Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

259 
 
yüksəklikdən  Xəzər  dənizinə  tökülən  bütün  sular  Rusiyaya  məxsus  olacaqdır, 
Ġran tərəfə axan bütün sular Ġrana  məxsus olacaqdır. Bu rada  iki dövlət arasında 
sərhəd  dağ  zirvələri  ilə   müəyyən  edilir;   qərarlaĢdırılmıĢdır  ki,  onların  Xə zər 
dənizinə doğru eniĢi Rusiyaya mə xsus  olmalıd ır, o biri yanındakı eniĢi  ilə Ġrana   
mə xsusdur.  Sərhəd  Cikoir  yüks əkliyi  zirvəsindən  TalıĢı  ƏrĢ  dairəsindən  ayıran 
dağlar  üzrə  Qəmərkuhun  zirvəsinədək  keçir.  Su ların  axarın ı  iki  yerlə  bölən  
dağların  baĢı,  yu xarıda  Adınabazarın    yuxarı  axarı  və  Cikoir  zirvəsi  arasında 
deyilən  sahə  kimi  burada    eləcə  də  sərhəd  hüdudunu  təĢkil  edəcəkdədir.  Sonra   
sərhəd  xətti  suların  a xa rına  aid  yuxa rıda  Ģ ərh  olunan  qaydalara  ara msız  ə mə l 
etmə klə  Qə mə rkuhun zirvəsindən Züvand  və ƏrĢ dairələ rin i ayıran dağ silsiləsi 
üzrə  Vəlkic  darisənin  sərhədlərinədək  uzanacaqdır.  Beləliklə,  adı  çəkilən  dağın 
zirvəsindən əks tərəfdə yerləĢən hissəsi istisna olmaqla Züvand dairəsi Rusiyaya 
birləĢir. Hə r iki dövlət səhəd xətti su a xın ının yu xa rıda qeyd  o lunan  qaydalarına  
daima  uyğun  olaraq,  Velkic  dairəsi  sərhədindən  Kloputanın  zirvəsi  və  Velkic 
dağlarının baĢ silsiləsi ü zrə Astara çayının Ģimal mənbəyinədək, buradan  o çayın  
yatağı  boyu  onun  Xəzər  dənizi  tökü ldüyü  yerə  davam  edəcək  ki,  burada  da 
Rusiya torpaqların ı Ġranda ayırmalı o lan s ərhəd xətti qurtarır.  
 
V maddə  
   
Ġran  Ģahı  həzrətləri  bütün  Rusiya  imperatoru  həzrətlərinə  öz  səmimi 
imperat  dostluğunun  sübutu  olaraq,  bu  maddə  ilə  həm  ö z    adına,  həm  də  öz  
vərəsələri və  Ġran  ta xt-tacın ın vasitələri ad ından yuxa rıda  gös ətirilən sərhəd xətti 
arasında  və  Qafqaz  sıra  dağları  və  Xəzər  dənizi    arasında  yerləĢən  bütün 
torpaqların  və  bütün  adaların,  bununla    bərabər    həmin  məmləkətlərdə  yaĢayan 
bütün köçəri və baçqa xaricilərin əbədi zamanadək Rusiya imperiyasına  məxsus 
olduğunu təntənə ilə tanıy ır.  
   
VI maddə  
 
  Ġran  Ģahı  həzrətləri  hər  iki  dövlət  a rasında  müharibə  ilə   Rusiya   
ip meriyasına  vurulmuĢ xey li ziyana, həmçinin Rusiya təbəələrinin düçar  olduğu 
qurbanlara    və   it kiyə   hörmət  ə la mət i  o laraq,  onların  əvəzinə  pu l  tə zminatı  ilə  
ödəməyi  öhdəsinə  götürür.  Müqaviləyə  qoĢulan    hər    iki  yüksək  tərəf  o  
mü kafatın  məb ləğini  on  kuru  tümən  raicə,  ya  iy imi  milyon  gümüĢ  manat 
qərarlaĢdırılmıĢdır
1
,  onu  vaxtı,  ödəniĢ  qaydası  və  təminatı  sözbəsöz  hazırkı 
                                                                 
1
Sülh 
müqaviləsinin 
Peterburqda 
müəyyənləĢdirilmiĢ 
Ģərtlərində 
hərbi xərcləri və rus təbəələrinin itkilərini ödəmək üçün Ġranın 10 mln. gümüĢ manat verməsi nəzərdə 
tutulurdu. 1827-ci il fevralın 20-də aparılan danıĢıqlar zamanı BaĢ qərargahın rəisi general Ġ.D.Dibiç 
700  min t ümən təzminat verilməsini  irəli  sümülmüĢdü. Lakin  səfır  Mirzə Məhəmməd  Əli  bu  Ģərtləri 

---

260 
 
Traktata  da xil  ed ilə  b iləcə k  qüvvəyə  malik  o lan  xüsusi  müqavilədə  
qərarlaĢdırılmıĢdır.   
 
