69
adam şəklinə salmış Allaha küfr (inkar) edirsən… Beləliklə (gecə göydən gələn
bir ildırım vasitəsilə) onun (bağının) meyvəsi (bütün var-dövləti) tələf edildi.
(Səhər o, kafir bağa gəldiyi zaman onu bu vəziyyətdə görüb) bağa qoyduğu
xərcə görə (peşmançılıqdan) əllərini ovuşdurmağa başladı. Bağın talvarları
yerə çöküb viran qalmışdı. O: «Kaş Rəbbimə heç kəsi şərik qoşmayaydım!»
deyirdi. (əl-Kəhf 32-42). Bu kimsə inanmırdı ki, onun bağı dağıla, yerlə yeksan
ola, Qiyamət nə vaxtsa qopa. Bütün bunlarda şəkk edirdi. Allah onun bu
küfrünü şirk olaraq adlandırdı. Təbəri, Qurtubi – rahmətullahi aleyhi – bu
ayənin təfsirində deyirlər ki: «Kaş Rəbbimə heç kəsi şərik qoşmayaydım!»
deyirdi. Lakin dostu ona küfür etdin demişdi». Peyğəmbər
– sallallahu aleyhi və
səlləm – buyurdu: «Bizimlə onların arasında (vuruşmağımıza mane olan) əhd
(saziş) namazdır. Kim namazı tərk edərsə kafir olar»
220
. Peyğəmbər – sallallahu
aleyhi və səlləm – buyurdu: «Kişi (qul) ilə şirk və küfr arasında namazı tərk
etməkdən başqa bir şey yoxdur. Qul namazı buraxdığı zaman heç şübhəsiz ki,
şirkə (küfrə) düşmüş olur»
221
. Peyğəmbər
– sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu:
«Küfr ilə iman arasında namazı buraxmaq vardır»
222
. İmam Nəvəvi –
rahmətullahi aleyhi – bu hədislərin şərhində deyir ki: «Hərdən şirk və küfr bir
mənaya itlaq oluna bilər. Həmçinin onların arasında fərq də olur».
İkinci - Qurani Kərimdə küfrə zülm deyilməsi. Bu zülm dindən çıxaran
zülmdür. «O, gün zalım (küfrə düşməklə özünə zülm edən) əllərini çeynəyib
deyəcəkdir: Kaş ki, mən Peyğəmbər vasitəsilə (özümə) doğru bir yol tutaydım».
(əl-Furqan 27). İbn Teymiyyə
– rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Şəkk yoxdur ki,
burada olan zalım kafirdir. O, Peyğəmbərə - sallallahu aleyhi və səlləm – iman
gətirmədi». Təbəri – rahmətullahi aleyhi – öz təfsirində deyir ki: «Ayə Uqbə b.
Əbu Muayti haqqında nazil olmuşdur. Bu kimsə Peyğəmbər - sallallahu aleyhi
və səlləm – iman gətirdikdən sonra dostu Ubey b. Xələf (müşrik idi) ona deyir
ki, əgər sən Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – iman gətirsən mənim üzüm
sənə haramdır. Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – in dinindən dönərək
dostu Ubey b. Xələfin yoluna düşür». «(Sən Quran oxuyanda) onlar sənə qulaq
asdıqları zaman nəyi dinlədiklərini və zalimlərin öz aralarında gizli-gizli
danışıb: Siz ancaq ovsunlanmış bir adama uydunuz! Dediklərini də bilirik».
(əl-İsra 47). Bu ayədə olan zülm küfr mənasındadır.
«Kafirlər zalimlərdir» (əl-
Bəqərə 254). Ayəsində olduğu kimi kafirləri zalım deyə isimləndirmişdir.
Başqa ayələrdə Allah ona asi olanları zalım adlandırır. Lakin burada
zalımlıq dindən çıxaran zülm deyildir. Kiçik zülmdür. Allahın Peyğəmbəri
Yunus – əleyhissəlam - belə deyir: «Pərvərdigara! Səndən başqa heç bir tanrı
220
Səhih Tirmizi 2623, Səhih İbn Məcə 891.
221
Müslim 82, Əbu Davud 4678, Tirmizi 2620, İbn Məcə 1078, əl-Albani «Səhihul Cəmius Səğir» 2848,5388.
222
Tirmizi 2618, əl-Albani 2849.
