World Bank Document

96 
 
verməsini təĢviq  edir. Əksinə, inteqrasiya prosesində  institutlar aparıcı  rol oynadığı  zaman (bu 
gün  əksər  regionlarda  olduğu  kimi),  siyasi-iqtisadi  məsələlər  daha  ciddi  amilə  çevrilə  bilər. 
Buna  görə  də  dünya  bazarlarından  uzaq  olan  ölkələr  (Mərkəzi  Asiya,  Sakit  okean  adaları, 
Sahara  ətrafı  Afrika  ölkələri)  iqtisadi  artımla  bağlı  ciddi  problemlərlə  üzləĢirlər  ki,  onların 
öhdəsindən  gəlmək  üçün  güclü  regional  əməkdaĢlığa  ehtiyac  duyulur.  Regional  inteqrasiya  bu 
regionların ‖təbii‖ qonĢuluqlarında üç dəst alət ilə baĢ verə bilər:   
(i)
 
BaĢqa regionlarda olduğu kimi  bu regionlarda da sıx institusional  əməkdaşlığa  və 
hərtərəfli regional infrastruktur investisiyalarına ehtiyac var.  
(ii)
 
Ġnteqrasiya  səylərinin  dayanıqlığının  təmin  olunması  üçün  onların  ölkələrarası 
kompensasiya  mexanizminə  ehtiyacı  yarana  bilər,  çünki  dərin  inteqrasiya  çox  vaxt 
ölkələr  arasında  qeyri-bərabərliyə,  qısamüddətli  mənfəət  və  itkilərin  yaranmasına 
gətirib çıxarır.   
(iii)
 
Beynəlxalq  ictimaiyyət  bu  inteqrasiya  cəhdlərini  əlaqələndirilmiş  stimullar 
vasitəsilə dəstəkləyə bilər.  
2.42.
 
Azərbaycan coğrafi  baxımdan  əsas  dünya bazarlarından bir qədər uzaqda yerləĢir 
və  yaxınlıqda  iri  bazarların  sayı  məhduddur.  O,  sərhədləri  boyunca  Gürcüstan  və  Ġran, 
həmçinin Qazaxıstan ilə ticarət mərkəzlərinin yaradılmasından faydalana bilər. Bu region 
özü-özlüyündə  Avropa  və  Asiya  bazarlarını  birləĢdirən  qovĢaqdır.  2000-2005-ci  illərdə 
Azərbaycanın  qonĢuları  ilə  ticarətin  ümumi  ticarətdə  payı  26.7  faiz  təĢkil  etmiĢdir.  Müqayisə 
üçün qeyd edək ki, bu rəqəm Ermənistan üçün 10.4 faizə, Gürcüstan üçün isə 39.4 faizə bərabər 
olmuĢdur.  Ölkənin  iki  əsas  ―əkiz  Ģəhəri‖  var:  Ģimal-qərb  regionunda  Gürcüstan  ilə  (Gəncə-
Rustavi)  və  cənub  regionunda  Ġran  ilə  (Lənkəran-Astara).  ġimal-qərbdə  Bakı-Tbilisi  dəhlizi 
üzərində  və  Gürcüstanın  Rustavi  Ģəhərindən  149  km  uzaqlıqda  yerləĢən  Gəncə  Ģəhəri  ölkənin 
ikinci  ən  böyük  (əhalisi  300  min  nəfər)  Ģəhəridir.  MaĢın  və  dəmir  yolları  xəttlərindən  əlavə 
Gəncədə həm də beynəlxalq hava limanı var. Cənubda yerləĢən  Lənkəranın 50 min əhalisi var 
və onunla Ġranın sərhəd Ģəhəri olan Astara arasında 36 km məsafə var; Astara bütün növ mallar 
üçün  vacib  tranzit  məntəqədir.  Bu  coğrafi  konfiqurasiya  göstərir  ki,  Gürcüstan  və  Ġran 
Azərbaycanın  ―təbii‖  qonĢularıdır.  Bununla  belə  Xəzər  dənizinin  digər  sahilində  yerləĢən 
Qazaxıstan da baĢqa bir seçim ola bilər. Lakin, effektiv iqtisadi əməkdaĢlıq adekvat ölkələrarası 
infrastrukturun  mövcudluğunu,  institusional  islahatların  həyata  keçirilməsini  və  beynəlxalq 
ictimaiyyətin  yardımını  tələb  edəcək  (regional  əməkədaĢlığın  dayanıqlığının  təmin  olunması 
üçün uzlaĢdırılmıĢ stimulların həyata keçirilməsi baxımından).      
2.43.
 
Azərbaycan  regional  və  qlobal  inteqrasiyanı  həyata  keçirmək  üçün  üç  növ  siyasi 
alətlərdən istifadə edə bilər:  

 
İnstitusional  əməkdaşlıq. QonĢu ölkələrlə əlaqələndirmə problemlərini həll etmək 
və  iqtisadiyyatın  miqyasını  geniĢləndirmək  məqsədilə  institusional  əməkdaĢlığın 
həyata  keçirilməsi.  Sərhəddən  sonrakı  islahatlar  (texniki  və  biznes  prosedurları 
üzrə  qarĢılıqlı  tanınma  razılaĢmaları,  beynəlxalq  standartların  qəbul  edilməsi  və 
makroiqtisadi  çərçivənin  uyğunlaĢdırılması)  daxili  və  xarici  Ģirkətlər  üçün  daha 
cəlbedici  biznes  mühiti  yaratmaqla  Azərbaycan  bazarının  həcmini  artıra  bilər. 
Sərhəddə  siyasət  islahatları  (ÜTT-yə  uyğunluq  islahatları,  əmək  və  kapitalın 
hərəkəti islahatları) beynəlxalq istehsal Ģəbəkələri üçün ilkin Ģərt kimi kapital, əmək  
və  aralıq  məhsullarının  axınını  asanlaĢdıra  bilər.  Sərhədlərarası  islahatlar  (ticarət 

---

97 
 
və nəqliyyatın asanlaĢdırılması təĢəbbüsləri) nəqliyyat xərclərini azalda və malların 
daha etibarlı paylanma sisteminin yaranmasını asanlaĢdıra bilər.  

