Uot 81-116 MÜASİr diLÇİLİKDƏ koqniTİv paradiqmaya dair məHƏRRƏmova mətanət hidayəT qızı
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi yeniliyi
- Tətbiqi əhəmiyyəti
57
yazmışdır: “Mühasibat uçotu bütün elm və incəsənətdən yuxarıda durur, çünki onların hamısının uçota ehtiyacı olduğu halda uçotun heç kimə ehtiyacı yoxdur. Mühasibat uçotu olmadan, yəqin ki, dünya idarə olunmaz olardı və insanlar bir-birini başa düşməzdilər” [3]. XVIII-XIX əsrlərdə mühasibat uçotu geniş mənada bir elm olduğunu göstərdi. Mühasibat uçotunun inkişaf tarixi bir neçə əsri əhatə edir və bu dövrdə hər bir ölkə mütəxəssisləri mühasibat uçotunun daha da inkişafı və mühasib peşəsinin təkmilləşdirilməsi üçün özlərinin əsaslı fəaliyyətlərini göstərmişdilər. Mühasibat uçotunun ümumi prinsipləri ilə yanaşı, hər bir ölkədə milli uçot məktəbi inkişaf etmiş və bununla da ölkələrin iqtisadi xüsusiyyətləri əks olunmuşdur. Hal- hazırda dünya ölkələrində müxtəlif təsərrüfat fəaliyyəti ilə əlaqədar yeni informasiyalara olan tələbat elə səviyyədə artmışdır ki, onlar haqqında hətta bir neçə il əvvəl düşünmək belə mümkün deyildi. Beləliklə, mühasibat uçotunun dünya ölkələri arasında iqtisadi inteqrasiyanın genişlənməsi böyük miqdarda beynəlxalq korporasiyaların yaradılması uçotun milli metodoloji və texniki prinsiplərinin icra olunmasında müəyyən çətinliklər ortaya çıxardı. XX-ci əsrin 70-ci illərində uçot sistemləri arasında olan fərqli prinsiplərin olması da çətinliklərə səbəb olurdu və bu şəraitdə dünya ölkələrində mühasibat uçotunun standartlaşması ideyası ortaya çıxdı. Nəticədə, 29 iyun 1973-cü ildə Mühasibat uçotu beynəlxalq standartlar Komitəsi yaradıldı və bu günə kimi 41 adda Beynəlxalq standart hazırlanmışdır. Müasir dövrdə mühasibatlıq bütün təsərrüfat sahələrində maliyyə əməliyyatlarının uçotu ilə yanaşı - planlaşdırma idarəetmə qərarlarının qəbul olunmasını, müəssisə fəaliyyətinin təhlilini və qiymətləndirilməsini yerinə yetirir [1]. Mühasib peşəsinin fəaliyyətini layiqli qiymətləndirmək və onların təsərrüfat fəaliyyətində rolunu artırmaq məqsədilə mühasiblərin 1946-cı ildə keçirilən beynəlxalq konqresində mühasibin gerbi təsdiq edilmiş və bu münasibət mühasib peşəsinin rolunun daha da artdığını və həmin ixtisasa olan marağın genişləndiyini nümayiş etdirmişdir. Mühasibin ən vacib keyfiyyəti onun prinsipiallığı, həqiqətə olan iradəsi və vicdanının tələbi üzrə işləmək əsasında mövcud olan ölkə qanunvericiliyinə uyğun prinsipləri yerinə yetirməkdir. Mühasibin diqqətlilik, düzgünlük, əməksevərlik, dözümlülük keyfiyyətlərinə malik olması vacib şərtlərdir. Azərbaycan Respublikası müəssisələrində mühasibat xidməti 24 mart 1995-ci il tarixli “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası qanunu ilə tənzimlənir. Həmin Qanuna görə, müəssisələrdə mühasibat xidmətini onun müstəqil struktur bölməsi olan mühasibatlıq həyata keçirir. Mühasibatlıq işlərinə rəhbərlik baş mühasib tərəfindən icra olunur. Müəssisənin baş mühasibi müəssisə tərəfindən həyata keçirilən bütün təsərrüfat əməliyyatlarının mühasibat uçotu hesablarında düzgün əks etdirilməsini, ona nəzarəti, operativ məlumatların təqdim edilməsini, mühasibat hesabatlarının müəyyən edilmiş müddətlərdə tərtib və təqdim edilməsini, təsərrüfatın daxili ehtiyatlarının aşkara çıxarılmasını, müəssisənin maliyyə təsərrüfat fəaliyyətində iqtisadi təhlilin həyata keçirilməsini təmin edir. Peşəkar mühasib mütəxəssislərin hazırlanması təcrübəsini ABŞ-ın timsalında nəzərdən keçirək. ABŞ-da mühasib ixtisasının iki yüz ildən artıq inkişaf tarixi vardır və dünya ölkələri uçot sistemində yüksək etibar qazanmışdır. Sahibkarlıq fəaliyyətində mühasiblik üzrə biznes daimi və mənfəətli sahələrdən biri hesab olunur. Kütləvi ixtisaslar içərisində mühasib ixtisası ən yüksək ödənişli, geniş yayılmış, nüfuzlu ixtisas sayılır. Qeyd olunanlarla yanaşı, mühasib biznesi daha məsuliyyətli sahibkarlıq fəaliyyəti hesab olunur. Mühasib fəaliyyəti üzrə boş yeri tutmaq üçün iddiaçı bir sıra mürəkkəb keyfiyyət göstəriciləri üzrə sınaqdan keçməlidir. ABŞ-da ancaq «Diplomlu ictimai mühasib» rütbəsi olan şəxslər, yəni ali təhsil keyfiyyətinə malik mütəxəssis- mühasiblər peşəkar, etik normalara cavab verən şəxs hesab olunur. Belə rütbə ancaq müstəqil mühasiblərin Mili Assosiasiyası tərəfindən verilir. Bu adı almaq istəyən şəxsin ali universitet təhsili, aşağı mühasib vəzifələrində işləmək-təcrübəsi olmaqla, müstəqil mühasiblər assosiasiyasında xüsusi tərtib olunmuş proqram üzrə imtahan verməlidir. Amerika müəssisələrində mühasibat uçotunun təşkili, aparılması və onun ümumiyyətlə idarə olunmasında geniş təşkilati quruluş mövcuddur. Mühasibat uçotunun idarə olunması ilə əlaqədar olaraq müəssisələrdə, əsasən, aşağıdakı vəzifələr müəyyən olunur: Abdullayev L.İ., Quluzadə Ç.Ə.
