World Bank Document

88 
 
2.23.
 
Ġnfrastrukturda  özəl  sektorun  uğurlu  iĢtirakı  ilə  bağlı  bir  çox  nümunələr  var.  
Bununla  belə,  Azərbaycan  dövlət  mülkiyyətinin  saxlanmasını  zəruri  hesab  edirsə,  Çin  maraqlı 
təcrübəsinə nəzərə yetirə bilər (HaĢiyə 2.1). Dünyada Hökumətlərlə özəl sektor arasında çoxsaylı 
əməliyyatlar  həyata  keçirilir  və  burada  öhdəliklərin  formalaĢdırılması  üzrə  əvvəlcədən 
metodologiyanın seçimi böyük rol oynamır. Burada Ģəffavlıq prinsiplərinə, ölkəyə və  
investorlara  ədalətlilik  və  beynəlxalq  nüfuz  qazanmıĢ  təĢkilatlarla  əməkdaĢlıq  etmək 
prinsiplərinə sadiqlik daha böyük əhəmiyyət kəsb edir.  
 
2.24.
 
ARDNġ üçün əsas vəzifə kommersiya fəaliyyətləri sahəsində hərtərəfli ixtisaslaĢma 
və “səlahiyyətli orqan” funksiyasından kənarlaĢmadır.  Azərbaycanda neft və qaz hasilatı ilə 
bağlı  fəaliyyətlərin  əksəriyyəti  HPB-lar  (Hasilatın  Pay  Bölgüsü  saziĢləri)  əsasında 
strukturlaĢdırılıb.  Bununla  belə,  köhnə  neft  və  qaz  hasilat  fəaliyyətləri  ARDNġ-in  rəhbərliyi 
altında  həyata  keçirilir.  Eyni  zamanda,  ARDNġ  hökumətin  Azərbaycan  Beynəlxalq  Əməliyyat 
ġirkəti  (ABƏġ)  ilə  əlaqələrdə  hökumətin  ―səlahiyyətli  orqanı‖  olaraq  çıxıĢ  edir.
62
 ARDNġ-in 
                                                 
