Uygarlik tariHİ Server Tardlli
Yüklə 1,37 Mb.
|
Gençlik, kendine özgü nitelikleri ve görece bir bağım sızlığı olan "sosyal bir grup"tur. Gençliğin bu kendine özgü nitelikleri, belli bir ölçüde, yaşının özelliklerine bağlıdır. Ne var ki, gençliğin bu özelliklerini, genç kuşağın sosyal ve ekonomik yaşamı nın nesnel koşulları ile bağlantılı olarak incelemedikçe, gençliğin sosyal yaşamdaki rolünü aydınlatmak olası de ğildir. Geçmişte ve günümüzde gençlik hareketlerinin yapı sındaki çelişkileri görmezlikten gelen, gençliğin "tama men devrimci niteliği"ni ileri süren görüşler olmuştur. Gençlik hareketlerini doğuran başlıca nedenler olarak, gençliğin atılganlığını ya da "devrimci geleneği"ni göster mek, sorunu basite indirgemek ve saptırmaktan öteye gi demez. Gençliği harekete geçiren güç, her yerde içinde bulunduğu maddesel koşullar ve zorunluluklardır. Ül kedeki ekonomik ve sosyal bunalım, gençliği harekete ge çiren başlıca etkendir. 1967-68'de bütün dünyada gençlik hareketlerinin başlaması ve özel olarak Türkiye'de 1968 69 sonrası gençlik hareketlerinin yoğunlaşması -ancak ve ancak- bununla açıklanabilir. DAHA ÇOK BİLGİ Fulya Gürses - Haşan Basri Gürses, Dünyada ve Türkiye'de Gençlik, İstanbul, 1979. OKUMA
BİR GÖRGÜSÜZ SINIF: TÜRKİYE BURJUVAZİSİ Devrimini gerçekleştiremeyen sınıf görgüsüzdür. Kabaca üç sınıf, yeryüzü tarihinde geçmişten geleceğe ege menliklerini kurmuş, toplumlarm yaşamına damgasını vur muştur. Eskilerde aristokrasi, büyük toprak sahibi... Sonra bur juva, fabrika sahibi... Ve proletarya, emek sahibi... Tarihte tarımdan endüstriye geçişin öncülüğünü yapan bur juvazi, yapısı ve yaratıcı özelliğini İngiltere ve Fransa'dan baş layarak Batı'da ispatladı. Bilim adamları, mucitleri, gezginleri, ressamları, romancıları, ozanları, müzisyenleri ve her şeyiyle yeni bir yaşam biçiminin haritasını çizdi dünyaya... Batı dediği miz zaman, temelde burjuva devrimlerinin yapısal ve biçim sel dünyasını anlıyoruz. Ve şimdi kendi içinde fışkıran bir yeni gücün ve bir yeni devrimin sancılarıyla kıvranıyor bu dünya... Fabrika uygarlığı nın ürettiği proletarya yığınları sendikaların, üniversitelerin, si yasal partilerin örgütlenmesinde gümbür gümbür gelişiyor. Ça ğımızın yaratıcı gücü, alın teri felsefesinin kaynağı, kendine öz gü bir yeni dünyanın koşullarını için için hazırlıyor bilim adam larıyla, ressamlarıyla, romancılarıyla, ozanlarıyla, sosyologla rıyla, ekonomistleriyle... Yarınların dünyası, emekçilerin dün yasıdır kuşkusuz. Batıda burjuvazi proletaryanın gücünü, fikri ni, sanatını benimsemiş; toplum yaşamında yeni bir sentezin aranışmı insan haklarının ve özgürlüklerin gereği saymıştır. Bir de bizimki gibi, daha burjuva devrimlerini gerçekleştire memiş ülkeler var. Batı burjuva sınıfına özenen mukallit çevrelerin, köksüz, dü- şünsüz, edebiyatsız, sanatsız, bilimsiz, resimsiz, müziksiz, hey- kelsiz; ama parasal görgüsüzlüğü, bu ülkelerin apartman yığın larından konaklarına, zengin salonlarından sözde üniversitele rine dek her yanı sarmış, bilim ve sanat düşmanlığını yaşanan toplumun hayat biçimi olarak benimsetmiştir. Ticaret odalarına kiralanmış maskeli balo profesörleri, müte velli heyetlerine sokulmuş sahte bilim adamları, ucuz alıp, pa halıya satmak üzerine kazıkçı işadamları, yurdun emekçisine düşman kurulu-düzen koruyucuları, yeryüzündeki tüm ileri eylemlere ve insanlığın yaratıcı bütün yeniliklerine kapalı kal maktan kokuşmuş bir anlayış içinde, banknot saltanatı üzerine kurulmuş yozlaşmış bir düzenin çürük kokuları... Bir herif-i naşerif düşünün ki, Anadolu'daki Amerikan ka salarından İsviçre'deki Siyonist bankalarına dek her yerde sağ dan bol sıfırlı hesapları bulunsun, ama hayatı banknotun yeşili gibi öğürmekle geçsin gündüz ve gece... Kendisine birazcık ya kınlaşıp;
