Pulun
diktaturası
68
2.
Böyük yeddilik (Beşlik qrupu üstəlik Kanada və İtaliya)
Rusiya il
ə birlikdə Böyük səkkizlik, lakin iqtisadi problemlər
Böyük s
əkkizliyin ixtiyarında (sərəncamında) qalır.
3.
Onluq qrupu (kreditl
ər haqqında Ümumi Sazişləri imzala-
yan ölk
ələr – Böyük yeddilik, Belçika, Niderland və İsveç,
h
əmçinin İsveçrə. Deməli, real olaraq, on yox, on bir).
4.
İşçi qrupu 3 (WP3) (İƏİT-in İqtisadi Əməkdaşlıq və İnki-
şaf Təşkilatının iqtisadi siyasətinin bir hissəsi), onun tərkibi
Onluq qrupunun t
ərkibi ilə üst-üstə düşür.
Avropa Şurasının qərarlarının qəbul edildiyi ən mühüm
m
ərkəzlərin bu siyahıya əlavə edilməsi lazımdır, lakin öz ma-
hiyy
ətinə və funksiyalarına görə o, hökumətlərarası instansiya-
larla
əlaqədar xüsusi yer tutur və onlarla dəqiq müqayisəyə mə-
ruz qalmır
1
.
Son ill
ər dünya iqtisadiyyatında sənaye cəhətdən inkişaf et-
miş 20 ən böyük dövlət mühüm rol oynayır. Vikipediya – azad
ensiklopediya materiallarına görə “Böyük 20-lər”in (G20), yəni
iyirmil
ər qrupu (rəsmi adı: ingiliscə Group of Twenty Finance Mi-
nisters and Central Bank Governors) - 20 dövl
ətin (Avstraliya,
Argentina, Braziliya, Böyük Britaniya, Almaniya, Avro
pa İttifaqı,
Hindistan, İndoneziya, İtaliya, Kanada, Çin, Meksika, Rusiya,
S
əudiyyə Ərəbistanı, ABŞ, Türkiyə, Fransa, CAR, Cənubi
Koreya, Yaponiya) iqtisadiyyatını: 19 ən iri milli iqtisadiyyatı və
Av
ropa İttifaqını (Aİ) təmsil edən Maliyyə nazirlərinin və Mərkə-
zi bankların başçılarının beynəlxalq müşavirələrinin formatıdır.
M
əcmu şəkildə “Böyük 20-lər”in (G20) dünya ÜDM-nin
90%-i, dünya ticar
ətinin 80%-i (Aİ daxilində ticarət daxil ol-
maqla) v
ə dünya əhalisinin üçdə iki hissəsi deməkdir.
2008-ci il
ə qədər G20 ən yüksək səviyyədə sammitlər ke-
çirmirdi, onun
əsas forması Maliyyə nazirləri və Mərkəzi bank-
la
rın rəhbərləri səviyyəsində illik görüşlər idi.
1
Bax:
Каррон де ла Каррьер Г. Экономическая дипломатия. Дипломат и рынок / Пер. с
фр. – М.: «Российская политическая энциклопедия» (РОССПЭН), 2003, с. 233.
Pulun
diktaturası
69
G20 1990-
cı illərin sonunda maliyyə böhranlarına cavab
olaraq v
ə dünya iqtisadiyyatında inkişaf etməkdə olan ölkələrin
adekvat çıxış etməsini nəzərə alaraq yaranmışdı.
İyirmilər qrupunun təsis konfransı 1999-cu il dekabrın
15-16-da Berlind
ə keçirilmişdir. Qrup iqtisadi və maliyyə siya-
s
ətinin mühüm məsələləri üzrə inkişaf etməkdə olan ölkələrlə
dialoqun aparılması üçün dünyanın sənaye cəhətdən inkişaf
etmiş yeddi dövlətinin – ABŞ, Kanada, Böyük Britaniya, İtali-
ya, Fransa, Almaniya v
ə Yaponiyanın maliyyə nazirlərinin tə-
şəbbüsü ilə yaradılmışdır.
Göründüyü kimi, dünya siyas
ətinin əsasında müəyyən
maraqlar durur. Müasir dünya siyas
ətinin əsasını isə enerji
m
ənbələri və kommunikasiyalar təşkil edir. Məhz dövlətin
t
əhlükəsizlik konsepsiyasının təməlini də iqtisadiyyatın artan
sür
ətinə uyğun stabil və fasiləsiz enerji təşkil etmişdir.
