Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

247 
 
gəliri  o lurdu  və  [ona]  Azə rbaycan  vilayətlərindən  cinslə,  pulla   ço xlu  peĢkəĢ 
göndərərdilər. 
 
59. KƏRĠM AĞA FATEH. «ġƏKĠ XANLARININ MÜXTƏSƏR 
TARĠXĠ»  
 
Kərim  Ağa  Fateh  (?  -  1858)  -  Kə rim  Ağa  ġə kixanov  Hac ı  Çə ləbinin  
kötücəsi,  qısa  müddət  ġəki  xanı  o lmuĢ  Fətəli  xanın  oğludur.  Ədəbi  təxəllüsü 
«Fateh»dir. Kərim Ağa Fateh «ġəki  xan larının  mü xtəsər tarixi» əsərin i  1829-cu  
ildə   a zərbaycanca  yazmıĢdır.  La kin  1858-ci  ildə   Peterburqda  çap  edilmiĢ  «Əl-
intixabat-ül-Bəhiyyə» adh topluda B.Dorn bu  əsəri yanlıĢ olaraq Hacı  Əbdüllətif 
Əfəndinin  adına çıxmıĢdır.  Bu  yalnıĢlıq əsərin  1929-cu  il çapında da getmiĢdir. 
Yaln ız  bu  çapdan  sonra  görkəmli  A zərbaycan  alimi  Səlman  Mümtaz  əsərin  
müəllifin  Kərim Ağa Fateh olduğunu aydınlaĢdıra b ilmiĢdir. 1958-ci  il çap ında 
əsərin  müəllifi  düzgün  olaraq  artıq  Kərim  Ağa  Fateh  göstərilmiĢdir.  AĢağıda 
gətirilən  parça  da  bu  çap  üzrə  verilmiĢdir:  Kəri m  Ağa  Fateh.  ġəki  xan larının  
mü xtəsər tarixi. - «ġəki xanlığının  tarixindən». Red., F.Babayev. B., 1958, s. 15-
17. 
O  vaxt  Hacı  Çələbi
1
 də  [hələ]  Həccə  get mə miĢmiĢ,  adına  Çə ləbi 
deyərlərmiĢ.  Xalq   bunu  vəkil  edib,  padĢahın  hüzuruna  gönd ərərlər.  ġah
2
 buna 
fərman verib, ġə ki maha lına  vəkil
3
 edər ki, Mə lik
4
 Nəcəf
5
 bunsuz rəiyyətə qulluq 
qulluq həvalə elə məsin. Fə rman a lıb, ġə kiyə gə lir, ad ına vəkil Çələb i deyibdirlə r
6
 
deyibdirlə r
6
 [O,]  Mə lik  Nəcə fi  qoyma zmıĢ  ki,  sünni  əhlin  b ihəq  yerə  incitsin. 
Məlik  Nəcəf  bundan  ürəyi  kinli,  ədavətli  olub,  bəhanə  axta rırdı  ki,  bunu  Ģahın 
yanmda sahibi-təqsir eləsin. Neçə va xt  bundan keçəndən sonra məlik, Ģah yanına 
gedər.
7
 ġah da Ġran-Xarabda
1 
imiĢ. ġaha ərz elə  ki,  Çələbi  məni qoymur  ki, Ģahın 
                                                                 
            
1
 Hacı Çəhbi - 1743-1755-ci illərdə ġəki xam. 
            
2
 Ġran Ģahı Nadir (1736 -1747) nəzərdə tutulur. 
            
3
 Vəkil  -  ərəbcə  inanılmıĢ,  etibar  edilmiĢ  Ģəxs,  Ġran  Ģəhlarının  əyalət  hakimləri  yanında 
nümayəndəsi; maliyyə iĢlərinə baxan yüksək rütbəli məmur. 
            
