Anab L m dali

 
 
172 
ve  yılanın  unsurlarını  barındırdığı  gibi  beyaz  güvencininkini  de  barındırır.”
483
  Burada 
hem cömertlik hem de kendi çıkarını gözetme, insan doğasında kaynaşmış durumdadır. 
Egoist,  insan  doğasını  korku  ve  kendini  sevme  gibi  dürtülerle  sınırlandırılmış  olarak 
görür.  Hume  ise  hem  cömertçe  hem  de  cömert  olmayan  birçok  tutku  tarafından 
insanların harekete geçirildiğine dikkat çeker. Ayrıca o, bu unsurların da kişiden kişiye 
farklılık  arz  ettiğine  inanır.
484
  Her  şeye  rağmen  bunlar  içinde  ahlâkî  duygu,  kişisel 
menfaat değil yardımseverliktir. Hume, bunlara dayanarak dengeli bir ahlâk psikolojisi 
geliştirmeye çalışır.  
Hume,  insan  doğasında  bulunan  duyguların  ahlâkî  ilkelerin  ilk  kaynakları 
olduğunu  savundu  ve  şöyle  dedi:  “Bizde  niçin  başkalarına  karşı  bir  insanlık  veya  bir 
dostluk  hissinin  bulunduğunu  sorarak  araştırmalarımızı  daha ileriye  götürme  isteğimiz 
gereksizdir.  Bunun  insan  doğasında  bulunan  bir  ilke  olduğunu  tecrübe  etmemiz 
yeterlidir. Nedenler hakkında sorgulama yaparken bir yerde durmamız gerekiyor ve her 
bilimde  bazı  genel  ilkeler  vardır  ki  biz,  bunların  ötesinde  daha  genel  ilkeler  bulmayı 
ümit  etmeyiz…  Biz  bunları  burada  güvenilir  bir  şekilde  asıl,  ilk  ilkeler  olarak  kabul 
ederiz.”
485
 
Adam  Smith,  teorisini  Hume’un  sempati  anlayışının  derin  bir  eleştirisine 
dayandırır.  Smith,  Hume’un  sırf  başkasının  hissettiği  şeyi  bilmenin  o  kişi  ile  sempati 
kurmak  için  yeterli  olduğu  düşüncesinin  yanlış  olduğunu  belirtir.  Eğer  siz  hislerin 
duruma  uygun  olmadığını  düşünürseniz,  başkasının  hisleri  ile  çok  iyi  sempati 
kuramazsınız. Örneğin, düşme sonucu dizinde çok az bir sıyrık olan, ama bundan çok 
tedirginlik duyan/ çokça üzülen bir kişiyi düşünelim. Siz, bu kişinin üzüntüsünü, onun 
abartılı  üzüntüsüyle  sempati  kurmadan  çok  iyi  bir  şekilde  anlayabilirsiniz.
486
  Smith, 
sürekli  olarak  başkalarının  acı  duygularını  paylaşma  konusunda  Hume’u  hatalı  bulur. 
Gereksiz şeylerden dolayı mutsuz olan bir kişiyle meşgul olmak, çok daha can sıkıcıdır. 
Fakat  Smith,  sempatinin  ahlâkta  önemli  olduğu  konusunda  Hume’la  aynı  fikirdedir; 
fakat  onun  ne  olduğu  ve  öneminin  nereden  geldiği  konusunda  Hume’u  hatalı  bulur. 
Smith’e  göre  en  önemli  nokta  sempatinin  arzu  edilir  olmasıdır.  Ancak  Smith’e  göre 
sadece  gözlemcinin  failin  duygularını  paylaşmak  istemesi  yeterli  değildir;  fail  de 
gözlemcinin duygularını paylaşmak ister. Bu, failleri gözlemcilerin tepkilerine karşılık 
verme gayretine sevk eder.
487
 
                                                 
4
4
8
8
3
3
  
Hume, EPM, s. 147. 
4
4
8
8
4
4
  
Beauchamp, agm., s. 26. 
4
4
8
8
5
5
  
Hume, EPM, s. 109. 
486
  
Harman, age., s. 188. 
4
4
8
8
7
7
  
Otteson, agm., s. 51; Harman, age., s. 189. 

