World Bank Document

 141 
məhduddur. Stasionar telefon xətlərinin sıxlığı çox aĢağı səviyyədədir və 15% təĢkil edir. Mobil 
rabitəyə çıxıĢ artır, lakin 40% səviyyəsində qalmaqdadır (Diaqram 4.6). Telekommunikasiyaların 
keyfiyyəti  də,  aĢağıdır.  Azərbaycanda  stasionar  telefon  xətlərində  nasazlıq  əmsalı  100  əsas  xətt 
üçün  46  təĢkil  edir,  bu  da  Türkiyədə  həmin  göstərici  ilə  müqayisədə  2  qat  və  Gürcüstanla 
müqayisədə 3 qat yüksəkdir.    
 
 
Diaqram 4.6: Stasionar telefon xətlərin və mobil Ģəbəkənin sıxlığı 
 
 
 
Mənbə:  DİG  (Dünyanın  İnkişaf  Göstəriciləri),  Beynəlxalq  Telekommunikasiyalar  Birliyi  (ITU),  və  Rabitə  və  İnformasiya 
Texnologiyaları Nazirliyi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
0
 
20
 
40
 
60
 
80
 
100
 
120
 
140
 
160
 
95
 
96
 
97
 
98
 
99
 
00
 
01
 
02
 
03
 
04
 
05
 
06
 
07
 
Hər 100  nəfərə mobil telefon müĢtərisi
 
Azərbaycan
 
Estoniya
 
PolĢa
 
Litva
 
Albaniya
 
Gürcüstan
 
0
 
10
 
20
 
30
 
40
 
50
 
60
 
95
 
96
 
97
 
98
 
99
 
00
 
01
 
02
 
03
 
04
 
05
 
06
 
07
 
Hər 100 nəfərə stasionar  telefon müĢtərisi 
Azərbaycan
 
Estoniya
 
PolĢa
 
Litva
 
Albaniya
 
Gürcüstan
 

---

 142 
4.30.
 
Hökumət  sektorda  müəyyən  islahatlara  baĢlayıb.    Mobil  rabitə  bazarında  pərakəndə 
satıĢ  qiymətləri  tam  liberallaĢdırılıb  və, 
prinsipcə,  bazar  xarici  investisiyalar 
üçün açıqdır. 2007-ci ildə üçüncü mobil 
rabitə  Ģirkəti  Azərfon  (Nar  Mobile) 
fəaliyyətə  baĢlamıĢdır,  bu  da  bazarda 
rəqabətliliyi  artırıb  və  ölkədə  mobil 
Ģəbəkəyə 
çıxıĢı 
geniĢləndirmiĢdir. 
QarĢılıqlı  bağlantı  hökumət  tərəfindən 
ciddi  tənzimlənir,  lakin  bu  tənzimləmə 
Ģəffaf  deyil.  Yerli  və  Ģəhərlərarası 
danıĢıq  haqları  arasında  tariflərin 
yenidən 
tarazlaĢdırılmasını 
davam 
etdirmək  üçün  fiziki  Ģəxslərin  stasionar 
telefon  xətlərinə  görə  aylıq  abunə  haqqı 
2005-ci  ildə    0,70  ABġ  dollarından 
2007-ci 
ildə 
2,30  ABġ  dollarına 
qaldırılıb.  Bundan  fərqli  olaraq,  2007-ci 
ilin  iyun  ayında  Ģəhərlərarası  danıĢıq 
haqqı  0,09  AZN-dən  0,07  AZN-ə  qədər 
azaldılıb.  2008-ci  ildə  telefon  tariflərinə 
heç bir düzəliĢ edilməmiĢdir. 
4.31.
 
Eyni  zamanda  rabitə  sahəsində  islahatların  həyata  keçirilməsində  durğunluq 
müĢahidə olunur. Bu sahədə Hökumət tədbirlər görə bilər. AYĠB-in rabitə üzrə infrastruktur 
islahatı  indeksi  Azərbaycan  üzrə  regionda  ən  aĢağıdır  (Diaqram  4.7).  Azərbaycanda  rabitə 
sahəsində  müstəqil  tənzimləyici  hələ  də  mövcud  deyil.  Rabitə  və  Ġnformasiya  Texnologiyaları 
Nazirliyi  həm  tənzimləyici  (tariflərin  müəyyən  edilməsi  istisna  olmaqla),  həm  də  rabitə 
Ģirkətlərinin  həmsahibi  qismində  çıxıĢ  edir.    Azərbaycan  Hökuməti    stasionar  telefon 
xidmətlərini  göstərən  Ģirkətlərə  tam  sahib  və  mobil  operatorlarına  qismən  sahib  olması  ilə 
səciyyələnən  müstəsna  hallardan  biridir.  Hökumət  xarici  investorlara  açıqlıq  iĢarəsi  olaraq 
stasionar telefon operatorlarının satılmasına baĢlaya bilər.    
4.32.
 
