Va terrorizmga
O‘zbekistonda bag‘rikenglik munosabatlari
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
| O‘zbekistonda bag‘rikenglik munosabatlari. Tarixiy man
balarning dalolat berishicha, zaminimizda madaniyat rivojining uch ming yildan ortiq buyuk tarixi bor. Markaziy Osiyoda, xusu san, O‘zbekistonning hozirgi hududida qadim davrlardan turli madaniyat, til, urfodat, turmush tarziga ega bo‘lgan, xilmaxil dinlarga e’tiqod qilgan xalqlar yashab kelgan. O‘zbekistonning jug‘rofiysiyosiy nuqtayi nazardan muhim savdo yo‘llari chorra hasida joylashgani, ko‘plab davlatlar bilan iqtisodiy, madaniy alo qalar qilgani diniy va madaniy hayotga katta ta’sir ko‘rsatgan. O‘z navbatida bu yerda yashagan tub aholining madaniyati ham ular ga ta’sir o‘tkazgan va o‘ziga xos turmush tarzini shakllantirishda muhim omillardan biri bo‘lib xizmat qilgan. Asrlar mobaynida o‘lkamizning shaharu qishloqlarida masjid, cherkov va sinagogalar eminerkin faoliyat ko‘rsatib, turli millat va dinga mansub qavmlar hamjihatlikda o‘z diniy marosimlari ni ado etib kelganlar. Tariximizning eng murakkab, og‘ir davr larida ham ular o‘rtasida diniy asosda mojarolar bo‘lmagan. Bu esa, millati va diniy qarashidan qat’i nazar, insonni ardoqlash va o‘zgalarni qadrlash, kattalarga hurmat, kichiklarga izzat ko‘rsa tish kabi tuyg‘ular o‘lka aholisining qonqoniga singib ketganidan dalolat beradi. Aynan shu sifatlar xalqimizga xos bo‘lgan diniy bag‘rikenglikning ma’naviy asosini tashkil qiladi. Ma’lumki, har bir dinning o‘ziga xos aqidalari mavjud. Ular ba’zan birbiriga mutanosib bo‘lsa, ba’zan birbiriga zid ham ke lishi mumkin. Diniy bag‘rikenglik ana shu xilmaxillik asosi da kelib chiqishi mumkin bo‘lgan nizolarning oldini oladi, tur li e’tiqodlarning yonmayon va bir paytda mavjud bo‘la olishi uchun xizmat qiladi. 56 Qadim zamonlardanoq o‘lkamizda zardushtiylik, buddaviy lik, yahudiylik, nasroniylik kabi dinlar mavjud bo‘lgan. Eng qadi miy va keng tarqalgan dinlardan biri bo‘lmish zardushtiylikning vatani ham bizning yurtimizdir. Zero, u qadimgi Xorazmda shakllanib, rivoj topgan. Ilk o‘rta asrlarda Markaziy Osiyoda buddizm ham muhim o‘rin tutgan. Hattoki, Buxoro shahrining nomi ham «vaxara» – buddaviy lar ibodatxonasi nomidan kelib chiqqan, degan fikrlar ham bor. Markaziy Osiyoga islom dinining yoyilishi arafasida bu yerga Eron orqali Suriyadan kirib kelgan nestorian yo‘nalishidagi nas roniylik dini muhim mavqeni egallagan. VI asr boshlarida Sa marqandda nestorian yepiskopi, VIII asrda esa mitropoliti xizmat qilgan. Shuningdek, qadimda hozirgi Toshkent va Xorazm viloyat lari hududlarida nasroniy diniga mansub aholi ham yashagan. VIII asrda Markaziy Osiyo arablar tomonidan zabt etilga nidan so‘ng mintaqaga islom dini kirib keldi. Aholining bu din ni qabul qilishi astasekinlik bilan, bir tekis bo‘lmagan hol da yuz berdi. Aholining bir qismi o‘zlarining qadimgi dinlariga e’tiqod qilishda davom etdi. Bu vaqtda islom va mahalliy din larning, ularga xos qadriyat va odatlarning qorishuvi yuz berdi. Movarounnahr xalqlarining islom diniga zid kelmaydigan ma’ri fiyaxloqiy g‘oyalari, huquqiy me’yor va urfodatlari to‘la saqlanib qoldi hamda islom ta’limoti asosida yanada sayqallandi. Bu holat Movarounnahrda islomning o‘ziga xos xususiyatlar kasb etishiga sabab bo‘ldi. Bu ham yurtimizda uzoq yillar davomida shakllan gan diniy bag‘rikenglik samarasi edi. O‘lkada tinchlik va diniy bag‘rikenglik muhitini ta’minlashda islom ta’limotidagi o‘zga din vakillari bilan o‘zaro murosa yo‘lini tutish, ular bilan dunyoviy ishlarda hamkorlik qilish va hamji hatlikda yashashga chorlovchi tamoyillar ham o‘ziga xos aha miyat kasb etdi. Ayniqsa, islom ta’limotidagi dinni qabul qilish yoki qabul qilmaslik qalbga bog‘liq, insonning to‘liq ixtiyoridagi amal deb qaralishi mintaqada diniy bag‘rikenglik muhiti barqa ror bo‘lishi uchun asosiy omillardan bo‘ldi. 57 Bu ta’limot Qur’oni Karim oyatlari va hadisi shariflarga taya nar edi. Jumladan, Qur’oni Karimning «Baqara» surasi 256oya tida «La ikroha fiddin» ya’ni, «Dinda zo‘rlash yo‘q» degan qoida asosida dinni qabul qilish ixtiyoriy amal ekani va insonni zo‘rlab biror dinga kiritish mumkin emasligi, har bir inson dinga muno sabatini belgilashda erkin ekani qayd etiladi. Bundan tashqari, yana bir oyatda: «Agar Rabbingiz xohla sa edi, Yer (yuzi)dagi barcha kishilar yoppasiga imon keltirgan bo‘lur edilar. Bas, Siz odamlarni mo‘min bo‘lishlariga majbur qi lasizmi?!» ( Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|