Avtomobil texnikasi

 
102 
cz
L  – c nöqtəsindən z nöqtəsinə qədər qazların genişlənmə işinə sərf olunan istilikdir, kC 
(qığılcımla  alışdırmalı  mühərriklərdə  yanma  prosesi  nəzəri  olaraq 
const
V 
 
şəraitində baş verdiyindən 
0

cz
L
 qəbul edilir). 
cz izoxoru üçün yanma tənliyi bir qədər də qısa şəkildə yazıla bilər: 
                                            
c
z
u
u
z
U
U
)
H
H
(





,                                                    (14.2) 
burada 


u
u
u
u
z
H
H
Q
H
H






itki

  –  yanma  istiliyindən  istifadə  olunma  əmsalı  adlanır. 
z

  əmsalı 
yanacağın aşağı yanma istiliyinin qazların daxili enerjisinin (
c
z
U
U 
) qədər artmasına və L
cz
 işinin 
görülməsinə sərf olunan hissəsini göstərir. 
İstilikdən  istifadə  olunma  əmsalı  təcrübələrə  əsasən  mühərrikin  konstruksiyasından,  onun  iş 
rejimindən,  soyutma  sistemindən,  yanma  kamerinin  formasından,  yanıcı  qarışığın  hazırlanma 
üsulundan  və  mühərrikin  dövrlər  sayından  asılı  olaraq  qığılcımla  alışdırmalı  mühərriklər  üçün 
95
.
0
8
.
0 

z

 hədlərində qəbul edilir.  
Yanma kamerinin  soyutma səthinin  azalması,  yanıb  qurtarma mərhələsinin  kiçilməsi,  yanma 
sürətinin  və  sıxma  dərəcəsinin  artması 
z

  əmsalının  artmasına  səbəb  olan  əsas  amillərdən  hesab 
olunur.  Bundan  başqa  mühərrikin  yükünün  və  dövrlər  sayının  azalması  nəticəsində  istilikdən 
istifadə olunma əmsalı aşağı düşür. 
(14.2)  ifadəsinin  üzərində  müəyyən  çevrilmələr  aparmaqla  yanma  tənliyini  hesablama  üçün 
münasib şəklə salmaq olar. 
İstiliyi  sabit həcmdə verilən (
const
V 
) sikllə işləyən qığılcımla alışdırmalı  mühərriklər üçün 
yanma tənliyi aşağıdakı kimidir: 
                                         
z
t
t
v
c
t
t
v
.
qar
.
iş
z
t
)
c
m
(
t
)
c
m
(
H
z
c






0
0


,                                     (14.3) 
burada: 
.
qar
.
iş
H
 – (11.11) ifadəsi ilə təyin olunan işçi qarışığın aşağı yanma istiliyi;  


c
t
t
v
c
m
0

  –  (13.10)  ifadəsi  ilə  təyin  olunan  sıxma  prosesinin  sonunda  işçi  qarışığın  orta 
molekulyar istilik tutumu 




 der
kmol
kC
, 


z
t
t
v
c
m
0

  –  yanma  məhsullarının  sabit  həcmdəki  orta  molekulyar  istilik  tutumudur 




 der
kmol
kC
: 
     














z
z
z
z
z
z
t
t
v
N
t
t
v
O
H
t
t
v
H
t
t
v
CO
t
t
v
CO
t
t
v
c
m
M
c
m
M
c
m
M
c
m
M
c
m
M
M
c
m
0
2
0
2
0
2
0
0
2
0
2
1











.  (14.4) 
 
14.4. Dizel mühərrikləri üçün yanma tənliyi. 
 
Dizel mühərriklərində yanma prosesi nəzəri olaraq əvvəlcə sabit həcmdə (cz' xətti üzrə), sonra 
isə sabit təzyiqdə (z'z xətti üzrə) baş verir (şəkil 14.2). Həqiqətdə isə yanma bir qədər dəyişən həcm 
və təzyiqdə gedir (fc''z
h
z''). Lakin yanma tənliyinin çıxarılışında prosesin nəzəri sikldə olduğu kimi 
getdiyi qəbul olunur. 
Qəbul  olunmuş şərtə  əsasən dizel  mühərriki üçün  yanma tənliyi ümumi  halda aşağıdakı  kimi 
yazıla bilər (
1


halı üçün): 
                                                  
cz
c
z
itki
u
L
)
U
U
(
Q
H




.                                           (14.5) 
Nəzəri yanma prosesi üçün istilik balansı tənliyini (14.5) daha qısa şəkildə də yazmaq olar: 
                                                      
cz
c
z
u
z
L
)
U
U
(
H




.                                             (14.6) 
İstilikdən  istifadə  olunma  əmsalının  (
z

)  qiyməti  dizellərdə  də  qığılcımla  alışdırmalı 
mühərriklərdə nəzərdən  keçirilən amillərdən  asılı  olur.  Lakin  burada dissosiasiyanın  təsiri nəzərə 
alınmayacaq  dərəcədə  kiçikdir  (çünki  dizeldə 
1


  olduğundan,  yanma  temperaturu  2000  K-ə, 

---