Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
266 * * * 1. Zaqafqaziya ölkəsinə diqqətlə nəzər salan hər kəs yəqin edər ki, o rada təbiət insan üçün hər Ģeyi hazırla mıĢdır; ancaq indiyə kimi insanlar təbiətdən istifadə et mə miĢlər. Ġndiki höku mət yaln ız ö z gücü hesabına keçinir; la kin mə lu mdur ki, dövlət təsərrüfatı iĢində yaxĢı uğur qazan maq üçün höku mətin və ayrı-ayrı Ģəxslərin birgə səyləri zəruridir. ġəxs i fayda özülündə ictimai faydaya can atan, tacirlərin və iri kapitalistlərin olmadığı bir yerdə isə ayrı-ayrı adamla rın fərdi hərə kətləri müdrik höku mət in xoĢ niyyətlərinə az kö mək edər və ya ümu miyyətlə kö mək edə b ilməz. Be lə bir Ģəraitdə dövlət müĢaviri Qriboyedov və kollegiya müĢaviri Zaveleyski bu diyarın 1 zəngin ehtiyatların ı və vəsaitlərini d iqqətlə araĢdırd ıqdan sonra ümu mi iĢin faydası üçün, zati-aliləri qraf Ġvan Fyodoroviç Paskev iç- Erivanskiyə 2 çatdırılmaq üçün Qafqa zın o tayında yerləĢən varlı əyalət lərdə Ģirkət açmaq haqqında plan tərtib etmək fıkrinə düĢdülər. [Bu Ģirkət] Ģərabçılıq, ipəkç ilik, pa mbıq-parça ma llarının müstə mlə kə lərdə yetiĢdirilən ma lların, boya, əczaxana və b. məhsullarının buraxılıĢına rəhbərlik edib onları təkmilləĢdirmək üçün yaradılmalıdır. Siz, zat i-a lilə ri ö lkən i idarə et məyə baĢladıqdan dərhal sonra 1827-ci ilin I rübündə və sonralar Cəlaloğulda 3 düĢərgə və hərbi hazırlıq ların səs-küyü içərisində aĢağıda imza edənlərin b irinə dəfələrlə belə bir arzunuzu bildirmiĢdiniz ki, Rusiyanın 27 il ərzində boĢ yerə gözlədiyi, dövlətin xeyrinə götürülməli faydanı əldə etmək məqsədi ilə sizə etibar edilmiĢ əyalətlərdə yeni dəyiĢikliklə r keçirəsiniz. Sizin rəhbərliyinizlə, gələcəkdə gə milərin ü zə b ilməsi məqsədilə, Kür çayının Samu xa qədər təmizlən məsi plan ı tərtib olun muĢdu; zəngin Kaxetiyan m, ġəki xanhğı və Yelizavətpol dairəsin in birləĢdiyi bu yeri siz, yerli məhsulların toplanması, ilin ço x da isti olmadığı, rus tacirlərin in isə Nijeqorod yarmar- kasından sonra öz mallarmı mübadilə üçün buraya gətirə biləcəyi vaxtda yarmarka açmaq üçün nəzərdə tutmuĢdunuz. Ġran ilə [hərbi] kampaniyanın sürətli və Ģöhrətli hadisələri bu faydalı ideyaların arzu olunan yetkinliyə çatmasına imkan verməd i və Siz zati-aliləri 1 Zaqafqaziya nəzərdə tutulur. 2 İ.F.Paskeviç-rus hərbi qulluqçusu, general-feldmarĢal; 1826-1830-cu illərdə Zaqafqaziyada Rusiyanın baĢ komandam və hakimi, I Nikolayın mürtəce siyasətinin fəal icraçısı kimi dekabristlərə divan tutulmasında iĢtirak etmiĢ (dekabristlərin «iĢi» üzrə Ali məhkəmənin üzvü idi), 1830-1831-ci illər PolĢa azadlıq üsyanının və 1849-cu il Macar inqilabının yatırılmasına baĢçılıq etmiĢdi. 1826- 1828-ci illər Rusiya-Ġran müharibəsində çar ona «qraf Erivanski», PolĢadakı xidmətinə görə isə «knyaz VarĢavski» fəxri adları vərmiĢdi. 3 Ġndi Ermənistanda Stepanavan Ģəhəri. 