62
 
Azərbaycan  Beynəlxalq  Əməliyyat  ġirkəti  Azərbaycanla  hasilat  müqavilələri  imzalayan  10  neft  Ģirkətinin  daxil 
olduğu  konsorsiumdur.  Həmin  Ģirkətlər  bunlardır: 
BP
  (B.Britaniya), 
Chevron
  (ABġ), 
Devon  Energy
  (ABġ), 
StatoilHydro
  (
Norveç
), 
Türkiye  Petrolleri  Anonim  Ortaklığı
  (TPAO; 
Türkiyə
), 
Amerada  Hess
  (ABġ), 
Azərbaycan 
Dövlət  Neft  Şirkəti 
  (ARDNġ;  Azərbaycan), 
ExxonMobil
  (ABġ), 
Inpex
  (Yaponiya)  və 
İtoçu
  (Yaponiya).  ABƏġ 
Cənubi  Qafqaz  Kəməri  və  Bakı-Tbilisi-Ceyhan  kəmərlərinin  tikilməsinə  töhfə  verməklə  əhəmiyyətli  investisiya 
HaĢiyə 2.1: Çinin Dövlət Müəssisələrində Özəl Sektorun Ġdarəetməsi ilə bağlı DəyiĢikliklər 
Çinin Quanju metro xəttinin inĢası Hökumətin mülkiyyətində olan müəssisə tərəfindən nəqliyyat infrastrukturunun 
tikintisinin  müvəfəqiyyətlə  həyata  keçirilməsinin  bariz  nümunəsidir.  Bu  dövlət  müəssisəsi  əvvəllər  zəif  nəticələr 
göstərmiĢ və pis reputasiyaya malik idi. Bu gün həmin Ģirkət Çinin sərniĢindaĢıma sahəsində ən qabağcıl Ģirkətidir. 
Transformasiya  proqramı    Booz,  Allen,  Hamilton  (BAH)  Ģirkəti  və  Quanju  metro  korporasiyası  ilə  birlikdə 
hazırlanmıĢdır  (Quanju  Hökumətinin  mülkiyyət  sahibliyilə).  2003-cü  il  üçün  əsas  iki  dəmir  yolu  xəttləri  tam 
Ģəkildə  istifadəyə  verilmiĢdir  (37  km  dəmir  yol  xətti,  gündəlik  sərniĢindaĢıma  isə  470  000  insan  təĢkil  edirdi).  
Bunun davamı olaraq isə 6 əlavə xəttin inĢası da həyata keçirilmiĢdir.   
1999-cu ildə metro tikintisi baĢlayarkan , vəsaitlərin təyinatı üzrə istifadə olunmaması ilə bağlı qalmaqal yaĢandı. 
Bu layihəni daha effektiv Ģirkətə çevirmək məqsədilə yeni idarəçilik qrupu (menecment) yaradıldı. Yeni komanda 
amerikanın məhĢur konsaltinq Ģirkəti olan BAH-ı dəvət etdi ki, qarĢıda duran məqsədlərə nail olsun.  BAH və   
Quanju Metro Korp. Management ilk olaraq təĢkilatı struktur, tikintinin idarə olunması, əməliyyatlar, idarəçilik, 
insan resursları, maliyyə icrası və əlaqəli biznes fəaliyyətləri daxil olmaqla layihənin tam diaqnostikasını həyata 
keçirdilər. 
Birinci  mərhələdən  əldə  olunan  nəticələr  bir  araya  gətirildikdən  sonra  növbəti  beĢ  il  üçün  strateji  inkiĢaf  planı 
formalaĢdırılmıĢ və daha uzun müddət üçün konseptual fəaliyyət çərçivəsi müəyyən edilmiĢdir. Ġlk növbədə Ģirkət 
özünün təĢkilatı strukturunu hazırlamıĢdır. Daha sonra o, arzuolunan davranıĢ və icra ilə daha yaxĢı uzlaĢdırılmıĢ 
yeni  motivasiya  sistemini  qurmaqla  əməkdaĢ-kompensasiya  sistemini  yeniləmiĢdir.    Quanju  Metro  Korp.    daha 
sonra  özünün  əsas  potensialını  qurmuĢ  və  öyrənmə  (təlim)  mədəniyyətini  inkiĢaf  etdirmiĢdir.  Yuxarıda  qeyd 
olunduğu kimi az illər ərzində  Quanju Metro xəttinin ilk iki xətti istismara verilmiĢdir.  
Bundan  əlavə,    BAH  tövsiyə  etmiĢdir  ki,  Quanju  metro  korporasiyası  və  onun  sahibi    (Quanju  Hökuməti)  sırf 
müqavilə  Ģərtlərinə  əsaslanan  (onlarla  yeni  idarəçilik  modeli  arasında)  yeni  əməkdaĢlıq  münasibətləri  qursunlar. 
Bu  yeni  münasibətlərə  görə  Direktorlar  ġurasının  yaradılması  tövsiyə  olunurdu  ki,  onun  vasitəsilə  ―aktivlər 
sahiblərinin‖  maraqları  qorunsun  və  menecment  lazımı  sənədlərlə  təchiz  olunsun  (çeklər,  balanslar).  Istənilən 
halda,  idarəçilik  komandasına  (menecment)  Ģirkəti  idarə  etmək  üçün  tam  səlahiyyət  verilmiĢdir.  Honq-Konq 
SərniĢindaĢıma  Dəmiryolu  Korporasiyası  və  Honk-Konq  hava  limanı  rəhbərliyi  bu  dövlət  müəssisəsinin  uğurlu 
tarixini etiraf etmiĢdir.  

---

89 
 
irimiqyaslı  kommersiya  fəaliyyətlərini  nəzərə  aldıqda,  ARDNġ-in  tənzimləyici  fəaliyyətlərdən 
daha  çox  kommersiya  iĢlərinə  üstünlük  verməsi  Azərbaycanın  milli  maraqlarına  daha  yaxĢı 
xidmət  edərdi.  Faktiki  olaraq,  ARDNġ  kommersiya  fəaliyyətlərinin  geniĢləndirilməsini  artıq 
baĢlamıĢdır.  O,  bəzi  sosial  öhdəliklərini  (bir  sıra  sosial  infrastruktur  və  proqramları  üzrə 
idarəçilik  funksiyalarını  dövlət  təĢkilatlarına  ötürüb)  baĢa  vurmuĢdur.  Ġdarəçilik  funksiyalarının 
ötürülməsi,  üstəgəl  Ģirkətin  beynəlxalq  mühasibatlıq  standartlarını  və  yeni  idarəçilik  sisteminin 
qəbul etməsinə imkan verən yeni investisiyalar ARDNġ-in daha effektiv Ģirkətə çevrilməsinə və 
kommersiya  fəaliyyətində  daha  yaxĢı  fokuslaĢmağa  Ģərait  yaradır.  Bununla  belə,  növbəti  vacib 
addım ARDNġ-in tənzimləyici rolunun (neft və qaz hasilatı ilə məĢğul olan ―səlahiyyətli orqan‖ 
olaraq)  kommersiya  rolundan  ayrılması  olmalıdır.  Bundan  əlavə,  ARDNġ-in  dövlətin 
nümayəndəsi  olduğunu  və  onun  maliyyə  baxımından  sağlamlığını  nəzərə  alaraq,  hökumət 
özünün  HPB-dakı  və  bir  sıra  birgə  müəssisələrdəki  kiçik  paylarını  ayrıca  holdinq  Ģirkətinə 
ötürülməsi fikrini nəzərdən keçirə bilər.  
Tikinti: iki bumun baş verməsinə baxmayaraq bazar maneələri qalmaqdadır 
2.25.
 