70
yoxdur. Sən pak və müqəddəssən! Mən isə həqiqətən zalimlərdən olmuşam»
deyib dua etmişdi» (əl-Ənbiya 87). Allah dostu Adəm
– əleyhissəlam - belə dedi:
«Adəm və Həvva: «Ey Rəbbimiz! Biz özümüzə zülm etdik» (əl-Əraf 23).
Allahın kəlimi Musa – əleyhissəlam - belə dedi: «Ey Rəbbim! Şübhəsiz ki, mən
özüm-özümə zülm etdim» (əl-Qəsəs 16). Bu zülm küfr mənasında olan zülm
deyildir. Mərvəzi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Burada olan zülm, kafirə də
zalım kimi itlaq olunur, asi müsəlmanlara da zalım kimi itlaq olunur. Kafirlərə
nisbət olunan zülm, İslamdan çıxaran zülmdür. Lakin müsəlmanlara itlaq
olunan zülm isə, İslamdan çıxartmayan zülmdür. Burada zülmün küfrə aid
olduğu və zülmün müsəlman asilərə aid olduğu bilinir».
Üçüncü - Qurani Kərimdə küfrə fasiqlik deyilməsi. Allah fasiqi də kafir
deyə isimləndirmişdir. Allah ayədə buyurur: Allah İblis haqqında buyurur:
«O, öz Rəbbinin əmrindən çıxdı (fasiq oldu)» (əl-Kəhf 50). İmam Mərvazi
–
rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «İblisin bu fisqi küfrə gətirib çıxartdı. İblisin etdiyi
fisq küfr oldu. Ayə onu göstərdi ki, Qurani Kərimdə küfr kimi itlaq olunan
sözlər çoxdur». «Allah bu məsəllə bir çoxlarını (fasiqləri) düz yoldan azdırır,
bir çoxlarını isə doğru yola aparır. O, kəslər ki, Allahla əhd bağladıqdan sonra
onu pozarlar» (əl-Bəqərə 26-27). «(Ya Muhəmməd!) Biz sənə açıq-aydın dəlillər
göndərdik, onları yalnız fasiqlər inkar edərlər» (əl-Bəqərə 99).
Bu kimi ayələr Qurani Kərimdə çoxdur. Allah mömini də fasiq olaraq
isimləndirir. Allah ayədə buyurur: «Ey iman gətirənlər! Əgər bir fasiq sizə pis
bir xəbər gətirsə, dərhal onun doğruluğunu yoxlayın, yoxsa bilmədən bir qövmə
pislik edər, sonra da etdiyinizə peşman olarsınız» (əl-Hucurat 4). Bu ayə əl-
Həkəm b. Əbil As haqqında nazil olmuşdur
223
. Burada olan fasiq (kafir)
mənasında olan fasiq kimi deyildir. Allah buyurur:
«İsmətli qadınlara zina
isnad edib, sonra dörd şahid gətirə bilməyən şəxslərə səksən çubuq vurun və
onların şəhadətini heç vaxt qəbul etməyin. Onlar sözsüz ki, əsl fasiqlərdir»
(ən-Nur 4). Burada fasiq asilik kimi itlaq olundu. Fisq sözü Qurani Kərimdə
həm asilik kimi, həm də küfr kimidə gələ bilər. «Həmin aylarda həcc ziyarəti
vacib olan şəxsə həcdə olarkən qadınla yaxınlıq, söyüş söyüb pis sözlər
danışmaq (fasiqlik etmək), dava-dalaş etmək yaraşmaz» (əl-Bəqərə 197). Bu
ayədə fasiqlik (küfr mənasında) olan fasiqlik kimi deyildir.
Dördüncü - Cəhalət (bilməməzlik) də iki növlüdür. Bunlardan birisi küfr
cəhalətdir ki, ayədə Allah bu haqda buyurur: «Sən bağışlama yolunu tut, yaxşı
işlər görməyi əmr et və cahillərdən üz döndər» (əl-Əraf 199). Digəri isə küfr
olmayan cəhalətdir ki, bu haqda Allah buyurur: «Allah yanında yalnız o,
223
Bu əsəri Suyuti «Əsbabun-Nuzul» 180 isimli kitabında əl-Vəlid b. Ukbə haqqında nazil olunduğunu zikr
etmişdir. Heysəmi «Məcmuul Zəvaid» 7,109, Əhməd və Təbərani.