Anab L m dali

 
 
170 
açıklamaya  girişir.  Sempati,  gözlemcinin  en  önemli  özelliğidir.  Hume’un  sempati  ile 
ilgili  düşünceleri  şöyledir:  Bir  kimsenin  acı  çektiğini  düşünmek,  bizde  bir  acı  hissi 
oluşturur, fakat bu acı hissi kendimizden değil acıyı hisseden şahsın bizim üzerimizde 
bıraktığı  etkidendir.  Bir  başka  kişiyi  de  mutlu  düşünmek,  ondaki  mutluluğun  bir 
yansıması  olarak  bize  mutluluk  verir.  Başkalarının  mutlu  olduğunu  düşünmek 
hoşumuza  giderken,  mutsuz  olduğunu  düşünmek  üzücüdür.  Bu,  tarafsız  gözlemcilerin 
insanların  mutluluğuna  katkı  yapacak  olan  failleri  niçin  tasvip  etmeleri  gerektiğini 
açıklar.
475
 
Hume’a  göre  gözlemciler,  bir  eylemi  tasvip  ettikleri  için  eylem  iyidir;  eylem 
iyi  olduğu  için  gözlemciler  onu  tasvip  etmez.  Zira  ona  göre  bir  gözlemcinin 
onayı/tasvibi, bu gözlemcinin faillerin eylemde bulunarak oluşturdukları haz ve acı ile 
ilgili  sempati  düşüncesinden  ve  eylemlerin  yapmış olduğu  çağrışımlarından  ileri  gelir. 
Eylem,  tasvip  edildiği  için  iyidir,  erdemlidir;  erdemli  olduğu  için  tasvip  edilmiş 
değildir. Ona göre ahlâklı bir kişi, büyük oranda kişisel menfaatten uzak davranır. Bu, 
dışarıdan  kontrol  edilen  bir  dürtüdür.  Fail,  başkalarının  tepkilerinden  endişe  duyar; 
çünkü  o,  başkaları  ile  temasını  sürdürmek  ister.
476
  Bu  anlamda  kendi  başına  kişisel 
menfaat,  anlaşılmazdır;  çünkü  eğer  siz  doğruyu  söyleme  konusunda  güvenilir 
olamazsanız,  sözünüzü  tutmaz  veya  çevrenizdeki  insanlara  zarar  vermekten 
kaçınmazsanız, insanlar topluma yönelik çabalarınızda sizinle meşgul olmayacak ve siz 
doğruyu söyleyen, sözünde duran ve başkalarını incitmekten kaçınan insanlara nispeten 
ziyanda  olacaksınız.  Böylece  sizin,  sorumluluklarınızı  yerine  getirmeniz,  kişisel 
menfaatinize  olacaktır.
477
  Bu  görüşe  göre  kişisel  menfaat,  insanları  başkaları  ile 
işbirliğine  girişmeye  teşvik  eder.  şbirliği  sistemleştikçe  insanlar,  daha  iyi  duruma 
gelecekler.
478
 Dolayısıyla kişisel menfaat, ancak yardımseverliği teşvik eden bir duygu 
olacaktır. 
Hume, yardımseverliğin hem fail hem de tarafsız gözlemcinin ahlâkî duygusu 
olduğunu savunur ve egoizmin eksik bir ahlâkî psikolojiye dayandığını iddia eder. Fakat 
o,  egoizmin  insan  doğasını  göz  önünde  bulunduran  bir  anlayış  olduğu  için  anlamlı 
taraflarının  olduğunu  düşünür.
479
  Ona  göre  egoizm,  ahlâkın  kaynağını  doğru  yerde, 
insanların duygularında aramıştır; fakat eksik gözlemle yanlış tercihte bulunmuştur. Bu 
nedenle egoistler ve eylem faydacıları, yanlış bir sonuca ulaşmışlar ve eylemleri ahlâkî 
                                                 
4
4
7
7
5
5
  
Harman, age., s. 187. 
4
4
7
7
6
6
  
Age.
, s. 188.  
4
4
7
7
7
7
  
Age.
, s. 187. 
478
  
Age.
, s. 187. 
4
4
7
7
9
9
  
Hume, age., s. 78. 

