Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

Qishloq xo‘ jaligida olinadigan qo‘shimcha mahsuiotiarni shartli asosiy
mahsuiotga aylantirish koeffitsiyentlari
■Na
Mahsulot turlari
Koeffitsiyentlar
1.
G‘o‘zapoya
0,05
2.
Somon
0,08
3.
Makkajo'xori poyasi
0,17
4.
Bir yillik bedaurug‘i
0,9
5.
Bir yillik o‘tlardan ko‘k massa
0,25
6.
Ko‘p yillik o‘tlardan ko‘k massa
0,3
7.
Qo‘y va echkidan olingan sut
0,22
8.
Jun
5
9.
Sigir suti
0,9
10.
Buzoq
0,1
Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining tannarxini aniqlashda tannarx 
obyektlari 10.3-chizmada aks ettirilgan.
217
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Qishloq xo‘jaligida mahsulot tannarxi obyektlari
10.3-chizma
Qilingan xarajatlarni qishloq xo'jaligidagi asosiy va qo'shimcha 
mahsulotlar o‘rtasida taqsimlash tartibini aniq misol yordamida ko‘rib 
chiqamiz. Masalan, fermer xo'jaligida 500 tonna bug'doy va 450 tonna somon 
yetishtirilgan boisa, ishlab chiqarish xarajatlarini asosiy va qo‘shimcha 
mahsulotlarga taqsimlash quyidagicha amalga oshiriladi:
a) somon massasini 0,08 ga ko'paytirib, shartli bug‘doyga aylantirib 
olamiz (450x0,08=36);
b) shartli bug‘doy massasini yetishtirilgan bug‘doy massasiga qo'shib, 
bug'doyning shartli yalpi hosilini aniqlab olamiz (500+36=536);
d) bug‘doy massasining bug‘doyning shartli yalpi hosilidagi salmog'i 
aniqlab olinadi, bizning misolimizda 36 soni 536 ning necha foizini tashkil 
etishi aniqlanadi (3600:536=6,7);
218
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

e) jami xarajatning 6,7 foizini somon massasiga taqsimlash, qolgan 
qismini esa bug'doy massasiga taqsimlash orqali asosiy va qo‘shimcha 
mahsulotlaming tannarxi aniqlanadi.
Boshqa qishloq xo‘jalik mahsulotlari bo‘yicha ham xarajatlar asosiy 
va qo‘shimcha mahsulotlar o‘rtasida yuqoridagi usul yordamida taqsimlanadi.
Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini va tannarxini o'rganish 
boshqaruv hisobining muhim bo‘limlaridan biridir. Korxonada moliyaviy va 
boshqamv hisobining yaxshi yuritilishi xarajatlami to‘g‘ri hisobga olish va shu 
orqali ularning sarflanishini nazoratga olish imkonini yaratib beradi.
Xarajatlami kalkulyatsiyalash - qilingan xarajatlarni aniq xarajat 
obyektlariga 
taqsimlash jarayonidir. Xarajatlami kalkulyatsiyalash orqali 
mahsulot tannarxi tarkibida har bir xarajat elementining salmog'ini aniqlash va 
tegishli choralami ko'rish imkoni yaratiladi.