Son illərdə Azərbaycanın tikinti sektorunda tələbin üç sıçrayıĢlı artımı müĢahidə  
olunmuĢdur.  Azərbaycanın  ilk tikinti  bumu  2001-2004-cü illərdə baĢ vermiĢdir və bu da  əsas 
olaraq  BTC  kəmərinin  tikintisinin  nəticəsidir. 
Ġkinci  bum  tələbin  artmağı  ilə  bağlı  olmuĢ  və 
bunun  əsas  səbəbi  Azərbaycan  iqtisadiyyatına 
artan  etimad  (kəmərin  tikintisi  ilə  bağlı  olaraq) 
və qismən Rusiyadakı inkiĢaf meylləridir. 2005-
ci  ildən baĢlayan üçüncü buma  ölkə büdcəsinin 
artımı səbəb olmuĢdur. Bunlar azərbaycanlıların 
gəlirlərinin  artmasına  yardım  etmiĢdir.  Axırıncı 
amil 
yaĢayıĢ  evlərinin  aĢağı  təklifi  və 
keyfiyyətsizliyi, 
paytaxta  güclü  axın  və 
investorlar 
üçün 
effektiv 
kapital 
bazarı 
imkanlarının  olmaması  ilə  birlikdə  daĢınmaz 
əmlak sektoruna üçüncü təkanı vermiĢ və tikinti 
bumunu 
qaynaqlandırmıĢdır. 
2001-2005-ci 
illərdə  tikinti  sektoru  neftdən  sonra  ən  yüksək 
sürətlə  inkiĢaf  edən  sector  olmuĢdur  (Cədvəl 
1.1).
 
2.26.
 
Tikinti 
sektorunun 
üzləĢdiyi 
məhdudiyyətlər  dövlət  sektorunun  böyük 
rolu,tənzimləmə  yükü  və  rəqabətin  olmamağı  ilə  bağlıdır.  Dövlətin  Azərbaycanın  tikinti 
sektorundakı  payının  2001-ci  ildən  etibarən  azalması  davam  edir.  Belə  ki,  dövlət  Ģirkətlərinin 
ölkənin  tikinti  iĢlərindəki  payı  2000-ci  ildəki  47  faizlik  göstəricidən  2007-ci  ildə  müĢahidə 
olunan  25  faizə  qədər  düĢmüĢdür.  Eyni  zamanda,  2001-ci  ildən  baĢlayaraq  dövlətə  məxsus 
tikinti  Ģirkətlərinin sayı  18 faiz azalmıĢdır. Tikinti sektorunun inkiĢafının qarĢısını  alan 3  əsas 
maneə  mövcuddur.  Birincisi,  tikinti  icazələrinin  verilməsi  investorlar  üçün  baĢlıca  maneədir 
(əsas olaraq çoxsaylı yoxlama və icazələrin tələb olunmasına görə). Bu korrupsiya məsələləri ilə 
birgə  Doing  Business  hesabatının  bir  sıra  sorğularında  qeyd  olunmuĢdur  (fəsil  5-də  müzakirə 
olunmuĢdur). Ġkincisi artan sement qiymətləri məsələsidir. Xarici investorun gediĢindən sonra 
                                                                                                                                                             
qoyuluĢları  həyata  keçirmiĢdir  və  hazırda  Qazaxıstanla  Azərbaycan  arasında  Trans-Xəzər  Neft  Kəmərinin 
tikilməsini  müzakirə etməkdədir. Azəri-Çıraq-GünəĢli  yataqlarından  neftin və ġah Dəniz  yatağından qazın  hazılatı 
bu konsorsiumda birbaĢa xarici investisiyalar hesabına mümkün olmuĢdur.  
Diaqram 2.5:Sement qiymətlərinin təhlili 
 (Ġndeks 2004=100) 
 
Mənbə:  Statistika  Komitəsi,  Dövlət  Gömrük  Komitəsi  və 
Dünya Bankının hesablamaları.
 
80
 
100
 
120
 
140
 
160
 
180
 
04
 
05
 
06
 
07
 
 
 
Sementin idxal qiyməti     Gömrük Kom. 
Semenin yerli qiyməti      Statistika Kom. 

---