bir 

arada yaşamanın yol açtığı sosyal bir varlık olma 

ve bu sosyal var oluşun ortak kullanım mekânı 

olarak  nitelendirilebilir.  Bu  bağlamda  değişik 

adlar altında kavramsallaştırılan meydan kamu-

sal olma niteliği taşımaktadır. Kamusal alan ise 

gündelik yaşamın eylemlerinin bu kez belirli, sı-

nırlı bir düzlemden gerçekleştirilmesine dönük 

bir  adlandırma  olarak  ele  alınabilir.  Bu  açıdan 

yapılan eylemler farklılaşmakla birlikte meyda-

nın tanımlanmasında rol oynayabilmektedir. 

Bu çalışmada; meydanın tarihsel süreç içerisinde 

oynadığı  rol,  geçmişten  günümüze  meydanın 

gelişimi ve değişimi, meydanın işlevi, formu ele 

alınarak  irdelenecektir.  Kostof’a  göre  kamusal 

eylem olarak kent meydanları: parklar, sokaklar-

dan alışveriş yapılarına doğru bir dönüşüm ge-

çirmiştir. Bu dönüşüm süreciyle birlikte gündelik 

hayatın  geçtiği  kamusal  mekânın  tasarımında 

eğlence yapısının baskın bir şekilde ortaya çıktığı 

anlaşılmaktadır.  Ayrıca, “Mekânların  ele  alınma-

sında  tasarlanmış  mekân  kaygısından  uzak  bir-

takım  öğelerin  kullanıldığı  birbirlerine  karışmış 

göstergeler ve imajlar bu mekânların ana unsur-

ları haline geldiği görülmektedir.

1

Amaç

Bu çalışmanın amacı meydanın değişimi ve ge-

lişiminin tarihsellik içinde ele alınıp, bölgesel ve 

çevresel  koşulların  önemini  vurgulamaktır.  Bir 

kentsel mekân öğesi olarak yayaların toplanma 

kesişme ve dağılma noktası olma niteliğinin bü-

tün kentlerde en belirgin özellik olduğu vurgu-

lanabilir. Bu bakımdan K. Lynch’in “Image of the 

City” (Kent İmgesi) adlı eserinde kentsel mekân 

öğeleri  sınırlar,  yollar,  düğüm  noktaları,  anıtsal 

elemanlar  ve  bölgelerden  meydana  gelmekte-

dir. Lynch’e göre düğüm noktası güçlü bir imaj 

veren kavramsal noktalardır. Lynch’e göre mey-

danlar,  nokta  referanslarıdır:  “İzleyicinin  girdiği, 

kişilerin yolculuk ettiği yoğun mekânlar olan şe-

hirlerdeki stratejik noktalardır.”

2

 Kavşaklar öncelik-

li olarak bağlantı noktaları olabilirler. Basit olarak 

fiziksel  karakter  veya  kısmi  kullanımın “tematik 

yoğunlaşmalarıdır.”  Kararlar  alındıkça  ve  dikkat 

İNCELEME

48

 | GÜNEYMİMARLIK | EYLÜL2013 | SAYI 13

---