Duvarında ressamı, dilinde şiiri, kitaplığında romancısı, üniversitelerinde bilim adamı bulunmayan bir görgüsüz sı nıf... Hilton'da düğün yapıp, göbekçinin külotuna banknot sokuşturmaktan başka zevki olmayan, kasaba hovardalığıyla play-boy mukallitliğinde ömür tüketen; çarpık, zevksiz, renk siz, utanç verici bir sınıf Türkiye'nin yazgısına egemen bu gün... Evet, devrimini gerçekleştiremeyen sınıf görgüsüzdür ve Türkiye'nin yarını, mazlum ulusun uyanışı, emekçi yığınlarının iktidarı ve alın teri ülküsünün yükselmesiyle kurtulacaktır. Görgüsüzlüğün çirkinliğinden gerçeğin güzelliğine yöneleceğiz o zaman... (İlhan Selçuk, "Görgüsüz Sınıf", Cumhuriyet, 1 Mart 1975) SORULAR
İŞÇİ SINIFI Türkiye'de, emekçi kitleler içinde en başta geleni ve en önemlisi işçi sınıfıdır: "Devrimci" ve -emekçi yığınlar içinde- "en çok örgütlü" olmasından ileri gelmektedir bu. Türkiye işçi sınıfının doğuşu ve gelişimi Türkiye işçi sınıfı, el sanayiinin çökmeye başladığı, ilk fabrikaların kurulmasına geçildiği sıralarda, 19. yüzyıl başlarında doğmuştur. Çalışma koşullarının bozukluğu, geçinme olanaklarının azlığı ve yönetimin aksaklığı, işçi sınıfının ekonomik mücadeleye atılışını hızlandırmıştır. Bundan dolayıdır ki, 1872'den bu yana grevler olmuş ve işçiler arasında örgütlenmeye önem verilmiştir. İşçi sınıfının ekonomik mücadelesini grevlerle sürdür müş bulunması, işçi sınıfındaki birlik ve beraberlik ilkesi nin çok öncelerden yerleşmiş olduğu kanısını güçlendir mededir. Nitekim, Türk işçisi 1875 yılında 2, ertesi yıl 3, iki yıl sonra 1878'de 3, bir yıl sonra 1879'da 4 grev hareke tine girişmiştir. Hele 1908 İkinci Meşrutiyet döneminde iş çilerin ekonomik mücadeleleri, siyasal izler de taşımış ve işçi sınıfının bilincine erenler kendi ideolojilerinin yaygın laşması için örgütlenmeye geçmişlerdir. Sendikalar kurarak haklarını aramada birleşen işçiler, bu haklarını aralıksız kullanmayı sağlayamamışlardır. Cumhuriyet'in ilanından sonra, işçi sınıfının, ne ekonomik alanda ne de politik alanda kendi gücünü göstermesine olanak verilmiştir. Hatta uzun yıllar "sınıfsız toplum" edebiyatı ile vakit geçirilmiş, işçiler aldatılmış, daha kötü sü, işçi sınıfından söz etmek, grevi savunmak, işçi hakları nı gözetmek ağır cezaları gerektiren suçlardan sayılmıştır. 1946'da, Türkiye'nin çok partili ve demokratik bir düzene doğru geçişi zorunlu olunca, işçi sendikalarının ve sınıf esasına dayanan partiler kurmanın kanunsal olanakları hazırlanmıştır. Ne var ki, kısa bir süre sonra, iktidar, işçile ri, giriştikleri parti kurma, sendika kurma yolunda durak latmış ve cezalandırmıştır. Ancak bir yıl sonra göstermelik sendikalar kurulması için yeni bir kanun çıkarılmıştır. İşçi sınıfı, 1947-1960 dönemini, sıkıntılar ve baskılar al tında geçirdikten sonra, 1961 Anayasası ile doğal hakları na kavuşmuştur. 1961 Anayasası'yla açılan yeni dönemde, Türk işçi ha reketi, yalnız iktisadi mücadele ile yetinmeyerek, yeniden siyasal iktidara adaylığını koyar ve "Türkiye İşçi Parti- si"ni (TİP) kurar (13 Şubat 1961). Bu yeni dönem, Türk sendikacılığında da bir aşamadır. 1962 yılında kurulan ve "Türk-İş" diye adlandırılan hare ket, aslında Amerikan tipi bir sendikacılık anlayışını temsil etmektedir. "Partiler üstü" bir sendikacılık anlayışıdır bu.
