252
tanımıram, həmin taxt-taca sədaqət vəd edirəm, çünki onun sadiq quluyam və bu
haqda, adətə görə, müqəddəs Qur'ana and iç mə liyə m.
İkinci maddə
Ġ.Ə.zati-aliləri [xan] həzrətlərin in belə səmimi söz verməsini qəbul
edərək, ö zünün və vəliehdlə rin in adından Ġmperator sözü ilə vəd edir və söz verir
ki, onla r zati-a liləri ġuĢalı və Qa rabağlı Ġbrah im xandan və onun varislərindən öz
sadiq təbəələri kimi mərhə mət və nəc ib havadarlığ ını heç va xt əsirgə mə-
yəcəklər, buna sübut olaraq Ġ.Ə. zat i-a lilərin in (xanın. - Red.) və onun
varislərinin ölkəsinin bütövlüyünün saxlanılmas ma öz imperator zə manət ini
verir
1
.
1
«Andlı
öhdəliyin»
ikinci
bəndi
Rusiya
t əbəəliyinə
keçən
Qarabağ
xanlığının
siyasi
statusuna
toxunduğu
üçün
birinci
bənd
ilə
yanaĢı
çox
böyük
dəyər kəsb
etməkdədir.
Doğrudur,
çar hökuməti 14 may 1805-ci
il
müqaviləsini pozaraq 1822-ci ildə Qarabağ xanlığını bir siyasi amil olmaqla ləğv edib onu
imperiyanın sıravi «əyalətinə» çevirdi. Ancaq Ġbrahim him xanın və onun varislərinin «ölkəsinin
bütövlüyünün saxlanılmasına imperator zəmanəti» vermiĢ olan çar hökuməti Qarabağ xanlığı
ərazisini
dövlət
idarəçilik
baxımından
qalan
Azərbaycan
əyalətlərindən
ayır-
mıĢdı:
10
aprel
1840-cı
il
qanununa
kimi
keçmiĢ
xanlığın
ərazisi
rəsmən
«Qarabağ
əyaləti»
adlandırılır,
qalan
Azərbaycan
torpaqları
ilə
birlikdə
«Zaqafqaziya müsəlman əyalətləri» hərbi dairəsinin rəisi tərəfindən idarə olunurdu (bu rəisin
iqamətgahı da Qarabağda, ġuĢa Ģəhərində yerləĢirdi). Buna görə Rusiya imperatorluğunun dörd
baĢlıca nazirliyi: hərbi, xarici iĢlər, daxili iĢlər və maliyyə nazirlikləri tərəfindən çap edilmiĢ
dördcildilik «Обозрение Российских» kitabında Qarabağ «müsəlman əyalətləri» bölməsində
verilmiĢdir. BaĢqa cür ola da bilməzdi, çünki Qarabağ xanlığı bir erməni əyaləti kimi yox, məhz
Azərbaycan
dövləti
olan
xanlıq
kimi
Rusiya
t ərkibinə
qatılmıĢdı.
Belə
olmasaydı, xaçpərəst ermənilərə «rəğbətlə» yanaĢan I Nikolay höküməti Qarabağ torpaqlarını
qonĢuluqda yerləĢən «Erməni vilayəti» tərkibinə asanlıqla qata bilərdi.
1840-cı il islahatı üzrə «Qarabağ əyaləti» yerində yaradılmıĢ olan «ġuĢa qəzası» ərazicə
indiki Dağlıq Qarabağ vilayətinə uyğun gəlirdi. Ancaq bu yeni inzibati anlayıĢ da nə Gürcü-Ġmereti
quberniyasına, nə də bir az sonra yaradılmıĢ olan Ġrəvan quberniyasına deyil, ġimali Azərbaycan
torpaqlarını birləĢdirən «Kaspi vilayəti»nə daxil idi. 1868-ci ildən ġuĢa qəzası Yelizavetpol (Gəncə)
quberniyasına verilmiĢdi; bu quberniya isə Bakı quberniyası ilə yanaĢı yenə də ġimali Azərbaycan
torpaqlarını özündə birləĢdirirdi. Bu vəziyyət 1920-ci ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası
yaranana kimi davam etmiĢdir: 1917-ci ildə ġuĢa qəzası Müvəqqəti hökumət vaxtında xüsusi
Zaqafqaziya komit əsinə tabe olan Yelizavetpol quberniyasına, 1918-1920-ci illərdə isə «Azərbaycan
Demokratik Cümhuriyyəti» tərkibində Gəncə quberniyasına daxil olmuĢdu.
