Uot 81-116 MÜASİr diLÇİLİKDƏ koqniTİv paradiqmaya dair məHƏRRƏmova mətanət hidayəT qızı
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi yeniliyi
- Tətbiqi əhəmiyyəti
- РЕЗЮМЕ ЭКОНОМИЧЕСКОЕ ПОЛОЖЕНИЕ СИБИРИ ВО ВТОРОЙ ПОЛОВИНЕ XIX ВЕКА Ахмедов Р.В. Ключевые слова
- “ELMİ XƏBƏRLƏR”
50
“Mixaylov yoldaşlığı K” fəaliyyət göstərdi. Çaxır çənlərinin tutumu 9 min vedrə idi. 1897-1898-ci illərdə zavod 120844 vedrə çaxır istehsal etmişdi. 1908-ci ildə o, yeni çaxır zavodunun qurulması üçün Abakan çay hövzəsindəki mis zavodlarını müddətsiz icarəyə götürdü. Çaxır çəkmə zavodlarında payçı kimi iştirak edən Buryat kapitalistləri tacir V.Xadeyev, noyonqolçomaq V.İvanov və İ.Pirojkov idilər. Pirojkov iri kənd təsərürrüfat sahələrinin, çoxlu dəyirmanların və s. sahələrin sahibkarı idi. O, həmçinin Aleksandr-Nevski adına çaxır zavodunun payçısı idi. Bu zavod isə Şərqi Sibirdə ən iri zavod idi. O, 1886-cı ildən 1899-cu ilə qədər öz payı müqabilində 89987 manat təmiz gəlir götürmüşdür. [10-150] 1902-ci ildə Xorin qolçomağı D.Dobdanov tacir İ.A.Zaquzin ilə birlikdə Xoxotuy stansiyasında ağac doğrama zavodu qurdular. Bu zavod hər il 80 min manatlıq məhsul buraxırdı. Buryat tarixçisi İ.A.Alsaxanovun fikrinə görə isə Buryat noyonları yalnız kənd burjuaziyasının rəhbəri ola bilərdi. Bununla o, kapitalizmin Buryatın hər yerində inkişaf etdiyini göstərmək istəyirdi. Rus tədqiqatçısı Y.P.Kolmanov isə buryat kəndlərində kapitalizmin inkişafını, rusların Sibirə gəlişi ilə əlaqələndirirdi. 1907-ci ildə Şərqi Sibirdə ticarət-sənaye burjuaziyasının 160, 1917- ci ildə isə 190 nəfər nümayəndəsi var idi. Onları həyat yoldaşları və orta hesabla 2 uşaq götürsək, 640-760 nəfər ola bilərdi [4-330[. Sibirdə kapitalist münasibətləri ləng inkişaf edirdi. Belə ki, 10 il ərzində sənaye-ticarət burjuaziyası 12% artmışdı.
sürətli inkişafını göstərən bazar münasibətləri təşəkkül tapır, fabrik zavod istehsalı inkişaf edir, regionlar arasında iqtisadi əlaqələr daha da güclənirdi.
Tətbiqi əhəmiyyəti: Bu məqalədən tələbələr, müəllimlər və digər elm nümayəndələri öz elmi araşdırmalarında istifadə edə bilərlər.