58
-maliyyə məsələləri üzrə prezident müavini; (Maliyyə məsələləri üzrə prezident müavini amerika müəssisəsinin idarəetmə quruluşunda yüksək vəzifə hesab olunmaqla, onun funksional vəzifəsinə müəssisənin iqtisadiyyatına rəhbərlik etməklə mühasibat xidmətinin faydalı fəaliyyətini icra etməsidir.) -daxili auditor (təftişçi); (Daxili auditor (təftişçi) vəzifəsi müəssisənin idarəetmə quruluşunda əhəmiyyətinə görə prezident müavinindən sonra maliyyə məsələləri üzrə ikinci mühüm şəxs hesab olunur.) -nəzarətçi; (Nəzarətçi müəssisənin mühasibat uçotu xidmətinə bilavasitə rəhbərlik edir. Onun vəzifəsi hazırda bizdə müəssisələrdəki baş mühasiblərin apardıqları funksional vəzifələrə uyğundur.) -baş mühasib; (Baş mühasib vəzifəli şəxs olmaqla bilavasitə nəzarətçinin tabeçiliyində işləyir. Baş mühasib mühasibat uçotunun təşkili və müəyyən sahə uçotunun aparılması vəzifəsini icra edir.) Dünyanın bir sıra ölkələrində mühasibin etik kodeksinin əsas qaydalarına məsuliyyət, ictimai maraq, düzgünlük, qərəzsizlik, müstəqillik, vəzifəninin tələb olunan səviyyədə icrası, məxfiliyi gözləmək normaları daxildir: -məsuliyyət prinsipinə görə - mühasib öz fəaliyyəti üzrə tam peşəkarlıq və mənəvi məsuliyyət daşıyır. -ictimai maraq prinsipinə görə - mühasib öhdəsinə götürür ki, ictimai marağı yüksək səviyyədə gözləməklə, özünün bütün fəaliyyətində bunu əsas olaraq qəbul etməlidir. -düzgünlük prinsipinə görə mühasib özünün peşəkarlıq vəzifəsini vicdanlı və düzgün icra etməli, bilərəkdən aldanma hallarına yol verməməli, onu əhatə edən işçi heyətinin inamını qazanmalıdır. -qərəzsizlik və müstəqillik prinsipinə görə - mühasib bütün hallarda peşəkarlıq obyektivliyini qorumalı və mübahisəli məsələlərin həllində həmin prinsiplərin saxlanmasını təmin etməlidir. -vəzifənin tələb olunan səviyyədə icra olunması prinsipinə görə - mühasib funksional vəzifəsini ümumi qəbul olunmuş uçot standartları, norma, prinsiplərə uyğun olaraq icra etməklə yanaşı, müasir dövrdə istifadə olunan mühasibat uçotunun metodoloji prinsiplərini yerinə yetirməlidir. -məxfiliyi gözləmək prinsipinə görə - mühasib müəyyən informasiyanı digər şəxslərə bildirməməyi gözləməli və bu sahədə marağı olan şəxsin razılığı olmadan belə faktın kənar şəxsə bildirilməsinə yol verilməməlidir. Elmi yeniliyi: Xarici ölkələrdə (ABŞ-ın timsalında) mühasib fəaliyyətinin öyrənilməsi əsasında uçotun müasir tələblərə uyğun olaraq formalaşması xüsusiyyəti məlum olur. Eyni zamanda mühasibat uçotunun idarə olunması ilə əlaqədar müəssisələrdə bir sıra vəzifələr də müəyyən olunur və bu vəzifələrin icrası nəticə etibarı ilə peşəkar mühasiblərin hazırlanmasını tələb edir. Tətbiqi əhəmiyyəti: Mühasiblik fəaliyyətinin səmərəli şəkildə təşkil olunması ölkədə beynəlxalq standartlara uyğun uçot qaydalarının və maliyyə hesabatlarının tətbiqi əhəmiyyətini artırır.
1.
Rzayev Q.R. Mühasibat uçotunun beynəlxalq standartları və maliyyə hesabatı. Dərs vəsaiti. Bakı: Adiloğlu, 2004, 176 s. 2.
3.
www.maliyye.gov.az Xarici ölkələrdə mühasibatlıq fəaliyyəti (ABŞ-ın timsalında)
Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|