Urganch davlat universiteti

II Bob. T. Ruzvelt prezidentligi davrida AQSH ning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli
2.1. AQSH ning ichki siyosati

AQSHning avvalgi davrdagidek biznesda halol raqobatni yuzaga keltirish siyosati ilojsiz bo‘lib qoldi. Bunda faqatgina bir yo‘l, ya’ni trest va monopol korxonalarni yo‘qotish emas, balki qonunan nazorat qilish yo‘li qolgandi. Agar ularga yoppasiga “hujum” qilinadigan bo‘lsa, ular Yevropa yoki boshqa joylarga chiqib ketishi, soliq tushumi keskin kamayib, mamlakat xazinasi bo‘shab qolishi, mamlakatda ishsizlik avj olishi va boshqa balolar bo‘lishi mumkin edi. Ruzvelt shu yo‘lni (nazorat qilishni) tanladi. Moliyaviy firibgarlikni yo‘qotish, jamiyat manfaatlari yuzasidan korporatsiyalar faoliyatini nazorat qilish maqsad qilindi. Ruzveltning siyosatidan qo‘rqqan yirik kompaniya egalari davlatdan daxlsizlik huquqi talab qila boshladi. Bu yo‘lda ular siyosatchi va gazetalar vahimalaridan foydalanishdi. Biroq Ruzvelt bu talabni ahmoqlikka yo‘ydi va hech qachon bunday bo‘lmasligini aytdi. Turli sohalarni monopoliyaga aylantirgan magnatlar Ruzveltni yo‘q qilish va avvalgi davrga qaytishni xohlab qolishdi. Shunga qaramay, Ruzvelt o‘z maqsadidan qaytmadi. Monopoliyaning oldini olish va mavjudlarini yo‘qotish faoliyati bilan shug‘ullanuvchi Savdo va mehnat vazirligi va korporativ byuroni tashkil qildi. Uning qoshida komissiya tashkil etildi va bu komissiya biznes bilan shug‘ullanuvchi istalgan korporatsiya nazoratini amalga oshirishi va sohani tahlil qilish vakolatlariga ega edi. Bu yo‘lda Ruzveltga ko‘maklashuvchi magnatlar ham paydo bo‘ldi.