Uzun yıllar, bu anlayış geçerli kalır. Yarım milyon işçi yi kapsayan, Türkiye'nin en büyük işçi örgütü (TÜRK-İŞ) bunu savunur. Ne var ki, bu tür sendikacılığın temelde iş çi kitlelerini uyutmaktan başka bir şey olmadığı zamanla ortaya çıkar. Emekçi yığınların siyasal iktidarda söz sahi bi olmadıkça ezileceği, sömürüleceği gerçeği kendisini belli eder. Bu bilinçlenme, sendikacılık hareketi içinde ye ni bir kuruluşa yol açar ve işçiler, kısaca DİSK diye anılan "Devrimci İşçi Sendikaları KonfederasyomT'nun çatısı altında toplanmaya başlar. DİSK'i kuranların bir kısmı, daha önce TİP'i de kuran lardır. 1960-1970 yılları, Türk işçi hareketinin ideoloji ve ey lem planında "altın yılları"dır. İşçi sınıfı, nicel ve nitel planda büyük gelişmeler kaydeder. Ama, aynı yıllar, ege men sınıfların gelişen hareket karşısında büyük korkuya kapıldıkları yıllardır da. Bu korku ve egemen sınıfların düştükleri bunalım, onları -kendi açılarından- bir çözü me götürür: "12 Mart faşizmi" böyle doğar. 1970 yılında, Sendikalar Kanunu'nun bazı hükümleri, sürekli büyüme halindeki DİSK'in gelişmesini engelleyici yönde değiştiri lir ve 12 Mart Muhtırası'nm hemen arkasından, kanun dı şı hiçbir eylemi görülmediği halde -"bölücülük yaptığı" bahanesiyle- Türkiye İşçi Partisi kapatılır. Ve işçi sınıfı ve onun ideolojisine (yani Marksizme) karşı yoğun bir baskı ya geçilir. İşçi sınıfı için en kahırlı yıllardır o yıllar.
Türk işçi hareketinin günümüzdeki tablosu şudur:
Yapılan tahminlere göre, 1972'de 14,3 milyon dolayla rında olan işgücü arzının 8,8 milyonunun tarım, 1,5 milyo nunun sanayi, 3,2 milyonunun hizmet kesiminde istihdam edildiği ve 750 bin kişinin de kentsel yörelerde, verimliliği çok düşük işlerde çalıştığı ya da işsiz olduğu söylenebilir. Bunun yanı sıra, -çoğunluğu Federal Almanya'da olmak üzere- 1 milyon dolaylarında Türk işçisinin de yurtdışm- da çalıştığı göz önüne alınmalıdır. Üstelik bu kesimin önemli bir bölümü, nitelikli işçilerden oluşmaktadır. İstihdam alanının günden güne artan işgücü arzı karşısın da gitgide yetersiz hale geldiği ve işgücü ihracının bir don ma noktasına vardığı Türkiye'de, nesnel koşullar, Türk işçi hareketini, sendikal mücadele alamnda olsun, siyasal müca dele alanında olsun gitgide artan bir hızla etkilemektedir.