 
Regional infrastruktur qonĢular Ġran, Rusiya və Türkiyə, həmçinin Avropa Ġttifaqı 
ilə  strateji  əlaqə  üçün  vacibdir.  Məhsuldarlığı  gücləndirən  regional  infrastruktur 
(elektrik Ģəbəkəsi və telekommunikasiya infrastrukturu kimi) Azərbaycan bazarının 
cəlbediciliyini artıra bilər. Mobilliyi gücləndirən regional infrastruktur (məsələn ali 
təhsil  sistemində  pedaqoji  kadrların  ixtisasartırma  mərkəzlərinin  yaradılması) 
Azərbaycan  Ģirkətlərini  yüksək  bacarlqlı  geniĢ  iĢçi  kütləsi  ilə  təmin  edə  bilər. 
Nəqliyyat  Ģəbəkələri  kimi  ticarəti  gücləndirən  infrastruktur  Azərbaycan  bazarına 
daha  ucuz  aralıq  məhsullarını  gətirib  cıxarmaqla  diversifikasiya  strategiyasını 
dəstəkləyə bilər.      

 
Əlaqələndirilmiş  stimullar  qonĢu  ölkələrin  və  aparıcı  dünya  bazarlarından 
donorların  cəlb  edilməsini  nəzərdə  tutur.  Bu  institusional  islahatların  və  regional 
infrastrukturun  uzun  müddət  baxımından  faydasını  görmək  üçün  və  qısamüddətli 
potensial  itkilərin  kompensasiya  edilməsi  baxımından  vacibdir.  Məsələn  regional 
―ümumi fayda‖ daha zəif üzvlərin vəziyyətinə həssas olduğu halda, digər üzvlərin 
qarĢısında  zəncirin  daha  zəif  halqalarını  məqbul  standartlara  qədər  gücləndirmək 
vəzifəsi  dayanır  (bir  mərkəz  və  ondan  Ģahələnən  periferik  aeroportlar  Ģəbəkəsində 
olduğu  kimi).  Bu  ölkələrarası  subsidiyalar  və  ya  xarici  yardım  vasitəsilə  həyata 
keçirilə  bilər.  Azərbaycan  və  onun  qonĢuları  kimi  nisbətən  kasıb  məkanda  xarici 
yardım bu kimi ―ümumi faydanın‖ təmin olunması üçün yeganə effektiv vasitə ola 
bilər.  Əgər  istənilən  fayda  (məsələn  ali  təhsil  sistemində  pedaqoji  kadrların 
ixtisasartırma  mərkəzlərinin  yaradılması)  daha  güclü  inkiĢaf  etmiĢ  qonĢudan 
asılıdırsa  daha  zəif  üzvlər  daha  güclü  üzvlərə  yardım  edə  bilərlər  və  yaxud  bu 
xidmətlərin göstərilməsi üçün xarici  yardımdan istifadə etmək olar. Əlaqələndirmə 
qonĢu  ölkələrdən  birbirinə  etimad  tələb  edir.  Beynəlxalq  təĢkilatlar  Aral  dənizi 
hövzəsinin  reabilitasiyasında  olduğu  kimi  belə  inamın  yaradılmasına  yardım  edə 
bilərlər.  
2.44.
 
Azərbaycanın  inkiĢaf  strategiyası  WDR-2009-un  müəyyənləĢdirdiklərilə  uyğundur. 
Azərbaycan  artıq  öz  infrastrukturuna  (maĢın  və  dəmir  yollarında)  çox  ciddi  investisiyalar 
qoymaqdadır. Lakin, ölkə yuxarıda göstərildiyi kimi institutsional əməkdaĢlığı və əlaqələndirmə 
stimullarını gücləndirməlidir. Bunlar bu hesabatda daha sonra müzakirə ediləcək (HaĢiyə 1.2-də 
aparılan müzakirələrə də bax). 
D.
 
Ġ
RƏLIYƏ DOĞRU 
 
2.45.
 
Azərbaycanın  geniĢ  iqtisadi  bazası  ölkənin  yaxĢı  gələcəyi  üçün  zəmin  yaradır. 
Bununla belə, qeyri-neft artım templərinin dayanıqlığının təmin olunması üçün Azərbaycan orta 
müddətli dövrdə daha çox xarici bazarlara üz tutmalıdır. Qlobal böhran bu strategiyanın icrasına 
qısamüddətli maneə yaradsa da, o, həmçinin, zəruri sektoral islahatları həyata keçirmək və bazar 
prinsiplərinə  əsaslanan  ixrac  yönümlü  institutların  qurulması  üçün    fürsət  yaradır  ki,  bu  da 
böhrandan sonrakı dövrdə Azərbaycana xidmət edəcək.  
2.46.
 
Azərbaycanın  kənd  təsərrüfatında  ilkin  istehsal  sahəsinin  kommersializasiyasının 
əhəmiyyətli  artımı  gözlənilir.  YaĢlı  adamlar  və  kasıb  ailələr  tərəfindən  idarə  olunan  kiçik 
fermer  təsərrüfatlarının  azalması  sürətlənəcək.  Fermer  təsərrüfatlarının  daha  müasir  avadanlıq 
və  üsullardan  istifadə  etmək,  ticari  mallar  və  yüksək  əlavə  dəyərli  məhsulları  yetiĢdirmək, 

---