V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

1.19-§. OCHIQ KONCHILIK ISHLARI UCHUN 
SHAROSHKALI BURG‘ILASH DASTGOHLARI
Sharoshkali burg‘ilash prinsipi quyidagilardan iborat: burg‘ilovchi 
dastgohni burg‘ilash bo‘lagi (stav) orqali sharoshkali dolotoga buruv-
chi moment va o‘q yo‘nalishidagi kuchlanish uzatiladi. Sharoshkali do-
loto aylanganida (korpusi yoki silindr tishlari bilan), uning o‘qida erkin 
o‘rnatilgan sapfa doloto skvjina tubida dumalanadi, natijada uning tish-
lari jinslarga botirilib, ularni yemiradi. Yemirishdan hosil bo‘lgan mah-
sulotni skvajina tubidan siqilgan havo bilan yoki skvajina tubiga burg‘i 
asbobi orqali yuboriladigan suv bosimi vositasida chiqarib tozalanadi.
Ochiq kon ishlari uchun mo‘ljallangan sharoshkali burg‘ilovchi 
dastgoh quyidagi qismlardan iborat: yuruvchi baza, machta, mashina 
bo‘limi va burg‘ilovchi mashinist kabinasi. Yuruvchi baza o‘rmalov-
chi yoki pnevmog‘ildirakli bo‘lishi mumkin. Hozirda chiqarilayotgan 
dastgohlarning hammasi o‘rmalab yuradigan qilib ishlab chiqarilmoq-
da. Machtasi ochiq yoki yopiq bo‘lishi mumkin. Ular joylashtirilishi 
bo‘yicha markaziy yoki konsolli bo‘ladi.
Konsolli joylashgan machta o‘qli kuchlanish yaratishda 50–60 % 
foydalaniladi. Dastgohning og‘irligi uning machtasi (minorasi) marka-
ziga joylashtirilgan bo‘lganida umumiy og‘irligi 80% gacha boradi. 
Machtaning bunday joylashtirilishi skvajinalarni karyer pog‘onasi 
bortiga yaqin joylashtirishga imkon beradi.

---

51
Kavjoyda burg‘ilash operatsiyasini amalga oshirish uchun, dast-
gohning joyini o‘zgartiruvchi va uni ishchi holatiga (gorizontal holat-
ga) keltiruvchi mexanizmi mavjud. Machtani ko‘tarish va tushirish, 
burg‘ilovchi stavni aylantirish, o‘q yo‘nalishida kuchlanish hosil qi-
lish, burg‘ilovchi stavni skvajinaga tushirib-chiqarish, uni uzayti-
rish va yechib olish kabi ishlarni bajarish kerak. Bulardan tashqari, 
skvajinalar tubini tozalash tizimi ham, changni so‘ndirish va havoni 
tozalash moslamalari va qurilmalari ham mavjud.
Sharoshkali dastgohning asosiy texnikaviy darajasi va sifati 
haqidagi ma’lumotlar 1.11-jadvalda keltirilgan:
1.11-jadval
Skvajinaning shartli diametri, mm
200
250
Tik skvajinani burg‘ilash chuqurligi, m
32; 40
32; 55
Skvajinani tikka nisbatan og‘ish burchagi, gradus
0,15
30
Birinchi kapital ta’mirlashgacha xizmat muddati, 
soatdan kam emas
11000
Uning texnikaviy ish unumdorligi har xil mahkamlikdagi jinslar-
da 1.12-jadvalda keltirilgan o‘lchamlardan kam emas.
1.12-jadval
Jinslarning mahkamlik
koeffitsiyenti
6–8 8–10 10–12 12–14 14–16 16–18
Maksimal texnikaviy ish unum-
dorligi, m/soat
Burg‘ilovchi dastgoh СБШ 200-32
24
22
16
14
–
–
–”– СБШ 200-40
22
18
14
12
–
–
–”– СБШ 250-32
–
–
–
15
12
18
–”– СБШ 250-55
26
22
18
–
–
–
Hozirgi vaqtda ishlab chiqarilayotgan olti tur o‘lchamdagi sha-
roshkali burg‘ilash dastgohlari – hamma СБШ-200 rusumli dast-
gohlar A. A. Skochinskiy nomidagi konchilik ishlari institutining 
maxsus konstruktorlik byurosi (Rossiya) tomonidan loyihalashtiril-

---

52
gan. СБШ-250 dastgohi maxsus konstruktorlik byurosining o‘zi yur
-
adigan konchilik uskunalari bo‘limi tomonidan loyihalashtirilgan.
2СБШ-200-400 dastgohi (1.7-rasm) yuradigan aravacha 
1
ga 
o‘rnatilgan, o‘rmalab yuruvchi g‘ildiragining har biri alohida (indivi-
dual) yuritkichga ega, Platformaning oldingi qismi ajratib olinadigan 
machta 
13
dan iborat, (ishchi qismi, asosi va machtaning o‘zi) machta-
ga ishchi organ tuguni 
12
joylashgan. Uning asosiga uzatuvchi korob-
ka 
3
o‘rnatilgan. Almashtiradigan shesternya juftligi 
4
; burg‘ilovchi 
asbobni to‘rt diapazondagi chastotalarda aylantiradi. Dastgoh ishchi or-
ganining yuritgichi sifatida o‘zgarmas tok bilan ishlaydigan elektr dvi-
gatel qo‘llanilgan. U pog‘onasiz aylanish chastotasini har bir diapazon 
doirasida tartibga solib turadi. Buruvchi moment va o‘qli kuchayish 
burg‘i asbobiga bevosita gidropatron 
6
orqali uzatiladi. Ikkita napor-
li gidrosilindr 
5
, burg‘ilovchi asbobni skvajina tubiga (kavjoyga) uza-
tadi. Machtaga kasseta 
9
mahkamlanadi, unga komplekt burg‘ shtan-
gasi 
4
joylashtiriladi, kassetani burishni gidrosilindr amalga oshiradi. 
Uzatuvchi korobkaga burab kiritadigan mexanizm 
4
o‘rnatilgan, u 
gidrosilindr va kran mexanizmidan ibo-
rat bo‘lib, tushirish va ko‘tarish operatsi-
yasi lebyodka 
8
va vertlyug (biror narsani 
ko‘tarib yoki tushirganda zanjirning bu-
rilib ketishiga yo‘l qo‘ymaydigan asbob) 
11
orqali bajariladi, u tal blokiga osilgan 
bo‘lib, machta yo‘nalishi bo‘yicha siljiy-
di. Vertlyugga burg‘ilash stavi 
10
osiladi. 
Dolotoni almashtirish maxsus moslama 
2
yordamida amalga oshiriladi. U esa aso-
siy machtaga mahkamlanadi. Machtani 
ko‘tarib-tushirish ikkita gidrosilindr 
15
1.7-rasm.