254
gəlir zat i-a lilə rin (xanın. - Red.) səlahiyyətində qalacaqdır. 4) Zat i-a lilə rin in və
onun sülaləsinin, eləcə də onun ölkəsinin qorunması üçün ġuĢa qalasına 500
nəfərlik Rusiya qoĢunu qərargah və baĢqa zabitləri ilə, [habelə] topla rla b irlikdə
yeridiləcək, c iddi müdafıə üçün isə Gürcüstan BaĢ hakimi Ģ əra it və ehtiyaca görə
bu dəstəni gücləndirəcək və zat i-a lilərin in ölkəsini Bütün Rusiya imperiyasına
mə xsus olan bir ölkə kimi hərbi qüvvə ilə müdafiə edəcəkd ir.
Altıncı maddə
Mən, ġuĢalı və Qarabağlı Ġb rahim xan, mənim sadiq təbəəlik istəyimin
əlaməti o laraq söz verirəm: 1) istər indi, istərsə də sonralar yuxarıda adı çəkilən
qoĢuna lazım olan buğda və darı yarmas mı [Gü rcüstan] BaĢ hakiminin müəyyən
etdiyi qiy mət lə tədarük edəcəyə m, çünki on ların Ye lizavetpoldan gətirilməsi ya
çox çətindir, ya da tamamilə qeyri-mü mkündür. 2) QoĢunların ġuĢa qalasında
yerləĢməsi üçün qoĢun rəisinin bəyəndiyi evləri ayıracaq və lazımi qədər odunla
təmin edəcəyəm. 3) ġuĢa qalasına Ye lizavetpol tərəfdən
1
yoxuĢu sahmana
salacaq və yolu arabaların gediĢi üçün yararlı ed əcəyə m. 4) Höku mət ġuĢa
qalasından Cavada gedən yolu qaydaya salmaq istəsə, onda bu iĢ üçün lazım olan
iĢçilər höku mətin müəyyən etdiyi məzənnə ilə mənə verilməlidir.
Yeddinci maddə
Ġ.Ə.-n in zati-aliləri ġuĢalı və Qarabağlı Ġbrahim xana və onun varislərinə
böyük ehtiram və mərhəmət əlaməti olaraq onu və varislərini üzərində Bütün
Rusiya imperiyasının gerbi olan bayraqla təltif edir, bayraq onun yanında
saxlan malı və bu ö lkə ü zərində əlahəzrət tərəfindən bəxĢ edilmiĢ xan lıq və
hakimiyyət rə mzi kimi müharibəyə gedəndə özü ilə aparılma lıd ır.
Səkkizinci maddə
Mən, ġuĢalı və Qarabağlı Ġbrahim xan, Ġ.Ə. -nin yüksək ra zılığı ilə
özü mün gəlirimdən həmiĢəki kimi istifadə etməyə icazəm olduğundan I.Ə.-nin
Tiflisdə yerləĢən xə zinəsinə ildə 8.000 çervon
2
bac vərməy i öhdəmə a lıra m, bac
iki müddətə, yəni bir h issəsi fevralın 1-də, o biri hissəsi isə sentyabrın 1-də, özü
də bu traktatın Ġ.Ə. tərə fındən təsdiqi za man ı birinc i hissənin, yəni 4.000
çervonun ödəniĢi ilə baĢlanır. Bundan baĢqa Asiya qayda-qanunu ilə and içməklə
1
ġuĢanın «Gəncə qapıları» nəzərdə tutulur.
2
Çervon - Rusiyada pul vahidi, qızıl pul ilə 3,14 man.
255
yanaĢı, mən böyük oğlum Məmmədhəsən Ağanın ikinci oğlu ġükürallahı
həmiĢəlik Tiflisdə yaĢamaq üçün girov vermə liyə m.
Doqquzuncu maddə
Ġ.Ə. ö zünün xüsusi mərhəməti ilə, Tiflisdə sədaqət bildirmək üçün
saxlan ılmalı o lan zati-aliləri (xamn) nəvəsinin dolanıĢığı üçün Rusiya pul vahidi
ilə gündə 10 gü müĢ manat iltifat la bə xĢ edir.
Onuncıı maddə
Bu müqavilə əbədi müddətə bağlamır və bundan belə həmiĢəlik heç bir
dəyiĢikliyə uğra ma ma lıdır.
On birinci maddə
Bu traktın Ġ.Ə. tərəfindən onun dövlət möhürü vurulmuĢ Ali Fərman ilə
təsdiqi bu sənədin imza lanmasından 6 ay keçənədək və ya mü mkün olsa, daha
tez olmalıdır.