Bugün için, sendikalı işçi kitlesinin önemli bir kesimi, CHP bünyesinde, küçük burjuvazinin ilerici kanatlarıyla bir- leşerek, tekelci burjuvaziye karşı kurduğu bağlaşıklık içinde siyasal potansiyelini kanalize etmek olanağını bulmuştur. Ancak, bugüne değin, gücünü -geniş ölçüde- burjuvaziyi temsil eden siyasal partilerin desteğinde siyasal mücadele alanına aktarmış bulunan işçi sınıfım, nesnel koşullar, siyasal mücadele düzeyinde -TİP denemesinin de verdiği bir olgun lukla- daha etkili bir örgütlenmeye zorlayacaktır. Demokrasinin yurdumuzda yerleşmesi ve kökleşmesi için gereklidir de bu... DAHA ÇOK BİLGİ Nermin Abadan, Batı Almanya'daki Türk İşçileri ve Sorunları, Ankara, 1964. Lütfi Erişçi, Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi, İstanbul, 1951. Kurthan Fişek, Türkiye'de Kapitalizmin Gelişmesi ve İşçi Sınıfı, Ankara, 1969. Dimitir Şişmanov, Türkiye İşçi ve Sosyalist Hareketi (çev. A. R. Zarakolu), İstanbul, 1978. OKUMA
Türkiye'de sendikacılık, hiçbir zaman yapısal gereklere uy gun ve özgür bir gelişme gösterememiş, hep güdümlenmiştir. Uzun yasakçılık yıllarında, "işbirlikçi" bir modele göre düzen lenmek istenen Türk sendikacılığı, ülke siyasetinde burjuva de mokrasisi ilkelerinin benimsenmesinden bu yana "tutucu" bir Amerikan modeline göre kalıplanmakta. Oysa, Türkiye gibi "ge lişen" bir ülkenin sendikacılığı, ABD gibi "süper kapitalist" bir ülke sendikacılığına benzeyemez. Nitekim, son birkaç yıl içinde patlak veren DİSK ve sosyal demokrat hareketleri Türk-İş'in tem sil ettiği bu zoraki kalıbın başarısızlığını ortaya koymaktadır. Türkiye'de sendikacılık devrimci bir nitelik taşımak zorundadır: Ancak, bu devrimcilik... Burjuva demokrasisinin sağladığı im kânları reddeden "Anarşist" bir çizgide değil, demokratik yol lardan sonuna kadar yararlanan ve işçi sınıfının temel hakları (Mete Tuncay, Alpaslan Işıklı'nın Sendikacılık ve Siyaset adlı eserinin tanıtına yazısı) SORULAR
KÖYLÜLÜK Türkiye'de, tarım kesimindeki sınıfsal bölünme ya da köylülük-topraktaki üretim ilişkilerine göre- dört bölüm de incelenebilir: 1) Tarım işçileri, 2) Küçük üreticiler, 3) Orta köylülük, 4) Büyük toprak sahipleri. Bunlardan ta rım işçileri ve büyük toprak sahipleri (kapitalist çiftçiler) temel sınıfları, ötekiler de ara tabakaları oluşturur. Tarım işçileri, küçük üreticiler ve orta köylülük - Türkiye'de, hiç toprağı olmayanlardan bir milyon do layında aile tarım işçiliği yapmaktadır. Kapitalist üretim koşulları altında genellikle büyük ve orta çiftçilerce sömü rülen bu kesim, örgütlü olmadığı gibi, hemen hemen hiç bir sosyal güvenlik hakları da yoktur. Çoğu kez, ücret be lirlenmesinde bile söz sahibi olmadıklarından yoğun bir sömürünün boyunduruğu altındadırlar... Bu durumu doğuran nedenler birden fazladır: Önce, tarımda işgücü gereksinmesi hem çok düşük ve hem de mevsimliktir. Tarım kesiminde büyük bir işgücü, gizli ve açık bir biçimde işsiz olunca, ücretlerin çok düşük bir noktada oluşması doğaldır. Ayrıca, tarım işçiliğinin sü rekli bir nitelik taşımaması, tarım işçilerini belli mevsim lerde çalışmak için kentlere sürüklemektedir. Bütün bunlar, tarım proletaryasının örgütlenmesini ve sınıf bilincine