Stasionar  xətlər  bazarında  tariflərin  yenidən  tarazlaĢdırılmasının  davam  edilməsi 
zəruridir.  QaldırılmıĢ  abunə  haqları  yenə  də  Azərbaycanın  normasından  aĢağıdır  və  digər 
telekommunikasiya  seqmentlərindən  çarpaz  subsidiyalar  hesabına  maliyyələĢdirilir.  Biznes 
subyektlərinin  ödədiyi  tariflər  yüksəkdir.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Azərbaycanda  yerli  zənglər 
üçün danıĢıq müddətinə görə tarif mövcud deyil, bu da o deməkdir ki, aylıq abunə haqqı limitsiz 
istifadəyə  imkan  verən  sabit  ödəniĢdir.  Bundan  baĢqa  2007-ci  ildə  qiymətin  bir  qədər  aĢağı 
salınmasına  baxmayaraq    Ģəhərlərarası  danıĢıqlar  bahalı  olaraq  qalır.  Yeddi  dəqiqəlik 
Ģəhərlərarası  danıĢığın  dəyəri  aylıq  abunə  haqqı  ilə  eynidir.      Hökumət  hər  bazar  seqmentində 
bazara yönəlmiĢ rəqabəti artıraraq tariflərin yenidən tarazlaĢdırılmasını sürətləndirməli və qiymət 
təhrifini aradan qaldırmalıdır.     
Diaqram 4.1: Rabitə islahatı indeksi  
 
 
 
 
AYĠB Ġnfrastruktur Ġslahatı Ġndeksi (telekommunikasiya) şaquli ox üzrə
 
Mənbə: AYĠB-in Keçid Ölkələri haqqında Hesabatı, 2007 
 
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
4.5
E
s
to
n
iy
a
B
ol
qa
rı
st
an
L
it
v
a
R
um
ın
iy
a
A
zə
rb
ay
ca
n
2002
2007
AYİB İnfrastruktur İslahatı İndeksi (telekommunikasiya)
 

---

 143 
Cədvəl 4.10: QarĢılıqlı bağlantının tənzimlənməsi 
 
 
Mənbə: Beynəlxalq Rabitə Birliyi (ITU), tənzimləmə və rəqabət haqqında məlumat bazası. 
 
4.33.
 
