Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

261 
 
yüksək  tərəflərin  Ģərəfinə,  onları  birləĢdirən  səmimi  dostluğa  və  yerli  adətlərə 
uyğun  olaraq,  ehtiramla  və  (hər  birin in)  ayrılıqda  qəbul  edilməsini  qarĢılıq lı 
surətdə rəva bilirlər. Xüsusi protokol ilə  bu və  ya o b iri tərəfin ə mə l et məsi üçün 
bu mə zmunda mərasim qərarlaĢacaqdır. 
 
X maddə  
 
Bütün Rusiya  imperatoru  həzrətləri və Ġran Ģahı həzrətləri hər iki dövlət 
arasında ticarət əlaqələrinin bərpa olun masmı və geniĢlənməsini sülhün bərqərar 
olmasının  ən  baĢlıca  xeyirxah  nəticələrindən  biri  saydıqları  üçün  tam  qarĢılıq lı 
razılıq əsasında hökm verd ilər ki, ticarətə hamilik edilməsinə və qarĢılıqlı surət-
də  təbəələrin  təhlükəsizliyinə  aid  olan  bütün  sərəncamlar  səadətlə  yoluna 
qoyulsun  və  onlar  onu qarĢılıqlı  surətdə  müvəkkillər  tərəfindən  bağlanacaq,  bu 
sülh müqaviləsinin eyni güclü h issəsi sayılmalı olan  və ona əlavə edilən ayrıca 
Akt  ilə  izah  etsinlər
1
 Ġran  Ģahı  həzrətləri,  qabaqlar  olduğu  kimi,  Rusiyaya  tica-
rətin  xeyrinə  tələb  olunan  hər  yerə  konsullar  və  ticarət  agentləri  təyin  et mə k 
hüququ  verir  və  öhdəsinə  götürür  ki,  hər  birin in  məiyyəti  on  nəfərdən  ço x 
olmayacaq konsul və agentlərə ha milik göstərsin ki, onla r ö z rütbələrinə verilmiĢ 
Ģan-Ģövkət  və  üstünlüklərdən  istifadə  etsinlər.  Bütün  Rusiya  imperatoru  həz-
rətləri  ö z  tərəfındən  Ġran  Ģahı  həzrətlərinin  konsul  və  ya  ticarət  agentlərinə 
münasibətdə  tam  qarĢılıqlığa  əməl  etməyə  vəd  vərir.  Ġran  höku mətinin  Rusiya 
agentinə və ya konsuluna əsaslı Ģikayəti olarsa, Rusiya na ziri  (s əfıri. - Red.) və 
ya Ģah həzrətləri sarayı yanında iĢlər  müvəkkili, ya da onlarm bilavasitə rəisi ö z 
mü lahizəsinə  əsasən  günahkarı  vəzifəsindən  uzaq laĢdıra  və  onu  müvəqqəti 
olaraq digər Ģə xsə həvalə edə bilər. 
 
XI maddə  
QarĢılıq lı surətdə təbəələrin bütün tələbləri və  müharibə ilə dayandırılmıĢ 
baĢqa iĢlər sülh bağlandıqdan sonra ədalətlə bərpa olunacaq və həll ed iləcəkdir. 
QarĢılıq lı surətdə təbəələrin ö z aralarında bu və ya o biri höku mətin   xəzinəsinə 
müqavilə təəhhüdləri dərhal və tamamilə təmin edilməlid ir. 
 
 
                                                                                                                                                  
missiyanın  bütün  Ģtatı  T əbrizə  yola  düĢmüĢ  və  oktyabrın  6-da  ora  çataraq,  ratifikasiya  fərmanını 
Abbas Mirzəyə təqdim etmiĢdi. A.S.Qriboyedov 1829-cu il yanvarın 30-da faciəli surətdə missiyanın 
baĢqa üzvləri ilə birlikdə öldürülmüĢdü. 
1
 Rusiya  ilə  Ġran  arasında  ticarətə  və  hər  iki  dövlət  təbəələrinin  t əhlükəsizliyinə  dair  Akt 
T ürkmənçay  barıĢığı  ilə  bir  gündə  bağlanmıĢdı  (bax:  C6opнник Tpaктaтов,  коннвений  и  других 
актов, заключенних с Россией,  Cп6., 1845, c. 152-158). 
 

