Anab L m dali
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
178 yerinde olacaktır. Zaman zaman faydacılara atıfla bu tür yorumlar yapılmaktadır. 503 Oysa faydacılığın köklerine indiğimizde bu yorumları geçersiz kılacak çok şeyle karşılaşırız. Bir kavramın anlamı/içeriği, öncelikle o kavramı ortaya koyanlardan öğrenilir. Bu açıdan faydacılık, klasik anlamıyla zikredilen anlamsal içeriğe sahip değildir. Faydacılık, ahlâkın amacının faydayı en üst seviyeye çıkarmak olduğunu kabul eder; dolayısıyla fayda, aslî değere sahiptir. Ancak bu cümlede belli olduğu düşünüldüğü için zikredilmeyen bir sıfat vardır: Ahlâkın amacı, bireysel (veya bazıları için toplumsal) faydayı en üst seviyeye çıkarmaktır. Ahlâkın amacı her zikredildiğinde “bireysel” veya “toplumsal” kavramları mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Faydacılıkta fayda, kendi başına değerli olan bir şey değildir. Onu değerli kılan, bireylerin duygu dünyalarında bulunuyor olmasıdır. Bireylerin doğal duygusal yönelimlerinin olmadığı bir şeye fayda atfetmek, faydacılığın değil özcü bir yaklaşımın (örneğin paternalizmin) tutumudur. Bu hata, sık sık tekrarlanır. Kymlicka, faydacıların serbest piyasaya koşullu destek verdiklerini iddia eder. Ona göre faydacılar, ulusal tekellerde olduğu gibi piyasanın en üst seviyede üretken olmadığı koşullarda mülkiyet haklarının hükümetçe kısıtlanmasını ve hatta verimliliği azaltsa bile toplam faydayı artırma kaydıyla yeniden dağıtımı destekleyeceklerdir. Dolayısıyla, serbest piyasa faydacılara göre araç olarak savunulan bir şeydir. Piyasa özgürlükleri faydayı en üst seviyeye çıkarmanın ve politik hakları korunanın bir aracıdır. nsanlar mülkiyet hakkına sahip olduğu için serbest piyasayı desteklemeyiz; faydayı artırmanın ve demokrasiyi istikrarlı hale getirmenin bir aracı olarak insanlara mülkiyet hakkı veririz. Faydayı ve istikrarı başka bir yoldan artırabiliyorsak mülkiyet haklarını da bu meşru gerekçeye dayanarak kısıtlayabiliriz. 504 Bu yaklaşımın faydacı hiçbir yönü yoktur. Faydacı bir yaklaşımda hükümetin piyasa üzerinde hiçbir tasarrufu yoktur. Böyle bir durum, sadece toplum baskısı (tyranny of custom) ile ortaya çıkabilir. Faydacılar, bu tür bir etkiyi engellemek için içeriğinden daha sonra bahsedeceğimiz terimler ortaya koydular: benle ilgili davranış ve başkaları ile ilgili davranış . Rawls, eleştirilerine rağmen faydacılığın içeriğini en iyi anlayanlardan biridir. O, birey ve toplum kavramlarının fayda ahlâkındaki yerine sık sık vurgu yapar. Rawls’a göre tek yol olmasa da faydacılığa ulaşmanın en doğal yolu, rasyonel seçim teorisinin bir gereği olarak bireyi toplumun temsilcisi gibi görmektir. Ona göre tarafsız gözlemci ve sempati (duygudaşlık) kavramları göz önünde bulundurulmaksızın faydaya bakmak, 503 Örneğin Parfit’e atıfla, Kymlicka, age., s. 51. 504 Kymlicka, age., s. 142. 179 hatalıdır. Faydacılık, bireyin rasyonel durumunu, topluma yayar ve her bireyin kendi mutluluğunu artırmak için yapacağı rasyonel eylem, toplumun mutluluğunu en üst seviyeye çıkarır. 505 Artırılmak istenen şey, bireye veya topluma ait olan bir şeydir. O halde fayda, kendi başına değere sahip bir şey olarak düşünülemez; o, bireylerden ayrı düşünülmediğinde değerlidir. Zira faydacılar, bir şeyin kendi halinde var oluşuna bir değer vermekten ziyade onun bir şeyle/bireyle birlikte oluşuna değer verirler. Kendi halinde değerli olan tek şey, bireydir. Faydacı yöntemin uç noktalara taşınmasından dolayı bazen faydacı denge noktası kayıp olur. Bu çerçevede faydacılığın ruhuna aykırı bazı yaklaşımlar ortaya çıkar. Örneğin, en çok rastlananlardan biri, “talihsizi suçlama hatası”dır. Talihsiz olan kişi, içinde bulunduğu durumdan sorumlu tutulur (“Çalışsaydı da onun da olsaydı.”). Doğru tercihler yapması halinde onun bu durumda olmayacağı söylenir. Bu, faydacılığın bireysellik algılamasına aykırıdır. Kymlicka’nın da vurguladığı gibi eşitsizliklerin birçok nedeni ve türü vardır. Örneğin Kymlicka, tercihe dayalı eşitsizlikler ve tercihe dayalı olmayan eşitsizlikler şeklinde bir ayrım yapar. 506 Bunu bazı isteklerin ortaya çıkardığı eşitsizlikler, doğuştan eşitsizlikler, mekânsal avantajlardan kaynaklanan eşitsizlikler, zamana bağlı eşitsizlikler, hayat süresi vs. artırabiliriz. Ancak talihsizi suçlama hatası, klasik faydacılara atfedilebilecek bir hata değildir. Onların birey anlayışları ve faydacılığa dair kavramsallaştırmaları, bu tür bir yaklaşımı faydacılık dışı yapar. Faydacılığın farklı türleri vardır. En önemli ayrımlardan biri, kural faydacılığı ve eylem faydacılığıdır. Eylem faydacılığı, herkesin sürekli faydayı en yüksek seviyeye çıkaracak şekilde davranması gerektiğini savunur. Örneğin, çok daha iyi sonuçlara sebep olacaksa birisine vermiş olduğunuz sözden dönebilirsiniz. Kural faydacılığına göre ise siz, daima uyulduğunda herkes için en yüksek faydayı en iyi şekilde sağlayacak kurallara uymalısınız. Bu düşünce, herkesin genel faydayı gözeterek davranmasının, bizzat bu davranış sahiplerine fayda vereceği inancına dayanır. 507 Eylem faydacılığına göre bir kimse, en yüksek sayıda insana en çok mutluluğu temin edecek eyleme yönlenir. Kural yararcılığında ise bir kimse, en yüksek sayıda insana en büyük mutluluğu temin edecek kurala göre davranışta bulunur. Kural faydacılığında hangi eylemin ne kadar mutluluk verdiğini hesaplamak önemlidir. Bir eylem, alternatiflerine nazaran daha fazla mutluluk veriyorsa, bu eylemin 505 Rawls, age., s. 27. 506 Kymlicka, age., s. 135. 507 Harman, age., ss. 52, 53. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|