Rabitə  sahəsində  özəl  sektor  əsasən  aparıcı  rol  oynaya  bilər,  lakin  ən  azı  iki  sahə 
hökumətin 
müdaxiləsini 
tələb 
edir:  qarĢılıqlı  bağlantıların  tənzimlənməsi  və 
lisenziyalaĢdırma.  Azərbaycanda,  ―Aztelekom‖  və  ―Azercell  Telecom‖  müvafiq  olaraq 
stasionar  və  mobil  rabitə  bazarlarında  əhəmiyyətli  bazar  gücünə  malik  olan  operatorlardır.  
Hökumət  bazarda  artıq  fəaliyyət  göstərən  və  bazara  yeni  daxil  olanlar  arasında  ayrıseçkililik 
xarakteri  daĢımayan  və  məsrəflərə  əsaslanan  bağlantı  saziĢləri  əsasında  rəqabətin 
gücləndirilməsini  təmin  etməlidir.  Bunu,  Nazirlikdən  tənzimləmə  funksiyalarının  ayrılması  və 
yaxud  siyasi  müstəqilliyə,  cavabdehliyə,  bacarığa  və  lazımı  resurslara  malik  olan  müstəqil 
qurumun  yaradılması  yolu  ilə  həyata  keçirmək  olar.  Tənzimləyicinin  yaradılması  vasitəsilə 
səmərəli  rəqabəti  təmin  etməlidir  (Cədvəl  4.10).  ġəffaflıq  və  mübahisələrin  obyektiv  həlli 
tədbirləri qarĢılıqlı bağlantı tariflərinin, və yerli xətlər və beynəlxalq Ģlüzlar kimi vacib vasitələrə 
çıxıĢın tənzimlənməsi üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Stasionar və mobil operatorlar üzərində 
dövlətin  mülkiyyəti  də  rabitə  bazarının  daha  da  liberallaĢdırılması  məqsədilə  azaldılmalıdır, 
çünki  dövlətin sahibliyi  bazarda artıq  fəaliyyət  göstərən və  bazara  yeni  daxil olan operatorların 
hökumət tərəfindən tənzimlənməsini çətinləĢdirə bilər.    
HaĢiyə 4.3: Rabitə sektorunda islahatların sürətləndirilməsi  
Rabitə sektorunda islahatları davam etdirmək üçün Azərbaycan özəl sektorun stasionar xətlər bazarına cəlb edilməsi 
imkanlarını  araĢdırmalıdır,  lakin  bu,  ölkənin  informasiya  və  kommunikasiya  texnologiyaları  (ĠKT)  bazarının  
inkiĢafı üzrə tam strategiya ilə uyğunlaĢdırılmıĢ qaydada həyata keçirilməlidir. Ġlk növbədə bu strategiya üzrə razılıq 
əldə  edilməlidir.  Qabaqcıl  ĠKT  yalnız  Ģirkətlərin  səmərəliliyinin  artırılması  üçün  deyil,  həmçinin,  ĠKT  əsasında 
iĢləyən  yeni  bazarların  inkiĢaf  etdirilməsi  üçün  istifadə  edilə  bilər.  Milli  strategiyaya  əsaslanaraq,  mövcud 
qanunvericilik  və  tənzimləyici  çərçivələrin  yeniləĢdirilməsi  tələb  oluna  bilər.  Paralel  olaraq,  qiymətlərdən  baĢqa 
həm də texniki standartlara və lisenziyaların verilməsinə nəzarət edəcək müstəqil tənzimləyici orqan yaradılmalıdır. 
Bu sektor texniki cəhətdən  mürəkkəbdir və çox  yüksək sürətlə inkiĢaf  edir, və bununla tənzimləyicinin Ģtatı bütün 
zəruri  mütəxəssislərlə  təmin  edilməlidir.  QarĢılıqlı  bağlantı  və  diapazon  hüquqlarının  verilməsi  onun  tərəfindən 
tənzimlənəcək  vacib    sahələridir.    Ġslahatlar  dəstinin  bir  hissəsi  olaraq,  ondan  sonra,  ―Aztelekom‖  strateji  özəl 
operatora  çevrilmək  üçün  qismən  və  tədricən  özəlləĢdirilə  bilər.  Mövcud  və  potensial  ĠKT  xidmətlərinin,  o 
cümlədən  beynəlxalq  zənglərin,  mobil  rabitənin  və  DSL-in    birləĢdirilməsi  (sərbəstləĢdirilməsi)  inkiĢaf 
strategiyasına uyğun olmalıdır və nəzərdən keçirilən Ģirkətin rəqabət qabiliyyəti nəzərə alınmalıdır. Yeni operatorun 
üzərinə  qeyri-mənfəətli  Ģəraitdə  stasionar  xətlər  Ģəbəkəsinin  istismarı  və  ya  geniĢləndirilməsi  öhdəliyi  qoyulsa, 
bütün ĠKT operatorları tərəfindən vəsaitin ayrılması Ģərtilə  universal  çıxıĢ  fondu  mexanizmi  yaradılmalıdır. Lakin 
stasionar  operatora  verilmiĢ  müstəsnalıq  artıq  indi  minimum  səviyyəyə  endirilməli  və  ya  tamamilə  aradan 
qaldırılmalıdır.  Uzun  müddət  davam  edən  özəl  monopoliya  ĠKT  bazarlarının  sürətli  və  dinamik  inkiĢafını  sarsıda 
bilər.  QarĢılıqlı  bağlantı,  açıq  çıxıĢ  və  operatorun  dəyiĢdirilməsi  təqdirdə  nömrənin  saxlanması  imkanı  (number 
portability) ilə bağlı rəqabətliliyi dəstəkləyən qanunvericilik böyük əhəmiyyət kəsb edir.   
 
 
Ayrı tənzimləyici 
 
Tabelilik :
 
QarĢılıqlı bağlantı tariflərini müəyyən edən təĢkilat: 
 
Estoniya 
 
Hə
 
Sahə nazirliyi 
 
Operatorlar
 
Latviya
 
Hə
 
 
Yoxdur
 
Tənzimləyici
 
Litva
 
Hə
 
 
Prezident
 
Tənzimləyici və operatorlar
 
Türkiyə
 
Hə
 
 
Parlament
 
Tənzimləyici 
 
Bolqarıstan
 
Hə
 
 
Nazirlər Kabineti 
 
Tənzimləyici 
 
Belarus
 
Yox
 
...
 
Operatorlar
 
Azərbaycan 
 
Yox
 
...
 
Digər nazirlik (Tarif ġurası)
 
Gürcüstan
 
Hə
 
 
Prezident
 
Tənzimləyici və operatorlar
 
Özbəkistan
 
Yox
 
...
 
Sahə nazirliyi və operatorlar
 

---