---

 
 
171 
niteliklerin  taşıyıcıları  olarak  görmüşlerdir.  Hume’a  göre  ise  ahlâkî  niteliklerin 
taşıyıcıları, fail ve gözlemcinin duygularıdır; biz eylemlerin bu duygulara başvurmadan 
tek başına ahlâkî olup olmadığına karar veremeyiz.  
Hume,  tıpkı  fizik  araştırmalarındaki  doğa  ilkelerinin  fizikî  doğanın  kanunları 
olması  gibi  genel  ve  evrensel  ahlâk  ilkelerinin  de  insan  doğasının  “aslî”  özellikleri 
olduğunu  iddia  ediyor.  Tüm  insanların  doğalarında  (nature)  bu  ilkeler  vardır;  fakat 
onlar,  inanç  ve  davranışta  farklılık  gösterir.  Hume  EPM’de  özellikle  insanlık  ve 
yardımseverlik  gibi  birbirine  yakın  anlamlar  ifade  eden  ilkelerle  ilgilendi;  çünkü  bu 
ilkeler,  ahlâkı  ve  insanoğlunun  ahlâkî  duyarlılığını  araştıran  insan  doğası  biliminin 
temelini  oluşturur.  Bugün  ahlâk  felsefesinde  ilkeler,  genellikle  normatif;  yani 
eylemlerin  hoş  görülebilirliği,  yükümlülüğü,  doğruluğu  veya  yanlışlığı  ile  ilgili 
durumları  beyan  eden  kurallar  şeklindedir:  “öldürme”,  “başkalarının  haklarına  saygı 
göster”.  Hume,  ilke  terimini  bu  normatif  anlamıyla  kullanmaz.  Onun  ilkeleri, ampirik 
olarak araştırılabilecek ve insan doğası bilimiyle formüle edilebilecek, insan doğasında 
var  olan  şartlardır.  Yardımseverliğin,  onun  en  önemli  ilkesi  olduğu  görülüyor;  fakat 
“yardımseverlik”  (benevolence),  aynı  zamanda  başkalarına  gösterilen  iyilik,  cömertlik 
ve  sevgi  gibi  erdemler  grubunun  genel  bir  terimidir/ifadesidir.  O,  yardımseverliği 
insanoğlunun  geleneklerine  gereksinim  duyan  hukuk  kurallarından  farklı  bir  şekilde 
insan  doğasının  ana  unsuru  olarak  gördü;  dostluk,  şefkat  ve  merhametin  onun 
göstergeleri olduğunu düşündü (ahlâk-hukuk ilişkisi) (erdem teorisi).
480
 Her ne kadar o, 
hem  adaleti  hem  de  yardımseverliği,  sosyal  erdemler  olarak  görse  de  sadece 
yardımseverliği, insan doğasının bir ilkesi olarak görür.
481
 
Hume, aynı şekilde, insan doğasındaki ahlâkla ilgisi olmayan ilkeleri de konu 
edinir.  Örneğin  o,  insanın  kendisini  sevmesini  (self-love),  yardımseverlik  gibi  ahlâkî 
ilkelerle  rekabet eden,  insan  doğasının  bir  ilkesi olarak  tanımlar.  O,  doğamızdaki  bazı 
ilkelerin belirli durumlarda diğer ilkelere üstün gelebileceğinin farkındadır. Bir zaman 
ahlâkî bir ilke etkin bir şekilde iken başka bir zaman sevgi gibi ahlâkî olmayan bir ilke 
ön plana çıkabilir.
482
 
Hume, egoistlerin “kendini-sevme” ilkesinin insanı harekete geçiren önemli bir 
dürtü olduğunu kabul eder. Ancak insan doğasında bir çeşitliliğin bulunduğunu söyler 
ve bu çeşitliliği ifade etmek için beyaz güvercin, kurt ve yılan istiaresine başvurur: “Biz 
sinemizde insanlık için bir takım iyilik ve dostluk kıvılcımları taşırız; bünyemiz, kurdun 
                                                 
480
  
Beauchamp, agm., s. 24.  
481
  
Hume, age., s. 77. 
482
  
Beauchamp, agm., s. 24. 

---