253
Üçüncü maddə
Zati-a liləri
ġuĢalı və Qarabağh Ġbrahim xanın Bütün Rusiya
imperatorlarının və onların vəliəhdlərinin öz ü zərində ali və yeganə
hakimiyyətini belə sə mimiyyətlə qəbul etməsi müqabilində qərara alınır ki, ad ı
çəkilən xan, ondan sonra isə böyük oğlunun və bu qayda ilə nəslin yaĢca sonrakı
böyüyü irsən xanlığa keçərkən Gürcüstan BaĢ hakimi tərəfındən xan lıqda bərqə-
rar o lmaq haqqında dövlət möhürü ilə təsdiq edilmiĢ impe rator fərmanından
ibarət invəstitura
1
aldıqdan sonra Bütün Rusiya imperiyasının təbəəliy inə sadiq
olmasına, özü və varisləri üzərində Bütün Rusiya imperatorların ın ali və yeganə
hakimiyyətinin tanın masına təntənəli surətdə and iç məlidirlər. Andın forması
traktata əlavə olunur ki, indi hakim o lan ġuĢalı və Qa rabağlı Ġbrah im xan bu
mə rasimi Gü rcüstan BaĢ hakiminin və bu qətnaməni baĢa çatdıran inf. - gen.
knyaz Sisianovun iĢtirakı ilə yerinə yetirsin.
Dördüncü maddə
Mən, ġuĢalı və Qarabağlı Ġbrahim xan, mənim və varislərimin Bütün
Rusiya imperiyasına sadiq təbəəliyimiz və həmin imperiyanın iĢıqlı ali və
yeganə hakimiyyətini qəbul et məyinüz haqda mən im mövqeyimin təmizliyini
göstərmək üçün Gürcüstan BaĢ hakimi ilə qabaqcadan qarĢılıq lı razılıq olmadan
qonĢu hakimlərlə əlaqə saxlamağa, onlardan elçilər gələrsə və ya məktub
göndərilərsə, onlardan məzmunca tutarlı o lanları BaĢ hakimə göndərməyə və
ondan icazə istə məyə, dəyəri az o lanlar haqda is ə məlu mat verməyə və
Gü rcüstan BaĢ hakimi tərəfındən mən im yanıma təyin ed ilmiĢ Ģəxsə məlu mat
verməyə və onunla məsləhətləĢməyə söz verirə m.
Beşinci maddə
Ġ.Ə.- i ġuĢalı və Qarabağh Ġbrahim xan m ölkəsi üzərində özünün ali və
yeganə hakimiyyətin in tanın masmı ra zılıq la qəbul edərə k, ö zünün və varislərinin
adından söz vərir: 1) hə min ölkə n in xalq larını böyük Rusiya impe riyasının
sakinlərindən az da olsa ayırmayaraq ö z təbəələri sayacaqdır. 2) Ġbrahim xan
zati-alilərinin və onun ocağından olan varislə rin və a rxasının Qarabağ xan lığı
üzərində hakimiyyəti dəyiĢilməz saxlan ılacaqdır. 3) Daxili idarəetmə ilə bağlı
hakimiyyət iĢləri, məhkə mə və divan xana iĢləri, bununla yanaĢı ölkədən yığ ılan
1
İnvestitura - hüquqi sənəd.
Dostları ilə paylaş: |