ABŞ İraq və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin neftinə nəza-
r
ət edir. Əgər gələcəkdə ABŞ İranın neft ehtiyatlarına nəzarəti
ələ keçirərsə, bununla dünyanın bir çox ölkələrinə, xüsusən də
Rusiyaya böyük z
ərbə vurmuş olacaq.
1929-cu ild
ə başlamış dünya iqtisadi böhranı ABŞ-ın da iq-
tisadiyyatına zərbə vurdu. 1932-ci ildə prezident seçilmiş Franklin
Delano Ruzvelt (1882-
1945) amerikalıların qəlbində ümid yarat-
mağa çalışır: qorxmalı olduğumuz bir şey varsa o da qorxudur.
Ruzvelt çıxış yolu kimi o vaxtlar ölkədə dəbdə olan sosialist
metodunu – v
əhşi kapitalizmdən əl götürmək və yeni iqtisadi
kursu q
əbul etmək təklifini irəli sürür. Bu gündən etibarən dövlət
iqtisadiyyatı planlaşdırmalı və fərdi biznesin işlərinə daha fəal
müdaxil
ə etməli idi. Sonralar Ruzvelt etiraf edərək demişdir:
“M
ən bunu inqilabdan qurtulmaq üçün elədim”.
Yeni kurs (b
əzən iqtisadi ədəbiyyatda buna “Yeni xətt”də
deyirl
ər) iqtisadiyyata elə bir uğur gətirmir, bununla belə, ame-
ri
kalıların son ümid yeri olan Ruzvelt 1936-cı ildə ikinci, 1940-
cı ildə isə üçüncü müddətə prezident seçilir. Ölkə yalnız İkinci
Pulun
diktaturası
70
Dünya müharib
əsinin başlanması ilə bir vaxtda böhrandan çıx-
ma
ğa başlayır – hərbi sifarişlər ölkə istehsalını canlandırır.
1
İqtisadi ədəbiyyatlarda tarixi planda dünya təsərrüfatının
inkişafında bir neçə mərhələni bir-birindən ayırırlar:
Birinci m
ərhələ: XIX əsrin sonundan – 1939-cu ilə qə-
d
ər olan dövrü əhatə edir. Dünya təsərrüfatı müstəmləkə süqutu
il
ə xarakterizə olunur. Bir neçə inkişaf etmiş ölkə dünya qayda-
sını müəyyən edir və nəzarət edir.
İkinci mərhələ: 1945-1975-ci illərdir. Müstəmləkə ölkə-
l
ərinin milli-azadlıq mübarizəsi müstəmləkə sisteminin sükutu-
na g
ətirib çıxardı. Siyasi müstəqillik əldə edərək inkişaf etmək-
d
ə olan ölkələrin əksəriyyəti xarici mülkiyyəti milliləşdirib iqti-
sa
diyyatın dövlət sektorunu yaratdı.
Üçüncü m
ərhələ: 1976-cı ildən XX əsrin 90-cı illərinin
orta
larına qədər olan dövrdür. Bu mərhələdə inkişaf etmiş ölkə-
l
ər və transmilli korporasiyalar (TMK) kapital qoyuluşunun
strukturunu t
əkmilləşdirməyə və regional iqtisadi inteqrasiyanın
üstünlükl
ərindən istifadə etməyə, əlavə texnoloji, təşkilati və ya
bazar imkanlarını əldə etməyə cəhd göstərirlər. TMK-ların
k
əmiyyət artımı qeyd olunur.
Dördüncü m
ərhələ: 90-cı illərin sonundan hazırkı dövrə
q
ədər davam edir. Bu mərhələ qloballaşma prosesinin intensiv-
liyi v
ə dərinləşməsi ilə xarakterizə olunur. Əqli, elmi-texniki və
maliyy
ə potensialını təmərküzləşdirən dünya iqtisadi sisteminin
öz
əyini TMK-lar formalaşdırır.
Bu inkişaf mərhələləri tədricən ölkələrin siyasi və iqtisadi
h
əyatında mühüm dəyişikliklərin baş verməsinə gətirib çıxardı
ki, dünyada güc strukturları, dövlətləri əmələ gəldi.
Birinci qrupu inkişaf etmiş ölkələr təşkil edir. Bu ölkələr-
d
ə təxminən 1 milyard insan yaşayır. Onların payına dünya
ümumi daxili m
əhsulunun (ÜDM-nin) 51%-i, dünya əmtəə ix-
1
Bax: Demokratiya: Gedişi uzun bir yol. Demokratiya və Antidemokratiya Antologiyası (e.ə.
430-
b.e. 1998). Bakı, 2002, s. 40.
Dostları ilə paylaş: |