VII maddə  
 
Ġran Ģahı həzrətləri öz əlahəzrət oğlu Ģahzadə Abbas Mirzəni
1
 öz vərəsəsi 
və  taxt-tacın  varisi  təyin  etmə k  ilt ifatında  bulunan  kimi,  Bütün  Rusiya 
imperatoru  hə zrətlə ri  Ġran  Ģahı  həzrətlərinə  ö z  dostluq  münasibətlərini  və  bu 
varislik qaydasının təsdiqinə kö mə k et mə k arzusunu açıq-aĢkar sübut etməkdən 
ötrü bundan sonra Ģahzadə Abbas Mirzə həzrətlərin in simasında Ġran taxt -tacının  
vərəsəsi  və  varisini,  onun  taxta  çıxmasından  sonra  is ə  onu  o  dövlətin  qanuni 
hökmdarı hesab etməyi öhdəsinə götürür. 
 
VIII maddə  
 
Rusiya  tacir  gə milə ri,  əvvəlki  qayda  üzrə,  Xə zər  dənizində  və  onun 
sahilləri boyunca azad üzmə k və bununla bərabər onlara ya xınlaĢmaq hüququna 
ma likd ir;   gə mi  qə zası  halla rında  Ġranda  onlara   hər  cür  kö mə k  edilmə lid ir.  Bu  
üsulla Ġran ticarət gəmilərinə və  Xəzər dənizində əvvəlki qayda üzrə ü zmək və 
Rusiya  sahillərinə  yan  almaq  hüququ  verilir  ki,  orada  gəmi  qə zası  hallarında 
onlara  qarĢılıqlı  surətdə  hər  cür  vəsaitlə  kö mək  göstərilməlidir.  Hərbi  gəmilərə 
gəldikdə  isə,  qədimdə  o lduğu  kimi,  yalnız  Rusiya  hərbi  bayrağı  a ltında  olan  
hərbi  gə milər  Xə zər  dənizində  üzə  b ilə r;  bu  səbəbdən  də  əvvəlki  müstəsna 
hüquq
2 
indi də  onlara vərilir və təsdiq edilir ki, Rusiyadan baĢ -qa heç bir dövlətin 
Xəzə r dənizində hərbi gə milə ri ola  bilmə z. 
 
IX maddə  
Bütün  Rusiya  imperatoru  həzrətləri  və  Ġran  Ģahı  həzrətləri  hər  vasitə  ilə 
onlar  arasında  bu  qədər  xoĢbəxtliklə  bərpa  olun muĢ  sülh  və  dostluğu  bərqərar 
etməyi  a rzu layaraq,  müvəqqəti  tapĢırıqla rın  icrası  və  ya  daimi  qalmaq  üçün  bu 
və  ya  o  biri  dövlətə  göndərilən  yüksək  sarayların  (höku mətlə rin.  -  Red.)  səfır-
lərinin,  na zirlərinin  və  iĢlər  müvəkkillə rin in
3
,  onların  dərəcəsinə,  razılığa  gələn 
                                                                                                                                                  
müzakirə etməyə səlahiyyəti olmadığını bildirmiĢdi. Dehqarqanda gedən danıĢıqlarda, noyabrın 7-də 
Ġ.F.Paskeviç 15 kurur və ya 7,5 mln. tümən (15 kurur - 30 mln. manat) təzminat istəmiĢdi. 
1
 Abbas  Mirzə  (1789-1833) Ġranın vəliəhdi,  Azərbaycanm caniĢini  idi.  Ġran  dövlətinin  idarə 
edilməsində, onun xarici  siyasətində rəhbər rol oynayırdı.  1804-1813 və 1826-1828-ci  illər  Rusiya-
Ġran  və  1821-1823-cü  illər  Ġran-T ürkiyə  müharibəsinin  gediĢində  Ġran  ordusuna  komandanlıq 
etmiĢdir. 
2
 Gülüstan müqaviləsi nəzərdə tutulur. 
3
 Ġranda  daimi  diplomatik  missiyanın təyin  edilməsi  barədə  fərman 1828-ci  il  aprel  ayının 
15-də  verilmiĢ,  A.S.Qriboyedov  Ġrana  nazir-rezident  vəzifəsinə  qoyulmuĢdu.  Sentyabrın  9-da 

---