267 daha sakit va xtla rda bir daha bu məsələlərə qayıt maq üçün bunlarm plan ını tələsik hazırla mağ ı ə mr etdin iz. Hə m də Siz öz fikirlərinizi aç ıq Ģəkildə izah etdiniz ki, b ir neçə xey irxah və varlı adam ticarət Ģirkəti Ģəklində birləĢib bu ölkənin təsərrüfatı və sənayesi üçün zəruri o lan islahatlar keçirsinlər. Bu məsələ barəsində sizin fıkirlər te zliklə ha mıya aydın oldu. Türkmənçay müqaviləsi bağlandıqdan dərhal sonra S.-Peterburqda görüĢən adamların öz aralarında əldə etdiyi razılığın ilk əsası məh z sizin bu fikirlər o ldu. BaĢqa mühüm hadis ə də, onları nə zərdə tutduqları plan ın həyata keçirilməsinə çalıĢmağa get-gedə daha çox Ģirn ikləndirirdi. Hakim imperator Nikolay Pavloviçin fəal xarakteri nəticəsində qabaqlar heç kimi maraqlandırmayan bir ço x idarə məsələləri və imperiyanın ən uzaq nöqtələri birdən-birə dövlət adamlarmın d iqqətini cəlb etdi və müza kirə obyektinə çevrild i. Zaqafqaziya ölkəsinin də növbəsi çatdı. Onun dumana bürünmüĢ statistikası, etnoqrafıyası, in zibati idarəsi, maliyyə iĢinin islahatı, xalq ehtiyacları və onları ödəmə k üsulla rı sanki bu qaranlıqdan çıxdı. Dəyərli müvəqqəti yardım, ölkənin daxili iĢlərin in yaxĢılaĢdırılması üçün xey li məb ləğdə pul vərilməsi, HəĢtərxandan Ba kıya, Odessadan Redut-Qalaya gə milər iĢlə məsi - bütün bunlar yüksək rəhbərliyin yeni xeyirxah qayğılarını aĢkar sübut edir və əlbəttə, Tür- kiyə ilə indiki müharibə nəticəsində bizim xarici siyasət sistemimiz pozulmasaydı, biz bununla kifayətlən məzd ik. AĢağıda imza edənlərə daha çox ümid verən odur ki, sadiq bəndə hissələrinə uyğun olaraq onların nəzərdə tutduğu dəyiĢikliklər höku mətin icazə verd iyi, arzu və tələb etdiyi məsələlərə uyğun gəlir... Siz, zati-a liləri, Ģirkət in niza mna məsi layihəsinin giriĢindən və həmçinin ikinci fəslindən görəcəksiniz ki, onu təsis edənlər bəzi üstünlüklər xahiĢ edirlə r, bunlar. Nəin ki Ģirkətin gələcək rifah ının tə minatı olma lıdır, bunlarsız Ģirkət heç fəaliyyətə baĢlaya bilmə z. Hö kmdarlarımızın səxavəti nəticəsində mü xtə lif üstünlüklər əldə etmiĢ o lan Rusiyadakı baĢqa Ģirkətlərin timsalında indi xah iĢ etdiyimiz bunlardır: 3. Burada yeni heç bir Ģey yoxdur: mü xtəlif vaxtlarda Rusiyanın özündə və burada - Gürcüstanda xüsusi hüquqlarla ko lonistlər yerləĢdirilmiĢlər; lakin burada onlar diyara az fayda gətirmiĢlər. Birincisi ona görə ki, onla r böyük ərazidə səpələnmiĢlər və ö z iĢlərini b irgə və həmrəy surətdə tutmaq imkan ları azalır; ikincisi ona görə ki, Ģirkətin təsiri altında görə biləcəkləri nəzarət və rəhbərlikdən məhru m id ilə r, halbuki [bu Ģirkət] hər Ģeyə bilik görkə mi verib, [bütün iĢi] yaln ız b ir məqsədə yönəldə bilər. Həm də onların ilk təcrübəsi burada çox rəngarəng iq limli, köçürüldükləri torpağı b ilmədikləri üçün yararsız və uğursuz oldu. AĢağıda imza edənlər bıırada Arazın o tayından yenidən Rusiya hüdudlarına qayıtmıĢ ermən ilərin vəziyyətindən danıĢmağı özlərinə borc bilirlər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|