141
məhduddur. Stasionar telefon xətlərinin sıxlığı çox aĢağı səviyyədədir və 15% təĢkil edir. Mobil
rabitəyə çıxıĢ artır, lakin 40% səviyyəsində qalmaqdadır (Diaqram 4.6). Telekommunikasiyaların
keyfiyyəti də, aĢağıdır. Azərbaycanda stasionar telefon xətlərində nasazlıq əmsalı 100 əsas xətt
üçün 46 təĢkil edir, bu da Türkiyədə həmin göstərici ilə müqayisədə 2 qat və Gürcüstanla
müqayisədə 3 qat yüksəkdir.
Diaqram 4.6: Stasionar telefon xətlərin və mobil Ģəbəkənin sıxlığı
Mənbə: DİG (Dünyanın İnkişaf Göstəriciləri), Beynəlxalq Telekommunikasiyalar Birliyi (ITU), və Rabitə və İnformasiya
Texnologiyaları Nazirliyi
0
20
40
60
80
100
120
140
160
95
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
Hər 100 nəfərə mobil telefon müĢtərisi
Azərbaycan
Estoniya
PolĢa
Litva
Albaniya
Gürcüstan
0
10
20
30
40
50
60
95
96
97
98
99
00
01
02
03
04
05
06
07
Hər 100 nəfərə stasionar telefon müĢtərisi
Azərbaycan
Estoniya
PolĢa
Litva
Albaniya
Gürcüstan
143
Cədvəl 4.10: QarĢılıqlı bağlantının tənzimlənməsi
Mənbə: Beynəlxalq Rabitə Birliyi (ITU), tənzimləmə və rəqabət haqqında məlumat bazası.
4.33.
Rabitə sahəsində özəl sektor əsasən aparıcı rol oynaya bilər, lakin ən azı iki sahə
hökumətin
müdaxiləsini
tələb
edir: qarĢılıqlı bağlantıların tənzimlənməsi və
lisenziyalaĢdırma. Azərbaycanda, ―Aztelekom‖ və ―Azercell Telecom‖ müvafiq olaraq
stasionar və mobil rabitə bazarlarında əhəmiyyətli bazar gücünə malik olan operatorlardır.
Hökumət bazarda artıq fəaliyyət göstərən və bazara yeni daxil olanlar arasında ayrıseçkililik
xarakteri daĢımayan və məsrəflərə əsaslanan bağlantı saziĢləri əsasında rəqabətin
gücləndirilməsini təmin etməlidir. Bunu, Nazirlikdən tənzimləmə funksiyalarının ayrılması və
yaxud siyasi müstəqilliyə, cavabdehliyə, bacarığa və lazımı resurslara malik olan müstəqil
qurumun yaradılması yolu ilə həyata keçirmək olar. Tənzimləyicinin yaradılması vasitəsilə
səmərəli rəqabəti təmin etməlidir (Cədvəl 4.10). ġəffaflıq və mübahisələrin obyektiv həlli
tədbirləri qarĢılıqlı bağlantı tariflərinin, və yerli xətlər və beynəlxalq Ģlüzlar kimi vacib vasitələrə
çıxıĢın tənzimlənməsi üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Stasionar və mobil operatorlar üzərində
dövlətin mülkiyyəti də rabitə bazarının daha da liberallaĢdırılması məqsədilə azaldılmalıdır,
çünki dövlətin sahibliyi bazarda artıq fəaliyyət göstərən və bazara yeni daxil olan operatorların
hökumət tərəfindən tənzimlənməsini çətinləĢdirə bilər.
HaĢiyə 4.3: Rabitə sektorunda islahatların sürətləndirilməsi
Rabitə sektorunda islahatları davam etdirmək üçün
Azərbaycan özəl sektorun stasionar xətlər bazarına cəlb edilməsi
imkanlarını araĢdırmalıdır, lakin bu, ölkənin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları (ĠKT) bazarının
inkiĢafı üzrə tam strategiya ilə uyğunlaĢdırılmıĢ qaydada həyata keçirilməlidir. Ġlk növbədə bu strategiya üzrə razılıq
əldə edilməlidir. Qabaqcıl ĠKT yalnız Ģirkətlərin səmərəliliyinin artırılması üçün deyil, həmçinin, ĠKT əsasında
iĢləyən yeni bazarların inkiĢaf etdirilməsi üçün istifadə edilə bilər. Milli strategiyaya əsaslanaraq, mövcud
qanunvericilik və tənzimləyici çərçivələrin yeniləĢdirilməsi tələb oluna bilər. Paralel olaraq, qiymətlərdən baĢqa
həm də texniki standartlara və lisenziyaların verilməsinə nəzarət edəcək müstəqil tənzimləyici orqan yaradılmalıdır.
Bu sektor texniki cəhətdən mürəkkəbdir və çox yüksək sürətlə inkiĢaf edir, və bununla tənzimləyicinin Ģtatı bütün
zəruri mütəxəssislərlə təmin edilməlidir. QarĢılıqlı bağlantı və diapazon hüquqlarının verilməsi onun tərəfindən
tənzimlənəcək vacib sahələridir. Ġslahatlar dəstinin bir hissəsi olaraq, ondan sonra, ―Aztelekom‖ strateji özəl
operatora çevrilmək üçün qismən və tədricən özəlləĢdirilə bilər. Mövcud və potensial ĠKT xidmətlərinin, o
cümlədən beynəlxalq zənglərin, mobil rabitənin və DSL-in birləĢdirilməsi (sərbəstləĢdirilməsi) inkiĢaf
strategiyasına uyğun olmalıdır və nəzərdən keçirilən Ģirkətin rəqabət qabiliyyəti nəzərə alınmalıdır. Yeni operatorun
üzərinə qeyri-mənfəətli Ģəraitdə stasionar xətlər Ģəbəkəsinin istismarı və ya geniĢləndirilməsi öhdəliyi qoyulsa,
bütün ĠKT operatorları tərəfindən vəsaitin ayrılması Ģərtilə universal çıxıĢ fondu mexanizmi yaradılmalıdır. Lakin
stasionar operatora verilmiĢ müstəsnalıq artıq indi minimum səviyyəyə endirilməli və ya tamamilə aradan
qaldırılmalıdır. Uzun müddət davam edən özəl monopoliya ĠKT bazarlarının sürətli və dinamik inkiĢafını sarsıda
bilər. QarĢılıqlı bağlantı, açıq çıxıĢ və operatorun dəyiĢdirilməsi təqdirdə nömrənin saxlanması imkanı (number
portability) ilə bağlı rəqabətliliyi dəstəkləyən qanunvericilik böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Ayrı tənzimləyici
Tabelilik :
QarĢılıqlı bağlantı tariflərini müəyyən edən təĢkilat:
Estoniya
Hə
Sahə nazirliyi
Operatorlar
Latviya
Hə
Yoxdur
Tənzimləyici
Litva
Hə
Prezident
Tənzimləyici və operatorlar
Türkiyə
Hə
Parlament
Tənzimləyici
Bolqarıstan
Hə
Nazirlər Kabineti
Tənzimləyici
Belarus
Yox
...
Operatorlar
Azərbaycan
Yox
...
Digər nazirlik (Tarif ġurası)
Gürcüstan
Hə
Prezident
Tənzimləyici və operatorlar
Özbəkistan
Yox
...
Sahə nazirliyi və operatorlar