kavuşmasını güçleştiren önemli etkenler. - Küçük üreticiler, Türk tarımında tarım işçileriyle bir likte en büyük kitleyi oluştururlar. İki milyondan daha fazla çiftçi ailesinden oluşan küçük üreticilerin, "yarı pro leter" bir niteliği vardır. Sınırlı toprağa sahip olmaktan dolayı, ikili bir sömürü yöntemiyle varlıklı sınıfların bas kısı altındadırlar: Bir yandan, sahip oldukları toprakların büyüklüğü ailelerinin gereksinmelerini karşılamakta ye terli olmadığından, tarım işçiliği yapmak zorunda kal maktadırlar. Bu durum, küçük üreticilerin kapitalist üre tim koşullan altında genellikle büyük ve orta çiftçilerce sö mürülmesi demektir. Öte yandan, gerek tüketim harca maları, gerekse üretim giderleri için gerekli olan nakit pa ra sıkıntısı içindedirler. Sürekli olarak tarımda izlenen bu gerçek, küçük üreticiyi bir de tüccar ve tefeci sermayesi nin sömürüsü altına sokar. Çoğu kez küçük üretici, ürü nünü ya daha hasat etmeden borçlandığı tüccara devreder ya da tefeciden ipotek karşılığı yüksek bir faizle borç ala rak, sonunda elindeki toprağından da olur. Üretilen ürünlerin niteliğine bağlı olarak, küçük üreti cilerin belli bir bölümü ücretli işçi kullanmaktadır. Örne ğin, pamuk ve tütün gibi bazı teknik bitkilerin üretimi, 10 dönüm büyüklükten sonra ücretli işçiliği -süreksiz de ol sa- kullanmak zorundadır. Burada bir soru sorulabilir: Ücretli işçilik kullanıldığı na göre, bu tip işletmelerin kapitalist işletme sayılması gerekmez mi? Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse, 20 dönüm top rağa sahip bir tütün ekicisi, üretimin niteliği gereği ücret li işçi kullanmaktadır. Türkiye'de tütünün dönüm başına verimi 47 kg'dır. 20 dönümlük bir tütün işletmesinin, yıl da üretebileceği tütün miktarı bir ton ve bunun satışın dan elde edeceği para da 100 bin lira dolayındadır. Üre tim giderleri çıktıktan sonra elde kalan paranın, çiftçi ai lesini ancak geçindirecek büyüklükte olduğu ve ayrıca bu küçük üreticinin bizzat kendisinin de sömürü altında ol duğu düşünülürse, bu tür işletmelerin kapitalist nitelik taşıdığını söylemek olası değildir. - Gene kırsal kesim için orta köylülük diyebileceğimiz bir tabaka, yeterince toprağı olduğu gibi, özellikle iyi ha sat mevsimlerinde yanında birkaç tarım emekçisi çalıştır mak olanağını da bulur. Bu köylüler, toprağa iyice bağlı ve "zenginleşme umudu" içinde olduklarından küçük burjuva nitelikleri daha belirgindir. Bir yandan tefeci bezirgânlığın sömürüsü altında olma sının, öte yandan gelişen tarım kapitalizminin etkisiyle, egemen sömürü bağışıklığı ile çelişki halinde olan bu köy lü tabakasının, gerek toprak mülkiyeti koşullanması, ge rekse öteki yoğun üstyapı koşullanmaları nedeniyle, ilerici bir tutum göstermesi için hayli sabırlı çalışma gereklidir.
Türkiye'de, bugün kapitalist üretim koşulları altında üre timde bulunan 150 bin dolayında tarımsal işletme vardır. Bunların çiftçi aileleri içindeki payı % 4 dolayında küçük bir oran olmasına karşılık, toprakların % 40'mı ve toplam tarım sal üretimin yarısına yakınım denetleyebilmektedirler. Türkiye'de, büyük toprak sahiplerinin kapitalistleşmele- ri, Cumhuriyet'in kuruluşundan epeyce önce başlamıştır.
