88
2.23.
Ġnfrastrukturda özəl sektorun uğurlu iĢtirakı ilə bağlı bir çox nümunələr var.
Bununla belə, Azərbaycan dövlət mülkiyyətinin saxlanmasını zəruri hesab edirsə, Çin maraqlı
təcrübəsinə nəzərə yetirə bilər (HaĢiyə 2.1). Dünyada Hökumətlərlə özəl sektor arasında çoxsaylı
əməliyyatlar həyata keçirilir və burada öhdəliklərin formalaĢdırılması üzrə əvvəlcədən
metodologiyanın seçimi böyük rol oynamır. Burada Ģəffavlıq
prinsiplərinə,
ölkəyə və
investorlara ədalətlilik və beynəlxalq nüfuz qazanmıĢ təĢkilatlarla əməkdaĢlıq etmək
prinsiplərinə sadiqlik daha böyük əhəmiyyət kəsb edir.
2.24.
ARDNġ üçün əsas vəzifə kommersiya fəaliyyətləri sahəsində hərtərəfli ixtisaslaĢma
və “səlahiyyətli orqan” funksiyasından kənarlaĢmadır. Azərbaycanda neft və qaz hasilatı ilə
bağlı
fəaliyyətlərin əksəriyyəti
HPB-lar (Hasilatın Pay Bölgüsü saziĢləri) əsasında
strukturlaĢdırılıb. Bununla belə, köhnə neft və qaz hasilat
fəaliyyətləri ARDNġ-in rəhbərliyi
altında həyata keçirilir. Eyni zamanda, ARDNġ hökumətin Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat
ġirkəti (ABƏġ) ilə əlaqələrdə hökumətin ―səlahiyyətli orqanı‖ olaraq çıxıĢ edir.
62
ARDNġ-in
62
Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat ġirkəti Azərbaycanla hasilat müqavilələri imzalayan 10 neft Ģirkətinin daxil
olduğu konsorsiumdur. Həmin Ģirkətlər bunlardır:
BP
(B.Britaniya),
Chevron
(ABġ),
Devon Energy
(ABġ),
StatoilHydro
(
Norveç
),
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
(
TPAO;
Türkiyə
),
Amerada Hess
(ABġ),
Azərbaycan
Dövlət Neft Şirkəti
(ARDNġ; Azərbaycan),
ExxonMobil
(ABġ),
Inpex
(Yaponiya) və
İtoçu
(Yaponiya). ABƏġ
Cənubi Qafqaz Kəməri və Bakı-Tbilisi-Ceyhan kəmərlərinin tikilməsinə töhfə verməklə əhəmiyyətli investisiya
HaĢiyə 2.1: Çinin Dövlət Müəssisələrində Özəl Sektorun Ġdarəetməsi ilə bağlı DəyiĢikliklər
Çinin Quanju metro xəttinin inĢası Hökumətin mülkiyyətində olan müəssisə tərəfindən nəqliyyat infrastrukturunun
tikintisinin müvəfəqiyyətlə həyata keçirilməsinin bariz nümunəsidir. Bu dövlət müəssisəsi əvvəllər zəif nəticələr
göstərmiĢ və pis reputasiyaya malik idi. Bu gün həmin Ģirkət Çinin sərniĢindaĢıma sahəsində ən qabağcıl Ģirkətidir.
Transformasiya proqramı
Booz, Allen, Hamilton (BAH) Ģirkəti və Quanju metro korporasiyası ilə birlikdə
hazırlanmıĢdır (Quanju Hökumətinin mülkiyyət sahibliyilə). 2003-cü il üçün əsas iki dəmir yolu xəttləri tam
Ģəkildə istifadəyə verilmiĢdir (37 km dəmir yol xətti, gündəlik sərniĢindaĢıma isə 470 000 insan təĢkil edirdi).
Bunun davamı olaraq isə 6 əlavə xəttin inĢası da həyata keçirilmiĢdir.
1999-cu ildə metro tikintisi baĢlayarkan , vəsaitlərin təyinatı üzrə istifadə olunmaması ilə bağlı qalmaqal yaĢandı.
Bu layihəni daha effektiv Ģirkətə çevirmək məqsədilə yeni idarəçilik qrupu (menecment) yaradıldı. Yeni
komanda
amerikanın məhĢur konsaltinq Ģirkəti olan BAH-ı
dəvət etdi ki, qarĢıda duran məqsədlərə nail olsun. BAH və
Quanju Metro Korp.
Management ilk olaraq təĢkilatı
struktur, tikintinin idarə olunması, əməliyyatlar, idarəçilik,
insan resursları, maliyyə icrası və əlaqəli biznes fəaliyyətləri daxil olmaqla layihənin tam diaqnostikasını
həyata
keçirdilər.
Birinci mərhələdən əldə olunan nəticələr bir araya gətirildikdən sonra növbəti beĢ il üçün strateji inkiĢaf planı
formalaĢdırılmıĢ və daha uzun müddət üçün konseptual fəaliyyət çərçivəsi müəyyən edilmiĢdir. Ġlk növbədə Ģirkət
özünün təĢkilatı strukturunu hazırlamıĢdır. Daha sonra o, arzuolunan davranıĢ və icra ilə daha yaxĢı uzlaĢdırılmıĢ
yeni motivasiya sistemini qurmaqla əməkdaĢ-kompensasiya sistemini yeniləmiĢdir. Quanju Metro Korp.
daha
sonra özünün əsas potensialını qurmuĢ və öyrənmə (təlim) mədəniyyətini inkiĢaf etdirmiĢdir. Yuxarıda qeyd
olunduğu kimi az illər ərzində Quanju Metro xəttinin ilk iki xətti istismara verilmiĢdir.
Bundan əlavə, BAH tövsiyə etmiĢdir ki, Quanju metro korporasiyası və onun sahibi (Quanju Hökuməti) sırf
müqavilə Ģərtlərinə əsaslanan (onlarla yeni idarəçilik modeli arasında) yeni əməkdaĢlıq münasibətləri qursunlar.
Bu yeni münasibətlərə görə Direktorlar ġurasının yaradılması tövsiyə olunurdu ki, onun vasitəsilə ―aktivlər
sahiblərinin‖ maraqları qorunsun və menecment lazımı sənədlərlə təchiz olunsun (çeklər, balanslar). Istənilən
halda, idarəçilik komandasına (menecment) Ģirkəti idarə etmək üçün tam səlahiyyət verilmiĢdir. Honq-Konq
SərniĢindaĢıma Dəmiryolu Korporasiyası və Honk-Konq hava limanı rəhbərliyi bu dövlət müəssisəsinin uğurlu
tarixini etiraf etmiĢdir.