Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 61. TÜRKMƏNÇAY MÜQAVĠLƏSĠ
254 gəlir zat i-a lilə rin (xanın. - Red.) səlahiyyətində qalacaqdır. 4) Zat i-a lilə rin in və onun sülaləsinin, eləcə də onun ölkəsinin qorunması üçün ġuĢa qalasına 500 nəfərlik Rusiya qoĢunu qərargah və baĢqa zabitləri ilə, [habelə] topla rla b irlikdə yeridiləcək, c iddi müdafıə üçün isə Gürcüstan BaĢ hakimi Ģ əra it və ehtiyaca görə bu dəstəni gücləndirəcək və zat i-a lilərin in ölkəsini Bütün Rusiya imperiyasına mə xsus olan bir ölkə kimi hərbi qüvvə ilə müdafiə edəcəkd ir. Altıncı maddə Mən, ġuĢalı və Qarabağlı Ġb rahim xan, mənim sadiq təbəəlik istəyimin əlaməti o laraq söz verirəm: 1) istər indi, istərsə də sonralar yuxarıda adı çəkilən qoĢuna lazım olan buğda və darı yarmas mı [Gü rcüstan] BaĢ hakiminin müəyyən etdiyi qiy mət lə tədarük edəcəyə m, çünki on ların Ye lizavetpoldan gətirilməsi ya çox çətindir, ya da tamamilə qeyri-mü mkündür. 2) QoĢunların ġuĢa qalasında yerləĢməsi üçün qoĢun rəisinin bəyəndiyi evləri ayıracaq və lazımi qədər odunla təmin edəcəyəm. 3) ġuĢa qalasına Ye lizavetpol tərəfdən 1 yoxuĢu sahmana salacaq və yolu arabaların gediĢi üçün yararlı ed əcəyə m. 4) Höku mət ġuĢa qalasından Cavada gedən yolu qaydaya salmaq istəsə, onda bu iĢ üçün lazım olan iĢçilər höku mətin müəyyən etdiyi məzənnə ilə mənə verilməlidir. Yeddinci maddə Ġ.Ə.-n in zati-aliləri ġuĢalı və Qarabağlı Ġbrahim xana və onun varislərinə böyük ehtiram və mərhəmət əlaməti olaraq onu və varislərini üzərində Bütün Rusiya imperiyasının gerbi olan bayraqla təltif edir, bayraq onun yanında saxlan malı və bu ö lkə ü zərində əlahəzrət tərəfindən bəxĢ edilmiĢ xan lıq və hakimiyyət rə mzi kimi müharibəyə gedəndə özü ilə aparılma lıd ır. Səkkizinci maddə Mən, ġuĢalı və Qarabağlı Ġbrahim xan, Ġ.Ə. -nin yüksək ra zılığı ilə özü mün gəlirimdən həmiĢəki kimi istifadə etməyə icazəm olduğundan I.Ə.-nin Tiflisdə yerləĢən xə zinəsinə ildə 8.000 çervon 2 bac vərməy i öhdəmə a lıra m, bac iki müddətə, yəni bir h issəsi fevralın 1-də, o biri hissəsi isə sentyabrın 1-də, özü də bu traktatın Ġ.Ə. tərə fındən təsdiqi za man ı birinc i hissənin, yəni 4.000 çervonun ödəniĢi ilə baĢlanır. Bundan baĢqa Asiya qayda-qanunu ilə and içməklə 1 ġuĢanın «Gəncə qapıları» nəzərdə tutulur. 2 Çervon - Rusiyada pul vahidi, qızıl pul ilə 3,14 man. 255 yanaĢı, mən böyük oğlum Məmmədhəsən Ağanın ikinci oğlu ġükürallahı həmiĢəlik Tiflisdə yaĢamaq üçün girov vermə liyə m. Doqquzuncu maddə Ġ.Ə. ö zünün xüsusi mərhəməti ilə, Tiflisdə sədaqət bildirmək üçün saxlan ılmalı o lan zati-aliləri (xamn) nəvəsinin dolanıĢığı üçün Rusiya pul vahidi ilə gündə 10 gü müĢ manat iltifat la bə xĢ edir. Onuncıı maddə Bu müqavilə əbədi müddətə bağlamır və bundan belə həmiĢəlik heç bir dəyiĢikliyə uğra ma ma lıdır. On birinci maddə Bu traktın Ġ.