II. Dünya Savaşı yıllarında tarım ürünleri fiyatlarında ki hızlı yükselişler, büyük toprak sahiplerini büsbütün güçlendirecektir. Öyle ki, savaşın bitiminden hemen son ra, bürokratların yönetimindeki CHP'den rahatsızlık duy maya başlayan büyük toprak sahipleri, 1946 yılında -tica ret burjuvazisinin bağlaşıklığıyla- DP'yi kuracak ve bu parti aracılığıyla 1950 yılında da siyasal iktidarın ortakla rından biri haline gelecektir. Birleşik Amerika'nın Marshall yardımı çerçevesinde sağ ladığı tarım donanımı, "makinalı tarımın" geniş ölçüde yay gınlaşmasına ve büyük toprak sahiplerinin iktidardaki du rumlarımı! güçlenmesine yardım ettiği gibi, karşılık olarak, büyük toprak sahiplerinin emperyalizmle bağlaşıklığını da güçlendirmiştir. Büyük toprak sahiplerinin ellerinde biriken kazançlar ise, sürekli olarak kentlere doğru akmaktadır. Önemli bir birikim olan bu kazançlar, ticarethanelerin, ban kaların ve sanayi işletmelerinin sermayesi haline gelecektir. DP iktidarına son veren 27 Mayıs hareketi, büyük top rak sahiplerinin ekonomi ve politika yaşamındaki önem lerinin -görece- azalması sürecinde önemli bir dönemeç tir. Bu tarihten sonra büyük toprak sahipleri, politik alan da ön plandaki yerlerini yitirmiş ve gerilemişlerdir. Bu ge rilemede, bunların bağlaşıkları durumundaki ticaret bur juvazisinin de arka plana itilmiş olmasının, 1960'tan sonra politikada birdenbire ön plana yükselen bürokratlar ve sa nayicilerle çıkar zıtlığı içinde bulunmalarının, köylü kitle ler üzerindeki ideolojik denetimlerinin -görece- zayıfla masının ve son olarak Türkiye'de kent dünyasmdakilerin çok daha ağır basmasının payı büyüktür. Büyük toprak sahipleri, günümüzde, büyük bir savun ma savaşı vermekte, sanayi burjuvazisi ve bürokrasice ay rı ayrı planlanan toprak reformundan -en az zayiatla- sıyrılmaya çabalamaktadırlar. Büyük kapitalist tarım iş letmeciliğinin verimliliğini savunarak, toprak reformu nun uygulama alanını -hâlâ feodal kalıntıları barındıran- Doğu Anadolu'ya ve -siyasal gerekçelerle- Güneydoğu Anadolu'ya kaydırmaya can atmaktadırlar. Ne var ki, ekonomi ve politika dünyasının Türkiye'deki yeni temsilcileri, büyük tarım gelirlerinin vergilendirilmesi yoluyla sanayileşme için yeni fonlar yaratılmasını, kent emekçilerinin ücret istemlerinin frenlenebilmesi için tarım ürünlerinin fiyatlarının -bir ölçüde- düşürülmesini, köylü kitlelerin satın alma gücünün, ulusal sanayi mamullerinin sürümünü artıracak biçimde yükseltilmesini planlayadu- rurken, büyük toprak sahiplerinin toprak reformundan az zayiatla kurtulmaları bile büyük bir önem taşımamaktadır. Günümüzde büyük toprak sahipleri, kendi sosyal or tamlarında önemlerini bir ölçüde korumakla birlikte, ulu sal ekonomi ve siyasal yaşamda rolü gitgide azalan bir sosyal tabaka görünümündedir. Geleneksel sömürücü ni telikleri, kapitalist düzenin yeni temsilcilerinden amansız darbeler yemelerine karşın, onları daima baskıcı ve gerici politikaların bağlaşığı ve destekçisi, demokratik ve ilerici politikaların ise düşmanı durumunda tutmaktadır.
Türk tarım kesiminde kapitalizm öncesi üretim ilişkile ri var mıdır? Varsa bu kalıntıların ağırlığı ne kadardır? Belli bir üretim biçimi söz konusu edildiğinde, genel likle o üretim biçimi eski üretim ilişkilerinden tüm arın mış bir durum göstermez. Örneğin kapitalist üretim biçi minin egemen olduğu bir toplumda, feodal üretim ilişki lerinin kalıntıları bulunabileceği gibi, bu kalıntılar top lumda uzunca bir süre daha tutunabilir. Feodal ilişki koşulları altında üretimde bulunan köylü, artık-ürünü, derebeyi ya da toprak ağasına, genellikle ay nî ve angarya olarak öderdi. Artık-üriinün ödenme biçimi ve niceliğine derebeyleri karar verirdi. Doğrudan üretici, toprağı terk edemeyeceği gibi, hiçbir özgürlüğe de sahip değildi. Bu zorlayıcı güç, derebeyin sahip olduğu askerî bir güç olabileceği gibi, bir çeşit yargı düzeniyle destekle nen bir gelenekten ya da hukuktan gelebiliyordu. Türkiye'de böyle bir sömürü biçiminin olmadığını söyle mek olasıdır. Fakat buna karşın, ülkede feodalitenin çözül me çağındakine benzeyen ilişkilere -az da olsa- rastlanabil- mektedir. Yöresel bazı araştırmalar, aşiret reisliği, şeyhlik ve tarikat reisliği gibi geleneksel ve dinsel etkenlerle köylü nün, tipik feodal ilişkilerle sömürüldüğünü göstermektedir. Yüklə 1,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|