91
nəqliyyatı rəqabətə qapalıdır. Telekommunikasiyaya gəldikdə isə, xüsusilə üçüncü operatorun
bazara daxil olması ilə mobil rabitə sahəsində əhəmiyyətli rəqabət müĢahidə olunur. Lakin,
bununla yanaĢı, yerüstü xəttli rabitə operatoru dövlətin əlindədir və onun özəlləĢdirilməsi üçün
çox yaxĢı imkanlar var (Fəsil 4). ĠnkiĢafla əhəmiyyətli dərəcədə əlaqəli olan Azərbaycanın bank
sektoru özünün rəqabətlilik səviyyəsini mərhələli, lakin dayanıqlı formada artırmaqdadır. Ġki ən
iri bankın bazardakı payı son illər ərzində əhəmiyyətli dərəcədə aĢağı düĢmüĢdür. Bununla belə,
Azərbaycanın artan iqtisadiyyatında xarici bankların çatıĢmadığı açıq-aydın görünür.
Nəticə
2.30.
Azərbaycan iqtisadiyyatı həqiqətən də çoxsahəlidir, lakin onun regional baxımdan
rəqabətli olması üçün müasirləĢməyə ehtiyacı var. Qeyri-neft artımın qorunub saxlanılması
üçün Azərbaycan xarici bazarlara üz tutmalı, ixrac bazarlarını və məhsullarını inkiĢaf etdirməli
və qorumalıdır. Dünya bazarı aĢağı məhsuldarlıq və qeyri-səmərəliliyə tolerant deyil.
Azərbaycan yeni investisiyalara acıq olmalıdır və bunun da iki vacib səbəbi var: (1) neft
bumuna qədər məhsuldarlıqda yaranmıĢ problemlərin aradan qaldırılması, (2) son zamanlar real
məzənnənin bahalaĢması ilə bağlı olaraq rəqabət qabilliyətinə düĢən yükün azaldılması.
2.31.
Azərbaycanın qeyri-neft iqtisadiyyatının cari strukturu know-how və investisiyaların cəlb
olunması üçün münasib deyil. Bunun səbəbi iqtisadiyyatın qapalı və rəqabətə meylliliyin
olmadığı ilə bağlıdır. Əhəmiyyətli potensialın mövcudluğuna baxmayaraq Azərbaycanın kənd
təsərrüfatı məhsuldarlığın artırılmasına hazır deyil ki, bu da konsolidasiyaya meylliliyin
olmadığı ilə Ģərtlənir (torpaqların satılması və yaxud icarəyə verilməsi yolu ilə). Bunun əsas
səbəbi regional səviyyədə topdansatıĢ sahəsində inhisarçı və yaxud oliqopoliya nəzarətinin
olmasıdır. Eyni zamanda bu məsələ, digər keçid dövrünü yaĢayan və inkiĢafda olan ölkələrdə
müĢahidə olunduğu Ģaquli inteqrasiya olunmuĢ müəssisələrin yaranmasını da ləngitmiĢdir.
Bununla yanaĢı, ictimayi birliklərin səviyyəsi də aĢağıdır.
2.32.
Eyni zamanda, kommunal xidmət sektoru qapalı olduğundan, neft və qaz emalı ilə
məĢğul olmaq məqsədilə yeni daxil olmaq istəyənlər üçün bazar açıq deyil. Bazara daxil olmaq
üçün heç bir hüquqi manea olmasa da Azərbaycanın bum yaĢayan iqtisadiyyatına yeni
iĢtirakçıların daxil olmaması sual doğurur. Digər sənaye sektorlarında da daxili investisiyaların
səviyyəsi sabitdir, lakin xarici investisiyaların səviyyəsi azalır ki (ÜDM-ə nisbətən) bu da
əlveriĢsiz biznes mühitindən xəbər verir. Tikinti sektorunda da oxĢar vəziyyət mövcuddur. Eyni
zamanda, xidmət sektorunda yüksək artım müĢahidə olunsa da, onun iki potensial aparıcı alt-
sektorları – bank və yerüstü xəttli telefon rabitəsi – ciddi xarici investorların diqqətini cəlb
etməmiĢdir. Bundan əlavə, xidmət sektorunun fəaliyyət göstərdiyi mühitdə tənzimləmə ilə bağlı
çoxlu problemlər var. Qeyri-neft BXĠ-lərin aĢağı olması Azərbaycanın ixrac potensialına xələl
gətirir.
C.
R
EGIONAL INTEQRASIYA VƏ TICARƏT
Son inkişaf göstəriciləri
2.33.
Azərbaycanın inkiĢaf etməkdə olan iqtisadiyyatı artan neft ixracına əsaslanır.
Azərbaycanın ümumi ticarətinin həcmi 2001-ci ildə ÜDM-in 79 faizindən 2007-ci ildə ÜDM-in
102 faizinədək yüksəlmiĢdir. 2007-ci ildə ümumi ixracın 91 faizi neftin payına düĢürdü. Neft
qiymətlərinin dinamikasından asılı olaraq neftin ümumi ixracda payı 2010-cu ilə qədər artacaq
(hasilat pika çatan dövrdə) və sonra tədricən azalacaq (hasilat stabil olan dövrdə). Bu dövr ərzində