ƏDƏBİYYAT 1. Крашвнинников С.П. Описание земли Камчатки. Т.1, ч.2. М.-Л.: 1949, 220 с. 2. История Бурят – Монгольской АССР Т.1. Улан-Уде:1954, с.240-243. 3. Дулов В.И. Очерк социлъно-экономической истории Тувы ХIX-XX в.в. (до 1917 г.) Автореф.доктор.диссертации, 1950, с.4-5. 4. Потапов Л.П. Очерки по истории алтайцев. М-Л.: 1953, с.134-162. 5. Словцев П. Историческое обозрение Сибири. кн.1. М.: 1838, с.438. 6. Стрелов Е.Д. Акты архивов Якутской области (с 1650 до 1800г). Якутск: 1916, с.29-31. 7. История Сибири. Т.1. Л.: Наука, 1968, с.350. 8. Очерки истории Сибири. Иркутcк: 1971, с.273. 9. Гагамейстер. Статистическое обозрение Сибири. Иркутcк:, 1969, с. 370. 10. Вопросы истории. №9. Москва: 1968, с.150. 11. Берг Л.С. Байкал, его природа и значение в народном хозяйстве. М.: Наука, 1948, с.234. 12. Народы и языки Сибири. Сб. статей. Новосибирск: 1980, с.290. 13. Народы Сибири. М-Л.: Наука, 1965, с.375. 14. Потопов Л.П. Краткие очерки истории и этнографии Хакасов (XIX-ХX в.в.). Абакан: 1952, с.377. 15. Пыпин А.Н. История русской этнографии. СПб.: 1892, с.170. 16. Сватиков С.Г. Россия и Сибирь. Прага: 1929, с. 279.
Развитие капитализма в России во второй половине XIX века оказало сильное влияние на развитие экономики в Сибири и ее окраинах. Для обеспечения центральных регионов сырьем в Сибири открывались новые комбинаты, заводы, формировались новая буржуазия и рабочий класс. XIX əsrin II yarısında Sibirin iqtisadi vəziyyəti
51
Сформированная новая буржуазия состояла из русских капиталистов, представителей зарубежных капиталистов, еврейских купцов и местных племенных лидеров. Капитализм быстро внедрялся во все регионы Сибири, выводя ее на общероссийские и мировые рынки. SUMMARY THE ECONOMIC SITUATION IN SIBERIA IN THE SECOND PART OF XIX CENTURY Akhmedov R.V. Keywords: bourgeoisie, industrial, factory, trade, capitalism The development of capitalism in Russia in the second half of the XIX century had a profound impact on the economic development of Siberia and its outskirts. For the central regions of the raw materials in Siberia opened new factories, plants, formed a new bourgeoisie and the working class. Formed new bourgeoisie consisted of Russian capitalists, representatives of foreign capitalists, Jewish merchants and local tribal leaders. Capitalism rapidly deploy in all regions of Siberia, bringing it to the national and world markets.
Daxil olma tarixi: İlkin variant 14.10.2016
Son variant 16.03.2017 Əhmədov R.V. 52
UOT 93/99 II DÜNYA MÜHARİBƏSİNDƏN SONRA TÜRKİYƏNİN SOSİAL-İQTİSADİ VƏ SİYASİ VƏZİYYƏTİ ƏSƏDOVA AYTƏN VAQİF qızı Sumqayıt Dövlət Universiteti, müəllim e-mail: Arv_321@mail.ru Açar sözlər: xalq, islahat, ticarət, seçki, partiya, müharibə
II Dünya müharibəsində SSRİ-nin və ona tərəfdar olan dövlətlərin qələbəsi imperializm cəbhəsinə böyük zərbə vurdu. Almaniya və Yaponiya imperalizmi darmadağın edildi. Mərkəzi və Cənub şərqi Avropa ölkələrinin kapitalist sisteminə də ağır zərbə vuruldu. II Dünya müharibəsindən sonra Türkiyə hökumətinin daxili, sosial-iqtisadi və siyasi həyatında olduğu kimi, xarici siyasətində də dəyişikliklər oldu. İ.M.Lavrov qeyd edir ki, bu dəyişikliklər Balkanlarda da özünü göstərdi, bu da