VəLİyev dünyamali əMİr oğLU
Yüklə 3,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
31 Dünya valyuta əməliyyatlarının coğrafi bölgüsü təhlil edildikdə aydın olur ki, əməliyyatların yarısına yaxın (46, 8%-i) yalnız İngiltərə və ABŞ-ın payına düşür. Nəzərə almaq lazımdır ki, göstərilən tarixdə dünya valyuta bazarları əməliyyatlarının 30%-i dollar (avro, 20%-i dollar/ien, 11%-i dollar/funtsterlinq cütlüyü üzərinə düşür. C ə dv ə l № 1. 6 Dünya valyuta bazarlarının coğrafi bölgüsü (aprel aylarında gündəlik orta həcm) mlrd. dollar* 1992 2001 h ə cim faiz h ə cim faiz Avstraliya 29 2, 7 52 3, 2 Kanada 22 2, 0 42 2, 6 Danimarka 27 2, 5 23 1, 4 Fransa 33 3, 1 48 3, 0 Almaniya 55 5, 1 88 5, 4 Honq Konq 60 5, 6 67 4, 1 İtaliya 16 1, 5 17 1, 0 Yaponiya 120 11, 2 147 9, 1 Hollandiya 20 1, 9 30 1, 9 Rusiya - - 10 0, 6 Sinqapur 74 6, 9 101 6, 2 İsveç 21 2, 0 24 1, 5 İsveçrə 66 6, 1 71 4, 4 Türkiyə - - 1 0, 1 İngiltərə 291 27, 0 504 31, 1 ABD 167 15, 5 254 15, 7 Digər 75 6, 9 139 8, 7 Cəmi 1. 076 100, 0 1. 618 100. 0 * [304, səh. 85]. Valyuta bazarları - tələb və təklif arasında formalaşan məzənnəyə görə xarici valyutanın milli valyuta ilə alqı-satqısının həyata keçirildiyi rəsmi mərkəzlərdir. Valyuta bazarlarında iki xarici valyutanın bir-birinə bilavasitə və ya dolayı yolla dəyişdirilməsi də mümkündür. Müasir anlayışlara uyğun valyuta bazarları 19-cu əsrdə formalaşmışdır. Milli bazarların inkişafı və onların əlaqələrinin genişlənməsi nəticəsində dünya maliyyə mərkəzlərində aparıcı ölkələrin valyutaları üçün vahid ümumdünya valyuta bazarı meydana gəlmişdir. Onun əsas xarakterik cəhətləri aşağıdakılardır: 1. Valyuta bazarları alıcı və satıcıların qarşı-qarşıya dayandıqları bazarlar deyillər. Bu bazarlarda alıcı və satıcılar mal bazarlarından fərqli olaraq adətən heç üz-üzə gəlmirlər. Çünki alıcı və satıcılar əməliyyatları bilavasitə bir-birinə deyil, vasitəçi rolunu oynayan bank, digər maliyyə təşkilatları və ya fiziki şəxslərlə həyata keçirirlər. 2. Valyuta bazarları hər hansı birja şəklində təşkil olunmuş bazarlar deyildirlər. Valyuta əməliyyatları, məsələn, qiymətli kağızlar bazarında olduğu kimi müəyyən bir bina və ya təşkilata malik birjalarda aparılmır. Valyuta bazarları təşkil olunmamış bazarlardır. Valyuta əməliyyatları ilə məşğul olan bank və vasitəçi təşkilatlar daha çox tanınmış şəhərlərdə toplanırlar. Lakin əməliyyatlar müştə- rilərlə banklar və ya bankların öz aralarında azad bazar şərtləri daxilində aparılır. Bəzi Qərbi Avropa (Fransa və Almaniya) və Skandinaviya ölkələrində böyük kommersiya banklarının təmsilçiləri hər iş gününün axırında mərkəzi bankda, bu bank təmsilçisinin sədrliyi ilə toplanırlar. Bu toplantılarda və bu cari məzənnələr əsas götürülərək, öz aralarında borc və alacaqlar balanslaşdırılır. Belə bazarlar bir növ təşkilatlanmış bazarlara bənzəyirlər. Lakin bu ölkələrdə yenə də valyuta əməliyyatlarının böyük hissəsi təşkilatlanmamış bazarlarda aparılır. Bununla yanaşı, mərkəzi banklarda müəyyən edilən iqterbank məzənnələri, şübhəsiz, təşkilatlanmamış bazarlarda formalaşan məzənnələrə müəyyən dərəcədə təsir edir. 32 3. Təsərrüfat əlaqələrinin beynəlmiləlləşdirilməsi, elektron rabitə vasitələrindən geniş istifadə edilməsi valyuta bazarlarının beynəlmiləl xarakterini getdikcə daha çox artırır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, valyuta ticarəti ilə məşğul olan qurumlar əsas etibarı ilə maliyyə mərkəzlərində, xüsusən, qiymətli kağızlar bazarlarına yaxın yerlərdə toplanırlar. Lakin bu, valyuta bazarlarının milli hüdudlarda məhdudlaşdırılması demək deyildir. Dünyanın harasında yerləşməsindən asılı olmayaraq valyuta əməliyyatları aparan bankların diler, broker və digər təmsilçiləri faks, teleks, telefon və kompyuter şəbəkələri ilə bir-birinə sıx bağlanmışlar. Bununla da, hər hansı bir ölkənin milli bazarında özünü göstərən dəyişikliklərdən başqa mərkəzlər dərhal xəbər tuturlar. Vaxtlı-vaxtında həyata keçirilən informasiya mübadiləsi arbitraj sisteminin mövcudluğu dolayı məzənnələrdə özünü göstərən hər hansı kənarlaşmanın da dərhal nizamlanması üçün şərait yaradır. Bu baxımdan, bütün milli bazarlardakı məzənnələr bir-birinə uyğun gəlir. Bu cəhət valyuta bazarlarının beynəlmiləl xarakterinin mühüm göstəricisidir. 4. Valyuta əməliyyatları bütün dünyada növbə ilə sutka ərzində fasiləsiz olaraq aparılır. Qitələr arasında saat fərqlərinin mövcudluğu ilə əlaqədar olaraq 24 saat ərzində dünyadakı valyuta bazarlarından heç olmasa, hər hansı biri açıq olur. Məsələn, ABŞ-ın Qərbində, San- Fransiskoda iş günü qurtararkən uzaq Şərq bazarları (Tokio, Honk-Qonk, Sinqapur) işə başlayır. Bu bazarlar bağlandıqda isə, Orta Şərq bazarları artıq iki saat işləmiş olur. Valyuta bazarının 24 saat ərzində heç bağlanmamasının məzmunu budur: digər bazarlar bağlı olarkən açıq olan yerli bazarda özünü göstərən dəyişikliklər bütün başqa bazarlara da təsir göstərir. Deməli, dilerlər səhər tezdən işə başlayarkən dünən axşam bağlanmış bazarda mövcud məzənnələrdən fərqli bir məzənnə ilə işə başlaya bilərlər. Başqa, sözlə, valyuta məzənnələrinin sutkanın 24 saatı boyunca dəyişmək imkanı vardır. 5. Valyuta bazarları tam rəqabət şərtlərinin hökmran olduğu bazarlara daha çox oxşar olan bazarlardır. Burada dövlət müdaxilələri minimum səviyyədədir. Bu isə, tam rəqabət şərtləri üçün geniş imkan yaradır. Bu bazarlarda alıcılar və satıcılar çoxsaylıdırlar: hər bir iştirakçının əməliyyatı bazar dövriyyəsinin kiçik bir hissəsini təşkil edir, bazarlara giriş və çıxış sərbəstdir. İştirakçılar hər an dəyişən bazar şərtləri haqqında mükəmməl məlumata malikdirlər. 6. Valyuta əməliyyatları sadələşdirilmişdir, hesablaşmalar müxbir hesabları üzrə aparılır. 7. Valyuta və kredit risklərini sığortalamaq üçün valyuta əməliyyatları geniş inkişaf etmişdir. 8. Möhtəkirlik və arbitraj əməliyyatları kommersiya sövdələşmələri ilə əlaqədar olan valyuta əməliyyatlarından xeyli çoxdur. 9. Bir çox əsas iqtisadi amillərdən asılı olmayaraq, öz xüsusi qanunları əsasında xüsusi birja malı olan valyutanın məzənnəsinin qeyri-sabitliyi artır. Valyuta bazarı əməliyyatları. Bu əməliyyatlar həyata keçirildikdə aydın olur ki, xarici valyutalar həm nəqd, həm də bank tapşırıqları, valyuta vekselləri, depozit sertifikatları, turist çekləri və s. şəkildə ola bilərlər. Ona görə də valyuta bazarlarında əməliyyatlar həm nəqd, həm də nəqdsiz olaraq aparılır. İxracat və idxalat dəyərlərinin ödənilməsi, xaricə kapital ixracı kimi iri həcmli valyuta əməliyyatları nəqdsiz olaraq bank tapşırıqları, valyuta vekselləri və s. istifadə etməklə həyata keçirilir. Valyuta bazarının əsas funksiyası beynəlxalq ticarət və kapital axınlarını həyata keçirməkdir. Ona görə də müasir şəraitdə valyuta bazarları öz həcminə görə dünyada ən böyük maliyyə bazarlarıdır. Valyuta bazarında valyuta təklif edənlər, yəni alıcılar və vasitəçi qurumlar iştirak edirlər. Tələb və təklifin nisbəti valyuta məzənnəsini müəyyən edir. Valyuta bazarlarının müştəriləri ixracatçı və idxalatçı kimi kommersantlarla yanaşı, xarici mənbə əldə etmək və ya xaricə kapital qoymaq istəyənlər, transmilli şirkətlər və dövlət təşkilatlarıdır. Bazarda, həmçinin, möhtəkirlər, arbitrajçılar və valyuta səbətini balanslaşdırmaq istəyən bank və maliyyə təşkilatları da alıcı və satıcı kimi iştirak edirlər. Nəhayət, valyuta məzənnəsinə müdaxilə etmək üçün mərkəzi banklar da, bəzən alqı-satqı əməliyyatları aparırlar. Valyuta bazarında əsas vasitəçi təşkilat kommersiya banklarıdır. Demək olar ki, bütün böyük banklar öz müştərilərinə valyuta alqı-satqısı üzrə xidmət göstərirlər. Belə bankların hər birinin ayrıca valyuta departamenti vardır. Valyuta məzənnəsini müəyyən etmək, valyuta səbətini balanslaşdırmaq və s. bu departamentin funksiyalarına daxildir. Bir sıra kiçik banklar isə valyuta ticarətini iri banklar vasitəsilə həyata keçirirlər. Onlar bəzən iri bankların adından müştərilərə valyuta xidməti göstərirlər. Bəzən isə iri bankların mənbələrindən istifadə edirlər. Bank olmayan bir sıra maliyyə təşkilatları da valyuta bazarında vasitəçi kimi çıxış edirlər. Bu təşkilatlar valyuta ticarəti ilə məşğul olan şirkətlərdir. Fiziki şəxslər də bu əməliyyatlarda iştirak edirlər. Burada brokerlər də ayrıca fəaliyyət göstərirlər. Bunlar bir növ kommusionçu mahiyyəti daşıyırlar, yəni onlar alqı və satqı təkliflərini tarazlaşdıraraq, əməliyyatların həyata keçirilməsinə Yüklə 3,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|