Temir yo‘l monopolistlaridan biri bo‘lgan Pol Morton ismli shaxs o‘z ayblarini tan olib, hukumatga ushbu sohada monopoliyaga qarshi kurashishda o‘z yordamini bera boshladi. Morton tomonidan taqdim etilgan hujjatlar asosida Shtatlararo davlat komissiyasi va Adliya vazirligi tomonidan audit tekshiruvlari o‘tkazildi. Temir yo‘llar to‘liq hukumat nazoratiga o‘tdi. Mortonga sanksiya berilishida yengilliklar berildi. Tariflar to‘g‘risida Xepbern qonuni (bill) ham qabul qilindi. Bu yo‘lda unga ayrim senatorlar ham qarshi chiqdi. Ammo qonun baribir qabul qilindi. Ruzvelt monopol trestlarga qarshi kurashi bilan Amerika tarixiga kirdi.
Ruzveltni keyingi Prezidentlar Taft, Vilson davrlarida rosa tanqid qilishdi. Ayrimlar uni ayrim monopolistlarga yordam berish uchun boshqalarini yo‘qotishga urinishda ham ayblashdi. Biroq, u Amerika tarixida AQSH iqtisodiyotini jarlikka yetaklayotgan trestlar ta’siri doirasidan chiqara olgan Prezident sifatida qoldi. Hozirgacha amerika xalqi o‘sha davrdagi ko‘mir, po‘lat, shakar trestlarining faoliyatini tartibga solgan, boshqa biznesmenlarga ham sharoit yaratib bergan Ruzveltga o‘z minnatdorligini bildirib keladi. Teodor Ruzvelt Amerikaning eng taniqli odamlari va taniqli siyosatchilaridan biridir. Prezident nafaqat islohotlar bilan, balki butun hayoti davomida Ruzveltga xos bo'lgan iroda va jasorat bilan ham mashhur. Teodor Amerikaning dunyo va hukmron qudratga aylanishini xohladi. 1901 yilda prezident lavozimini egallab olgan Teodor o'zining orzusini ro'yobga chiqardi. Amerikaning bo'lajak prezidenti 1858 yil 27 oktyabrda Nyu-York shtatida tug'ilgan. Teodorning oilasi yuqori jamiyatga mansub bo'lib, mo'l-ko'l yashagan. Ruzveltlar sulolasi shaharda mashhur bo'lgan, siyosatchi Teodor Ruzveltning otasi hurmatga sazovor bo'lgan va o'zining shisha ulgurji biznesiga ega bo'lgan. 1876-yilda, 18 yoshida, Ruzvelt Garvard universitetiga o'qishga kirdi, u tezda tartib-nizomli va doim suhbatlashish istagi bilan ekssentrik yosh yigit sifatida obro'-e'tibor qozondi. Ruzvelt o'qituvchining ma'ruzalarini kesib tashlaydi, fikrini baland ovozda ifoda etadigan ovoz bilan ifodalaydi. 1882-1884 yillarda Ruzvelt Nyu-York shtati qonun chiqaruvchisi edi. Ruzvelt ishonch bilan gavdalanib, Albany shtati kapitolidagi voqea yuz berdi. Ko'proq tajribali majlis a'zolari uni kiyingan kiyim-kechak va yuqori sinf aksentlari uchun der edilar. Ular Ruzveltni masxara qildilar, unga "yosh", "uning Rabbiysi", yoki oddiygina "bu ahmoq" deb murojaat qilishdi. Ruzvelt tezda islohotchi sifatida mashhur bo'lib, fabrikalarda mehnat sharoitlarini yaxshilaydigan qonun loyihalarini qo'llab-quvvatladi. Keyingi yili saylangan Ruzvelt hokim Grover Klivlend tomonidan davlat xizmatlarini isloh qilish bo'yicha yangi komissiya tayinlash uchun tayinlandi. Ruzvelt 1899 yilda 40 yoshda bo'lgan gubernatorlik saylovida g'alaba qozondi. Gubernator sifatida Ruzvelt ishbilarmonlik amaliyotini isloh qilish, davlat xizmatlarini tartibga soluvchi qonunlarni kuchaytirish va davlat o'rmonlarini himoya qilishga qaratilgan.
U saylovchilar bilan mashhur bo'lsa-da, ayrim siyosatchilar islohotchi Ruzveltni gubernatorlikdan tashqariga chiqarishga harakat qilishdi. Respublikachilar senatori Tomas Platt, hokim Ruzveltni qutqarish rejasini ishlab chiqdi. Rozveltni 1900 yilgi saylovda uning turmush o'rtog'i sifatida tanlash uchun (va uning vitse-prezidenti lavozimida vafot etgan) prezidentlikka tayinlangan prezident MakKinli ishonch hosil qildi. Teodor Ruzvelt shuningdek 1902 yilda buyrug'iga binoan binoning nomini rasman o'zgartirgan buyruqni imzolash orqali "Oq Uyga" "boshqaruv konining" nomini o'zgartirishga mas'uldir.
Saylovoldi tashviqoti chog'ida Teodor Ruzvelt "Square Deal" deb nomlangan platformaga sodiqligini bildirdi. Barcha guruhlarning amerikaliklarning hayotini yaxshilashga qaratilgan bu ilg'or siyosatning uchta yo'nalishi: yirik korporatsiyalarning kuchini cheklab qo'yish, iste'molchilarni xavfsiz mahsulotlardan himoya qilish va tabiiy resurslarni saqlashni rag'batlantirish. Ruzvelt bu sohalarning har birida, uning ishonchli va xavfsiz oziq-ovqat qonunchiligidan uning atrof-muhitni muhofaza qilishda ishtirok etishiga erishdi.
Tabiiy resurslar konservatsiya qilinmasdan iste'mol qilingan davrda, Ruzvelt signalni eshitdi. 1905-yilda u AQSh o'rmon xizmatini yaratdi, u yerni o'rmonlarni nazorat qilish uchun inspektorlardan foydalanadi. Ruzvelt shuningdek, beshta milliy bog'larni, 51 ta yovvoyi tabiat qo'riqxonasini va 18 ta milliy yodgorlikni yaratdi. U Milliy tabiatni muhofaza qilish komissiyasining shakllanishida muhim rol o'ynadi va u barcha tabiiy resurslarni hujjatlashtirdi. Ruzveltning zamondoshlari uning pulsatsiyalanuvchi energiyaga ega bo'lgan xilma-xil odam ekanligini ta'kidlashdi. Shaxsiy fazilatlari tufayli Qo'shma Shtatlarning 26-prezidenti Yevropa va Rossiya tarixchilarini qiziqtirdi, ular Qo'shma Shtatlar hukmdori biografiyasini o'rganishga astoydil kirishdilar.
Ruzvelt sayohat qilishni yaxshi ko'rardi, shuningdek, adabiyotni o'rgangan, hayoti davomida u tarixdan tabiiy tarix va siyosatga qadar turli mavzularda 40 ga yaqin kitob yozgan.
Teodor jismonan rivojlangan edi: uning mushaklari va keng yelkalari bor edi. Ruzvelt bolaligidan sportni yaxshi ko'rardi. 60 yoshida Teodor Ruzveltning sog'lig'i keskin yomonlashdi, jismoniy tayyorgarligiga qaramay, Amerika Qo'shma Shtatlari Prezidenti yurak muammolari bilan qiynaldi. Rojdestvo oldidan Teodor kasalxonadan chiqarilib, Sagamore Hill mulkiga bordi. Siyosatchi oilaviy bayramni nishonlash va siyosiy martabaga qaytish umidlariga to'la edi.