Universiteti geologiy a-geografiy a fakulteti

T o‘rtinchi  tamoyii 
D.L.Stepanov  va  M .S.M esejnikovlar  tomo­
nidan  taklif etilgan va  S.V.Meyen  tomonidan  toidirilgan.  U  straton- 
lar -  stratigraflk  tabaqalarining  stratotipik etalonlar noyobligini,  fazo 
va  makonda  takrorlanmasligini  bildiradi.  Ulardan  xalqaro  stratigra­
flk jadval  ham,  mintaqaviy va mahalliy  shkalalar  ham  tarkib  topgan 
b o iad i.
Xalqaro  stratigraflk  jadvalni  tafsiflash  va  uni  tashkil  etuvchi 
m intaqaviy  va  mahalliy  sxemalarni  yaratish  stratigrafiyaning  yaku- 
niy  maqsadi  hisoblanadi.  Stratigraflk  tadqiqotlr  ikkita  muhim 
vazifani  -   kesmalarni  stratigraflk  tabaqalash  va  stratigraflk  taqqos- 
lashni  amalga  oshirishga  qaratilgan  hamda  ular  orqali  Yer  evolyut- 
siyasining  bosh  guvohlari-geologik  tanalam ing  to ‘planishi  zamon- 
makoniy  munosabatlarida  ifodalangan  geologik  vaqt,  uning  ketma- 
ketligi  to ‘g ‘risidagi  tushuncha  hosil  qiladi.  Stratigraflk  tabaqalash 
deganda  tog ‘  jinslarining  birlamchi  tik  (vertikal)  ketma-ketligi  va 
qatlamlanish  xususiyatlarini,  ularning  tarkibi  va  organik  qoldiq- 
larining  o ‘zgarishi,  kesmalarni  tashkil  etuvchi  turli  qatlam  va 
qatlamchalarning  o ‘ziga  xos  xususiyatlari  tushuniladi.  Kesmalarni 
taqqoslashda  foydalaniladigan 
usullarning  turlari  ju d a   keng. 
Bularning  orasida  paleontologik,  litologik,  geoximik,  geofizik,  shu 
jum ladan  paleomagnit,  radiologik  va  boshqa  ko ‘plab  usullarni 
k o ‘rsatish  mumkin.  Bu  usullarning  har  biri,  bir-biriga  b o g iiq  
boim agan  holda,  kesmalarni  alohida  seksiyalarga  ajratish  imkonini 
beradi.  Ularni  umumiy  belgilar bo ‘yicha  birlashtirish,  turli  toifadagi 
stratigraflk  tabaqalarni  ajratish  uchun  asos  b o iib   xizm at  qiladi. 
Kesmalarni  tabaqalashning  nazariy  asosi  b o iib   N.Stenon  tamoyili 
hisoblanadi.  Bu  tamoyilga  muvofiq,  ustidagi  qatlam  ostidagiga 
nisbatan 
yosh 
b o ia d i 
(qatlamlar 
yotishi 
buzilmaganda).

---

8

---

Stratigraflk  korrelyatsiya  yoki  qiyoslash  -   bu  kesmalarni 
tabaqalashda  ajratilgan  stratigraflk  boiin m alam i  o ‘zaro  taqqoslash 
va  ularning  yosh  munosabatlarini  aniqlashdir.  Korrelyatsiyaning 
umumiy  tamoyillari  saqlangan  holda  (T.Geksli  va  o ‘zaro  o ‘rin 
bosish  tamoyillari)  tadqiqotlar  miqyosiga  bog‘liq  holda  turli  usullar 
qoilaniladi. 
Umum 
sayyoraviy 
ahamiyatga 
ega 
sxemalarni 
yaratishda  organik  dunyoning  takrorlanmas  evolyutsiyasi  usuli  eng 
muhim  hisoblanadi.  Fanerozoyning  xalqaro  stratigraflk  jadvalida 
tayangan  holda,  ular  qit’alar  va  okeanlar  kesmalarini,  turli 
geotektonik  va  paleoiqlimiy  sharoitlarda  shakllangan  mintaqaviy 
stratigraflk  tabaqalarni  taqqoslash  imkonini  beradi.  Dunyo  okeani 
sathining  evstatik  tebranishini  hisobga  olgan  hodisaviy  stratigrafiya 
usullari,  qutblarni  almashuvi,  tog ‘  jinslarining  mutlaq  yoshini 
aniqlash va boshqa usullar ham yuqori taqqoslash kuchiga ega.
Cho‘kindi  to ‘planish  havzalari  yoki  ularning  bir  qismini 
egallagan mahalliy va mintaqaviy darajadagi taqqoslash usullari ju da 
keng.  Bu sohada paleontologik usul yetakchi  b o iib  qoladi.