Ə. tərəfindən onun dövlət möhürü vurulmuĢ Ali Fərman ilə təsdiqi bu sənədin imza lanmasından 6 ay keçənədək və ya mü mkün olsa, daha tez olmalıdır. Yu xarıdakılarm həqiqətə uyğun olduğunu [bildirmək] üçün aĢağıda imza edənlər Yelizavetpol dairəsinin düĢərgəsində, Kürək çayı ya xınlığ ında, miladın 1805-c i ilinin yayında, mayın 14-də (müsəlman təqvimi ilə 1220-c i il səfər ayırda) bu maddələrə qol çəkərək öz möhürlərin i vurdular 1 . 1 Buna oxĢar ikit ərəfli müqavilələr 1805-ci ildə ġəki və 1806-cı ildə ġirvan xanlıqları ilə də bağlanmıĢdı. 256 61. TÜRKMƏNÇAY MÜQAVĠLƏSĠ Türkmənçay müqaviləsi Rusiya ilə Ġran arasında 1828-ci il fevralın 10(22)-da Cənubi A zərbaycanda, Təbriz ya xın lığ ında Türkmənçay kəndində bağlanmıĢdır. Bu müqavilən in bağlan ması ilə həmin dövlətlər arasında 1813-cü il 12 o ktyabr tarixli Gü lüstan müqaviləsi qüvvədən düĢmüĢ sayılır. Zaqafqaziya ölkələri Rusiyaya qəti Ģəkildə birləĢdirilir (Naxçıvan və Ġrəvan xanlıqları da daxil olmaqla), Rusiya yeganə dövlət olmaqla Xə zər dənizində hərbi donanma yerləĢdirmə k hüququnu saxlayır. Ġran üzə rinə gü müĢ pul ilə 20 milyon manatlıq təzminat qoyulurdu. Türkmənçay müqaviləsi ilə 1804-1813 və 1826-828-c i illə r Rusiya-Ġran savaĢlarına son qoyuldu. Zaqafqaziya feodal-a ra çə kiĢmə ləri kəsildi. Bununla yanaĢı Türkmənçay müqaviləsi vahid A zərbaycan xalqını və onun torpaqlarını iki yerə parçalamıĢ oldu. Türkmənçay müqaviləsinin mətni Rusiyada dəfələrlə çap ed ilmiĢdir. AĢağıda müqavilən in mətni ilk çaplardan biri üzrə azərbaycancaya çevrilmiĢdir: «Сборник трактатов, конвеций и других актов,заключенних россие с Европейскимии и Азиатскими державами, а также и с Северо-Американскими Штатами . СПб., 1845, c 139-149. TÜRKMƏNÇAY TRAKTATI 1 I maddə 1 Ġranın Rusiyaya müharibə elan etməsi ilə bağlı olaraq 1826-cı il sentyabrın 16-da Rusiyanın verdiyi «Bəyənnamə»də gələcək sülh müqa- viləsinin baĢlıca müddəaları qabaqcadan bildirilmiĢdi. Burada A.P.Yer- molovun və A.S.MenĢikovun 1826-cı il noyabrın 17-də xarici iĢlər naziri qraf K.V.Nesselrodeyə təqdim etdikləri yazılı t əklifləri də nəzərə almıĢdı. mıĢdı. Layihə 1827-ci ilin mart-aprelində müzakirə edildikdən sonra sülh traktatını və xüsusi ticarət aktını əsaslandıran təlimat da hazırlanmıĢdı.Yeni müqavilənin Ģərtləri haqda çar reskripti artıq 1827-ci il mayın 24-də Cəlaloğlu yanındakı rus hərbi düĢərgəsinə göndərilmiĢdi. BarıĢıq danıĢıqlarına gəldikdə isə, 1827-ci ilin fevralında ilkin danıĢıqlar aparılmıĢ, noyabrın 6-da Dehqarqanda yenidən baĢlanmıĢdı. Rusiya nümayəndə heyətinə Ġ.F.Paskeviç, A.S.Qriboyedov, A.M.Obrezkov, A.K.Amburger, N.D.Kisəlyov və dilmanclar A.A.Bakıxanov və Q.M.Vlaqali, Ġran nümayəndə heyətinə isə Abbas Mirzə, qaimməqam Fərrahani, bəylərbəyi Fətəli xan stats-katib Mirzə Məhəmməd Əli və fransızca bilən dilmanc Mirzə Məsud daxil idilər. Təzminat məsələsi üzrə bəzi ciddi narazılıq damĢıqların kəsilməsinə gətirib çıxardı. DanıĢıqlar fevralın 6-da yenidən baĢlandı. Müqavilənin baĢlanacağı vaxt 1828-ci il fevralın 9-dan 10-na keçən gecə saat 12.00-da Abbas mirzənin saray münəccimi t ərəfindən müəyyən edilmiĢdi. Müqavilə bu vaxtda da imzalandı. Bu münasibətlə rus toplarından 101 yaylım atəĢi açıldı. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|