Узбекистон республикаси олий ва урта


 Kapalaklar (Tangakanotlilar, Lepidoptera)



Yüklə 1,54 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə38/87
tarix12.07.2023
ölçüsü1,54 Mb.
#119519
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   87
6.4. Kapalaklar (Tangakanotlilar, Lepidoptera). 
Kapalaklarning 80000 xilidan ayrimlarigina don va don mahsulotlarining 
zararkunandalari hisoblanadi. Kapalaklar har kungizlar bosib utgan boskichni utaydi: 
tuxum, kurt, gumbak, kapalak. Kapalaklar kuydagi belgilari bilan kungizlardan fark 
qilishadi: ogiz apparati surishga moslashgan; ikki juft kanoti bor; kurtlari uch juft 
kukrak oyoklaridan tashqari ikki-uch juft korin oyoklariga har egalar. Ko`pgina 
kurtlar uzlaridan suyuklik ajratib chiqarishadi va bu suyuklik kotib urgimchak ipiga 
uxshash tolaga aylanadi. Kungiz va kanalar kabi kapalaklar har don mahsulotlari 
bilan nafakat oziqlanadi balki uni uzining pusti, pillasi, chikindi axlatlari va murdasi 
bilan ifloslantiradi. 
Don mahsulotlari zararkunandalari - kapalaklar kuya, parvona va tunlam 
oilalariga mansubdir. 
6.4.1. Don kuyasi (Sitotroga cerealella oliv). 
Bu kapalak uyik kanotli kuyalar oilasiga kiradi. Kapalak uncha katta bulmagan 
ulcham (4 - 6 mm)ga ega. Kanotlarining yoyilmasi 11...16 mm. Tanasi ok rangli, 
kanotlari kulrang-sargish. Don kuyasi donni dalada, ombor va elevatorlarda 
zararlaydi. Kulay sharoitda kapalakning butun rivojlanish tsikli 27...30 kunni tashkil 
qiladi. Don kuyasi juda xavfli zararkunanda. 
6.4.2. Ombor yoki non kuyasi (Tinea granella L.). 
Fakat saqlagichlarda don zararkunandasi bo`lib hisoblanadi. Bu kapalak ola 
rangli kanotga ega. Oldingi kanotlari yoyilganda ulchami 9...14 mm ga etadi. 


42 
Kapalaklar don saqlagichlarning korongu joylariga urnashib oladi va sungra 
tirkishlarga kirib ketadi. Tunda don saqlagich ichida uchib yuradi va don yuzasiga 
tuxum kuyadi. 
Tuxumdan chikkan kurtlarning uzunligi 7...10 mm ga etadi. Kurtlar sargish-ok 
rangli bo`lib, kalta siyrak tuklar bilan koplangan bo`ladi. YOsh kurtlar donning ichiga 
teshib kiradi. Biroz vakt utib voyaga etgan sayin don ichidan chikib, don uyumining 
yuza qismida hayot kechiradi. endospermning asosiy qismini eb, donni kemirib 
boshlagan kurtlar harakatlanib urgimchak ipi chikaradi. Bir necha unlab donlarni urab 
olgan tolalar guvala hosil qiladi. Don massasining yuqorigi katlamida shunaka 
guvalalar hosil bulishi ombor kuyasining rivojlanganligidan dalolat beradi. 
O`zbekiston xududida ombor kuyasi bir yilda ikki marta avlod beradi. 
6.4.3. Tegirmon parvonasi (Ephestia kuchniella Zell.) 
Bu kapalakni boshqa zararkunandalardan oson farklash mumkin. Kapalakning 
uzunligi 10...14 mm ni tashkil qiladi. Kanotlari koramtir-kulrang bo`lib, ustida uncha 
katta bulmagan nuktalar va kundalang egri-bugri kora rangli chiziklar mavjud. 
Oldingi kanotlarini yoyganda yoyilma 20...25 mm ga etadi. Kapalak kurti sargish-ok 
yoki pushti rangli bo`ladi. 
Kurtlarning uzunligi 20...35 mm ga etadi. Juda harakatchan va ochkuz. 
6.4.4. Janub parvonasi (Plodia interpunctella). 
Donsaqlagichlarda keng tarkalgan. Kapalak tana uzunligi 9 mm ga, 
kanotlarining yoyilmasi esa 20 mm gacha bulishi mumkin. Oldingi kanotlari 
orkadagilariga nisbatan ingichkarok. Oldingi kanotlarining asosiy qismi okish-sarik 
rangda bo`lib, kanot uchlari esa kizgish-sarik rangda bo`ladi. 
Urgochi kapalak 10 sutka atrofida yashaydi va bu davrda 100 tadan 300 
tagacha tuxum kuyadi. Tuxumdan chikish paytida kurt urgimchak tolalaridan 
kuvurcha tukib yasaydi. Kish paytida kurtlar don uyumiga 1,5...2 m chukrlikkacha 
kirib oladi. Kurtlar donning mO`RTAgini kemiradi. Kurtlarning normal hayot 
kechirishi uchun optimal harorat 28...32 oS bulishi kerak. 20, 25 va 30 oS haroratda 
bitta avlodning rivojlanish davri mos ravishda 62, 33 va 23 sutkaga to`g`ri keladi. 
6.4.5. Don tunlami (Hadena basilinea Sehiff). 
Kapalak tunlamlar oilasiga mansub bo`lib; vakillari o`simliklar olamida jiddiy 
zararkunanda bo`lib hisoblanadi. Er yuzida bir necha ming turi bo`lib, ancha xavflisi 
don tunlamidir. Bu kapalak kurt paytidayok hosilni yigish davrida don massasiga 
tushadi va saqlashda don sifatini buza boshlaydi. Don tunlami etarli darajada yirik 
kapalak bo`lib, yugon va tuk bosgan tanasining uzunligi 
17...20 mm ga, kanotlarining yoyilmasi esa 38...40 mm ga etadi. Kapalak tungi 
hayot tarzini kechiradi. Kurt kungir-kulrang tusli bo`lib, ikki tomonida uzunasi 
buylab ikkitadan kam bulmagan yuli mavjud. Boshi koramtir rangda bo`ladi. 
Kurtning uzunligi 20...28 mm ga teng. 

Yüklə 1,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   87




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə