Vii. Uluslararasi

 

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 

50 

 

İkinci xalça  -  “Xilə  əfşan”,  “Qədim  əfşan” və  “Göllü  əfşan” variantları ilə 

məşhurdur. Hər iki növ arasahəyə səpələnmiş gül palmetlərindən ibarət naxışla  

xarakterizə  edilir.  (Əfşan-səpələnmiş  mənasını  verir).  Bu  iki  xalçanın  arasında 

fərq    bir  xalçanın  rapport  kompozisiyası  ilə,  ikincinin  göllü  ləçək-türünc 

kompozisiyasında  toxunmasındadır.  Gölün  rolunu  güllü  naxışlı  girdə  medalyon 

oynayır,  ləçəklər  isə  həmin  medalyonun  dörddə  bir  hissəsidir.  Maraqlıdır  ki, 

medalyonun yerləşdirilməsi müəyyən sxem üzrə qurulub - xalçanın ümumi rəsmi 

cərgələrlə  düzülmüş  kvadratlara  bölünür.  Bu  kvadratlar  gül  motivlərinin  

yerləşdirilməsini  nizama  salır  və  kompozisiyaya  riyazi  dəqiqlik  əlavə  edir.  Bu 

dəqiqlik    bitki  formalarının  zənginliyi    ilə  gizlədilirdi.  Həndəsi  sxemlərin  bu  cür  

tətbiq edilməsi  professional ornamental məktəbə xas olan  cəhət idi. 

Bu  xalçaların  Təbrizin    saray  xalçaları  ilə  əlaqəli  olması  L.Kərimov 

tərəfindən təsdiq edilib. L.Kərimov yazırdı ki “Əfşan kompozisiyası Təbriz qrupu 

xalçalarda  tətbiq  olunurdu.  Xalçaçılığın  iri  mərkəzləri  olan  Ərdəbil,  Sərab, 

Qaracadağ  şəhərlərində  geniş  yayılmış  bu  mürəkkəb  kompozisiya  Təbriz  üçün 

xüsusən  səciyyəvidir  (2,  Kərimov  L.,  s.86-87).  Biz  Bakının  “Əfşan”  xalçalarını 

yerli      saray  xalçalarının  bir  növü  (budağı)  hesab  edirik.  Bu xalçalar  XVI  əsrdə 

eyni  adlı  Təbriz  xalçalarının  təsiri  ilə  yaranmışdı.  Göründüyü  kimi,  saray 

emalatxanaları məhz Xilə (Abşeron) kəndində yerləşirdi.  

 

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 

1.  Алиева К. «Тебризская ковровая школа XVI-XVII вв.». Баку, Элм, 1999. 

2.   Керимов Л. «Азербайджанский ковер». т.III, Баку, “Гянджлик” 1983. 

3.   З.Ямпольский.  Путешественники  об  Азербайджане.  Под  редакцией 

Шахмалиева Э.М. Из-во Академии Наук АзССР, Баку, 1961. 

4.   Алиева К. Безворсовые ковры Азербайджана. Баку, «Ишык», 1988. 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

VII. ULUSLARARASI TÜRK SANATI, TARİHİ ve FOLKLORU KONGRESİ/SANAT ETKİNLİKLERİ 

51 

 

BERGAMA HALILARININ TÜRK MİTOLOJİSİ AÇISINDAN                                                                                                                    

DEĞERLENDİRİLMESİ 

 

(EVALUATION OF BERGAMA STATUS FROM TURKISH MYTHOLOGY) 

                                                                                      

           Esra ÇAM



 

                                                 

ABSTRACT 

In  Turkish  culture,  carpet  did  not  leave  man  alone  until  birth.  The  carpet  has  a 

multi-layered structure. Carpet-tearing people convey their feelings, thoughts, whether they 

want to say or not. This shows that the state of being as a material entity also assumes a 

communication task at the same time. The carpet is the same as the one you belong to. By 

looking at the rope, it is possible to have information about the livestock, the trees that grow 

in the region by looking at their colors, plants. If there is a love story in the region, it could be 

a language.  For example, the "Girl Bergama" carpet is a story of a love story in the region. 

Carpet  is  a  common  language  of  a  nation  at  the  same  time.  When  the  Turkish  World 

examined  carpet  motifs;  Arrows,  vigorous,  fingertips,  hair  tresses,  hooked  roses,  eight-

pointed star motifs seem to be common. The province of Izmir, Bergama, is a province that 

has earned a reputation for hand-carved weaving for centuries. The development of carpet 

weaving  in  Bergama  region,  XIV.  It  goes  back  to  the  centuries.  When  we  look  at  the 

versatile  Bergama  carpets,  we  see  that  the  elements  of  an  important  place  in  the  Turkish 

mythology such as apples, plane leaves and stars are included in the designs of the carpets. 

In this, motifs in Bergama carpets will be evaluated in terms of Turkish mythology. 

 

 

 

 

 

GİRİŞ 

Geleneksel  milli  sanatlarımızdan  biri  olan  halılar  köklü  bir  geçmişe  sahiptir.  Halı,  

doğumdan,  ölüme  kadar  olan  süreçte  Türk  insanını  yalnız  bırakmamıştır.  Yalnızca  yeri 

örtmek  için  kullanılan  bir  bez  parçası  değil  çok  katmanlı  bir  yapıya  sahiptir.  Halı  dokuyan 

insanın  dilidir.  Öyle  ki,  duygularını,  düşüncelerini,  inançlarını,  söylemek  isteyip 

söyleyemediklerini halılara aktarırlar. Bu da maddi bir varlık olarak görülen halının bir iletişim 

dili  olduğunu  da  gösterir.  Edebi  eserlerimizde  yer  alan  halı  için  Bahaeddin  Ögel  Türk 

Mitolojisi adlı eserinde “Halı ile haber” verme de, Türk destanlarında yerli bir düşüncesidir. 

Halı  dokuma  yoluyla  haber  verme  düşüncesi,  Anadolu  masallarında  da  çok  yaygındır” 

demektedir (Ögel. 2014:209).  

Halı  aynı  zamanda  dokunduğu  yörenin  dilidir.  Zira  ipine  bakarak  yörede  yapılan 

hayvancılığı,  renklerine  bakarak  yörede  yetişen  ağaçlar,  bitkiler  hakkında  bilgi  sahibi 

olunabilmekte ve o yöre bize kendi coğrafi özelliklerini halılar aracılığı ile dile getirmektedir.  

Eğer  yörede  yaşanmış  bir  aşk  hikâyesi  var ise  onun  da  dili olabilir. Örneğin  “Kız  Bergama 

“halısı  yörede  yaşanmış  bir  aşk  hikâyesinin  halıya  aktarılmasıdır.  Halı,    tüm  bunların 

temelinde bir milletin ortak dilidir. Türk Dünyası halı yanışları incelediğinde; ok, hayatağacı, 

elibelinde,  saç  bağı,  etrafı  çengelli  baklava,  sekiz  köşeli  yıldız  gibi  yanışların  ortak  olduğu 

görülmektedir. Bu da bize ortak bir Türk kültür değerlerinin yanışlarda dile gelip yansımasını 

göstermektedir. 

İzmir  ilinin  Bergama  ilçesi,  tarihi  zenginliklerinin  yanı  sıra  yüzyıllardır  el  halısı 

dokumaları  ile  ün  kazanmış  bir  ilçedir.  Halı  dokumacılığının  Bergama  yöresindeki  gelişimi, 

XIV. yüzyıllara kadar uzanır. Bergama, Anadolu’nun pek çok yerinde kurulmuş halı atölyeleri 

arasında Batı Anadolu’nun önemli halı üretim merkezi konumundaydı. Üretim merkezi olma 

özelliğini XVII. yy. a kadar devam ettirmiştir. Yöre halıcılığı, yurt genelinde desen programı 

içinde oluşturulan kompozisyonlara bölgesel özellikleri de dahil ederek kenedine has bir tarz 

oluşturmuştur.  Tüm  özellikleri  kapsamında  Bergama  halıları  yurt  içinde  yurt  dışında  da 

                                                



 Ege Üni. Y. Lisans öğrencisi, İzmir. 

---