SSRİ-nin qələbəsi ilə əlaqədar idi. Bu hadisələr türk xalqının demokratik cəmiyyətin qurulmasına can atmasını da gücləndirdi. Torpağı əlindən alınmış Türkiyə kəndlisi Bolqariya, Albaniya, Rumıniya və sair ölkələrdə xalq hərəkatının aqrar rejiminin dəyişməsi xəbərlərini ümidlə qarşılayırdılar. Kəndlilər torpağın mülkədarlardan alınıb onlara qaytarılmasını səbirsizliklə gözləyirdilər. Bununla da ölkədə demokratik hərəkat get-gedə yüksəlirdi. Hakim dairələrə qarşı xalqın narazılığının artdığı bir şəraitdə Türkiyə hökuməti ABŞ ilə daha çox yaxınlıq edirdi. Bu da sərhədləri Türkiyə ilə qonşu olan SSRİ-nin maraqlarına tam zidd idi. Türkiyə bu dövrdə ABŞ və İngiltərədən iqtisadi yardım alırdı. Bunu da qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyə iqtisadiyyatı, demək olar ki, bütün sahələrdə ciddi çətinliklərə məruz qalsa da, xarici valyuta ehtiyatlarının çox böyük miqdarda artımı baş vermişdir. Hələ müharibə illərində Türkiyənin xarici ticarətində ABŞ-ın rolu xeyli artmışdır. ABŞ şirkətləri ingilislərlə birlikdə bu ölkədə alman şirkətlərinə qarşı ticarət müharibəsi aparırdı və Türkiyənin əsas ixrac məhsullarının alıcılarına çevrilmişdir. Əgər 1941-1944-cü illərdə Türkiyə ixracatında ABŞ-ın payı 14-24% arasında dəyişirdisə, müharibədən sonra bu rəqəm 44 faizi keçirdi, bunun səbəbi müharibədən sonrakı illərdə ABŞ-Türkiyə yaxınlaşması ilə xarakterizə edilirdi 1 . Müasir elmi ədəbiyyatlarda bu bəhs edilən tədbirlər Türkiyənin daxili iqtisadi həyatına dünya müharibəsinin gətirdiyi çətinliklərin az- çox dərəcədə də olsa, qarşısının alınması kimi qeyd edilirdi. Lakin sovet tarixşünaslığında isə Qərb imperializminin yardımının Xalq Respublika Partiyasının (XRP) vəziyyətini heç də yaxşılaşdırmadığı qeyd edilirdi. 1945-ci il may ayının 19-unda Türkiyə prezidenti İ.İnönü Avropada müharibələrin başa çatması ilə bağlı çıxış etdi. Prezident çıxışında qeyd etdi ki, ölkədə demokratik rejimə keçiləcək bu mühüm hadisələrin başında C.Bayar, R.Koraltan, F.Koprülü və A.Menderes tərəfindən imzalanan bir təklifin ÇXR Məclis qrupu başqanlığına təqdim edilməsi dururdu. Artıq 1945-ci ildə iyunun 18-də Milli dirçəliş partiyası yaradıldı. Bunu da II Dünya müharibəsindən sonra iki super güc ABŞ və SSRİ liderliyi altında Qərb və Şərq bloklarına, yəni demokratik və kommunist cəbhəsinə bölünməsi və Türkiyənin öz yerini demokratik cəbhədə müəyyənləşdirməsi ilə izah etmək olar. Lakin onu da qeyd etməliyik ki, hər iki tərəf Türkiyəni öz maraq və məqsədlərinə uyğun inkişaf etdirməyə çalışırdı. 1945-ci ilin iyununda Məclisə boş yerlərə «azad» seçki keçirilməsi elan edildi 1 . 1945-ci ilin sonunda Türkiyə Böyük Millət Məclisi (TBMM) sığorta haqqında qanun qəbul etdi. Bu qanun bədbəxt hadisələr, uzunmüddətli xəstəliklər və hamiləliklə əlaqədar olaraq, fəhlələri sığorta etməyi nəzərdə tuturdu. Bu qanun fəhlələrin ictimai sığorta haqqındakı tələblərini təmin etmirdi. Bu qanun şəhər yoxsullarının cəmi 25 faizinə şamil edilirdi. Bu qanunun qəbulundan sonra fəhlələri istismardan mühafizə etmək üçün əmək nazirliyi də Sumqayıt Dövlət Universiteti – “ELMİ XƏBƏRLƏR”– Sosial və humanitar elmlər bölməsi Cild 13 № 1 2017
Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|