---

262 
 
XII maddə  
 
BarıĢığa  gələn  yüksək  tərəflər  təbəələrin  xeyri  üçün  özlərin in  ümu mi 
razılığ ı ü zrə qarĢılıq lı surətdə qərara almıĢdır: onlardan Arazın hər  iki tərəfındə 
tərpənməyən  ə mlaka   ma lik  olanla rına   üç  il  verilməlidir  ki,  onlar  bu  müddət 
ərzində onu azad surətdə satsınlar və dəyiĢsinlər. Lakin  Bütün Rusiya imperatoru  
həzrətlə ri, ona a idiyyatı olduğuna görə, keç miĢ Ġrəvan sərdarı Hüseyn xanı, onun 
qardaĢı  Həsən  xan ı  və  keçmiĢ  Naxçıvan  hakimi  Kərim  xanı  bu  iltifatlı 
sərəncamdan kənar edir. 
 
XIII maddə  
 
Axırıncı və ya bıından qabaqkı müharibənin gediĢində əsir alın mıĢ hər iki 
tərəfin  bütün  hərbi  əsirləri,  bununla  bərabər  hər  iki  höku mətin  nə  va xtsa 
qarĢılıq lı əsir düĢmüĢ təbəələri azad edilməli və dörd ay ərzində qaytanmalıdır; 
onlar həyati a zuqə və digər tə ləbatlarla tə min edilmə li və onlan qəbul et mə k və 
sonrakı  yaĢayıĢ  yerinə  yollamağa  sərəncam  vermək  üçün  hər  iki  tərəfdən 
ayrılmıĢ  ko missarlara  verməkdən  ötrü  Abbasabada  göndərilməlidirlər.  Razılığa 
gələn  yüksək  tərəflər  hər  iki  tərəfdən  əsir  düĢmüĢ,  lakin  olduqları  yerin 
uzaqlığına  və  ya  baĢqa  bir  səbəbə  və  ya  vəziyyətə  görə  göstərilən   müddətə 
qaytarıla  bilməyəcək  bütün  hərbi  əsirlərə,  habelə  Rusiya  və  Ġran  təbəələrinə  də 
bu yolla yanaĢacaqlar. Hər  iki dövlət belələrin in hər bir vaxt tələb edilməsində 
özünə  dəqiq  və  qeyri-məhdud  hüquq  verir  və  öhdəsinə  götürür  ki,  onlar  aĢkar 
edildikdə  və  ya  onlar  haqqında  tələblə r  a lındıqda  qarĢılıq lı  surətdə  onları  [b ir-
birinə] qaytarsınlar. 
 
XlV maddə
1 
Razılığa  gələn  yüksək  tərəflərdən  hər  biri  axınncı  müharibənin 
baĢlanmasınadək və ya o vaxtı d igərinin təbəəliyinə keçmiĢ o lan satqınların və 
fərarilərin  verilməsini  tələb   et məyəcəkdir.  Ġran  höku məti,  bu  qaçqınlardan 
bəzilərinin  və onla rın  köhnə həmvətənlərinin  və ya  hakimiyyəti a ltında o lanların 
                                                                 
1
 Bu  maddə  ilə  bağlı  olaraq  Qafqazın  baĢ  hakimi  adma  gələn  12  noyabr  1842-ci  il  Ģah 
fərmanında göst ərilirdi ki, bu maddəyə olduqca geniĢ məna verilir və sərhəd sakinlərinə bəxĢ edilmiĢ 
keçmə  sərbəstliyindən  sui-istifadə  edilir.  Bundan  irəli  gələn  narazılıqları  aradan  qaldırmaq  üçün 
traktatın 14-cü maddəsi üzrə Tehran sarayı ilə danıĢıqlar aparılmıĢ, 1844-cü il iyulun 3-də Rusiya ilə 
Ġran  arasında  konvensiya  imzalanmıĢdı.  Konvensiyaya  görə:  1)  hər  iki  dövlətin  təbəələri  bundan 
sonra  bir  dövlətdən o  birinə pasportsuz və öz rəislərinin  formal  icazəsi  olmadan  keçə  bilməzdi; 2) 
əgər  pasportsuz  keçmə  halı  baĢ  versəydi,  onda  həmin  Ģəxs  ən  yaxın  sərhəd  rəisliyinə  və  ya  öz 
dövlətinin  konsuluna  qaytarılmalı  idi;  3)  hər  iki  dövlətin  təbəələrinin  öz  hökumətinə  keçmə  üçün 
icazə haqqındakı bütün xahiĢləri yerinə yetirilməli idi (A
KTM
,
 
XI c. s. 590). 
 

---