---

 
 
173 
Smith’in The Theory of Moral Sentiments adlı kitabının ilk cümlesi, sempatinin 
mahiyetini  açıklar:  “ nsan  ne  kadar  bencil  sanılırsa  sanılsın  onun  doğasında,  görme 
zevkinin  dışında  hiçbir  şey  beklemeksizin,  diğer  insanların  kaderleriyle  ilgilenmesini 
sağlayan,  onların  mutluluğunu  kendisi  açısından  bir  zorunluluk  haline  getiren  bazı 
ilkeler  bulunur.  Başkalarının  acı  çektiğini  hissettiğimizde  ortaya  çıkan  şefkat  ve 
merhamet duygusu, bunlardandır ve bu duygular, onları iyice anlamamızı sağlar.”
488
 
Smith’e göre sempati, diğer failleri yargılaması için gözlemciye bir ölçü verir. 
Gözlemci,  kendi  başına  failin  içinde  bulunduğu  durumu  ve  bu  durum  karşısında  nasıl 
hareket  edeceğini  hayal  eder.  Eğer  faillerin  tepkisi  gözlemcinin  hayal  ettiği  tepki  ile 
aynı olursa, gözlemci failin duygularını paylaşmış olur. Eğer failin tepkisi gözlemcinin 
hayal  ettiğinden  çok  daha  fazla  ise,  o  failin  duygularını  paylaşamaz.  Gözlemciler, 
sempati  kurabildikleri  tepkileri  onaylarken,  sempati  kuramadıklarını  onaylamazlar. 
Smith  şöyle  yazar:  “Başkalarının  görüşlerini  tasvip  etmek  veya  etmemek,  bizimle 
onların uzlaştıklarını göstermekten daha başka bir anlama gelmez.”
489
 Failin durumuna 
gelince o, tarafsız gözlemcinin sempatisini kazanmaya çalışmaz. Fail, tarafsız bir bakış 
açısıyla ahlâkî eyleme yönelir. Fail, tarafsız gözlemcinin dikkate aldığı şeyleri, dikkate 
alır; çünkü zaman zaman kendisi de tarafsız bir gözlemci olur.
490
 
Smith,  gözlemcinin  karar  vermesinde  geleneksel  tepkilerin  çok  önemli 
olduğunu düşünür. Bu yüzden Smith’in teorisi, Hume’unkine göre çok daha uzlaşımcı 
(konvansiyonel)  ve  gelenekseldir.  Hume  da  geleneğin  ve  alışkanlıkların  önemli 
olduğunu  düşünüyordu;  çünkü  alışkanlıklar  yararlıdır:  nsanlar  geleneklerine  bağlı 
olarak  elde  ettikleri  şeylerden  dolayı  çok  daha  mutlu  olurlar.  Fakat  Smith’e  göre 
alışkanlıklar,  dolaylı  değil  de  doğrudan  bir  etkiye  sahiptirler.  Alışkanlıklar,  bir 
gözlemcinin nasıl tepki vereceğini belirlemesini sağlar.
491
  
Motivasyon  sorununa  gelince  Hume,  yardımseverlik  ve  kişisel  menfaat 
sentezini  savunuyordu.  Smith,  hemen  hemen  Hume  gibi  düşünür.  Yardımseverlik  ve 
kişisel menfaatin başkaları ile sempati kuracak kadar motive edici olduğunu söylerken 
Smith,  “övgüye  değerlik  sevgisi”nin  de  önemli  bir  dürtü  olduğunu  ekler.  Ona  göre 
övgüye  değerlik  sevgisi,  övgü  sevgisinden  tamamen  farklıdır.  Biz,  insanların  takdire 
ş
ayan  gördükleri  şeylerden  dolayı  kendimizi  takdire  şayan  görürüz.
492
  Smith,  bu 
düşünceyi  sağlamlaştırmak  için,  övgüye  değerliğin  insandaki  ilk  arzulardan  biri 
                                                 
4
4
8
8
8
8
  
Smith, age., s. 9. 
4
4
8
8
9
9
  
Harman, age., s. 189. 
4
4
9
9
0
0
  
Age.
, s. 193. 
4
4
9
9
1
1
  
Harman, age., s. 190. 
4
4
9
9
2
2
  
Age.
, s. 191. 

---