Yu xarıdakılarm həqiqətə uyğun olduğunu [bildirmək] üçün aĢağıda imza
edənlər Yelizavetpol dairəsinin düĢərgəsində, Kürək çayı ya xınlığ ında, miladın
1805-c i ilinin yayında, mayın 14-də (müsəlman təqvimi ilə 1220-c i il səfər
ayırda) bu maddələrə qol çəkərək öz möhürlərin i vurdular
1
.
1
Buna oxĢar ikit ərəfli müqavilələr 1805-ci ildə ġəki və 1806-cı ildə ġirvan xanlıqları ilə də
bağlanmıĢdı.
256
61. TÜRKMƏNÇAY MÜQAVĠLƏSĠ
Türkmənçay müqaviləsi Rusiya ilə Ġran arasında 1828-ci il fevralın
10(22)-da Cənubi A zərbaycanda, Təbriz ya xın lığ ında Türkmənçay kəndində
bağlanmıĢdır. Bu müqavilən in bağlan ması ilə həmin dövlətlər arasında 1813-cü
il 12 o ktyabr tarixli Gü lüstan müqaviləsi qüvvədən düĢmüĢ sayılır. Zaqafqaziya
ölkələri Rusiyaya qəti Ģəkildə birləĢdirilir (Naxçıvan və Ġrəvan xanlıqları da daxil
olmaqla), Rusiya yeganə dövlət olmaqla Xə zər dənizində hərbi donanma
yerləĢdirmə k hüququnu saxlayır. Ġran üzə rinə gü müĢ pul ilə 20 milyon manatlıq
təzminat qoyulurdu. Türkmənçay müqaviləsi ilə 1804-1813 və 1826-828-c i illə r
Rusiya-Ġran savaĢlarına son qoyuldu. Zaqafqaziya feodal-a ra çə kiĢmə ləri kəsildi.
Bununla yanaĢı Türkmənçay müqaviləsi vahid A zərbaycan xalqını və onun
torpaqlarını iki yerə parçalamıĢ oldu.
Türkmənçay müqaviləsinin mətni Rusiyada dəfələrlə çap ed ilmiĢdir.
AĢağıda müqavilən in mətni ilk çaplardan biri üzrə azərbaycancaya çevrilmiĢdir:
«Сборник трактатов, конвеций и других актов,заключенних россие с
Европейскимии и Азиатскими державами, а также и с Северо-Американскими
Штатами . СПб., 1845, c 139-149.
TÜRKMƏNÇAY TRAKTATI
1
I maddə
1
Ġranın
Rusiyaya
müharibə
elan
etməsi
ilə
bağlı
olaraq
1826-cı
il
sentyabrın
16-da
Rusiyanın
verdiyi
«Bəyənnamə»də
gələcək
sülh
müqa-
viləsinin
baĢlıca
müddəaları
qabaqcadan
bildirilmiĢdi.
Burada
A.P.Yer-
molovun və A.S.MenĢikovun 1826-cı il noyabrın 17-də xarici iĢlər naziri qraf K.V.Nesselrodeyə
təqdim etdikləri yazılı t əklifləri də nəzərə almıĢdı. mıĢdı. Layihə 1827-ci ilin mart-aprelində
müzakirə edildikdən sonra sülh traktatını və xüsusi ticarət aktını əsaslandıran təlimat da
hazırlanmıĢdı.Yeni müqavilənin Ģərtləri haqda çar reskripti artıq 1827-ci il mayın 24-də
Cəlaloğlu yanındakı rus hərbi düĢərgəsinə göndərilmiĢdi.
BarıĢıq danıĢıqlarına gəldikdə isə, 1827-ci ilin fevralında ilkin danıĢıqlar aparılmıĢ,
noyabrın 6-da Dehqarqanda yenidən baĢlanmıĢdı. Rusiya nümayəndə heyətinə Ġ.F.Paskeviç,
A.S.Qriboyedov, A.M.Obrezkov, A.K.Amburger, N.D.Kisəlyov və dilmanclar A.A.Bakıxanov və
Q.M.Vlaqali, Ġran nümayəndə heyətinə isə Abbas Mirzə, qaimməqam Fərrahani, bəylərbəyi Fətəli
xan stats-katib Mirzə Məhəmməd Əli və fransızca bilən dilmanc Mirzə Məsud daxil idilər. Təzminat
məsələsi üzrə bəzi ciddi narazılıq damĢıqların kəsilməsinə gətirib çıxardı. DanıĢıqlar fevralın 6-da
yenidən baĢlandı. Müqavilənin baĢlanacağı vaxt 1828-ci il fevralın 9-dan 10-na keçən gecə saat
12.00-da Abbas mirzənin saray münəccimi t ərəfindən müəyyən edilmiĢdi. Müqavilə bu vaxtda da
imzalandı. Bu münasibətlə rus toplarından 101 yaylım atəĢi açıldı.
Dostları ilə paylaş: |