4
 Məllk  -  ərəbcə hökmdar mənasındadır.  Xilafət  dövründən  asılı  qeyri-müsəlman  hakimlərin, 
sonralar yerli müsəlman  dövlət  baĢçılarının titulu  olmuĢdur.  Səfəvilər  dövründə  ġəkidə  irsən  atadan 
oğula, qardaĢdan qardaĢa keçən vəzifə olmuĢdur. 
5
 Məlik  Nəcəf (1737-1739)  - Məlik Nəcəfqulu  ġəki  mahalının  məliki  qardaĢı Əlimərdan  bəyin 
vəfatından  sonra  ġəki  kəndxudalarının  razılığı  ilə  1737-ci  ildə  Nadir  Ģah  tərəfındən  ġəkiyə  məlik 
təyin edilmiĢdi (Musəvi T.M.  Orta  əsr  Azərbaycan tarixinə  dair  farsdilli  sənədlər. XVI-XVIII əsrlər. 
Bakı, 1977, s. 33 və bu kitabda gətirilən qaynaq N° 49). 
        
6
 Hacı Çələbinin ġəki mahalına vəkil qoyulması çox güman ki, 1738-ci ildə olmuĢdur. 
           
7
Məlik 
Nəcəfqulunun  vəkil 
Hacı  Çələbidən  Nadir  Ģaha  ilk  Ģikayətinin  ili 
aydınlaĢdırılmamıĢdır. 

---

248 
 
Ģahın qulluğun rəiyyətə buyuram.  ġahın qulluğunu tutmurlar.  Nə ö zü qulaq asır, 
nə xa lqı qoyur. ġah qəzəbnak olub, Çə ləbin i istər,  Çələb i Ģahın qulluğuna gedər. 
ġaha  bunun  gəlməyi  məlu m  o lur.  Hüzura  istər.  Məlik  də  hüzurda  varmıĢ.  ġah, 
Çələbiyə acıqlanıb  ki,  mənim qulluğu mu nə üçün qoymursan əmələ gələ.  Bunu 
öldürün!  Çələbin in  boğazına  kəndir  salırlar.  Bu  halda,  kəndir  boğazında,  ərz 
eyləyər  ki,  baĢına  dönüm,  mən im  təqsirim  nədir,  bihəq  yerə  mən i  öldürürsən? 
ġah buyurur ki,  məlik deyir: Çələbi qoy mur Ģahın qulluğu əmələ gələ.  Ərz ey lər 
ki, sənə fəda olu m,  məsə-lən, Ģahdan bir qulluq gəlsə,  mə lik dörd-beĢ qulluq da 
onun  üstünə  qoyub  rəiyyətə  həvalə  eylər.  Mən  deyirəm  ki,  Ģah  məni  vəkil 
edibdir. Razı olmaram  ki, Ģahm  rəiyyəti[n i] əbəs yerə  xarab eləyəsən. Məlik bu 
səbəbdən xilaf yerə ərz eylər. Rə iyyət padĢahın ixtiyarındadır. 
Məlik  bu  sözdən  ço x  qorxub?  ġah  məlikə  ço x  qəzəbnak  o lub,  Çələb ini 
mürəxxəs  eləyib,  irəlikindən  artıq  hökm  verib,  Çələbi  Ģahın  hüzurundan  çıxıb, 
fərmanın  alıb, ġə kiyə gəlir və  məliki də ço x söyüb, ġəkiyə göndərir.  ġah, gecə  
fikir e ləyib, ö z ə mirlərinə buyurur ki,  mən im hüzuru mda b ir  kəsin həddi yoxdur 
ki,  nəfəs  çəkə,  Ģəkili  Çə ləbi  nə  cürət  sahibi  varmıĢ  ki,  boğazında  kəndir  cürət  
eləyib bu ərzləri mənə e lədi. Heç  sözün yanılmadı. Əlbəttə bundan bir xəta ə mə lə  
gələcək. Mən im zənnim xəta o lma z. 
Bir  neçə  vaxtdan  sonra  məlik  Hacı  Çələbidən  yenə  pis  sözlər  Ģaha  ərz 
elər.
2
 ġah  mühəssil)
3
 göndərir  ki,  Hacı  Çələbidən  yü z  tü mən
4
 cərimə   a lın. 
Mühəssil gəlib  Hacı  Çələbidən pulu  istər.  Vermənəm, cürmü m nədir  ki, cərimə 
verim, vermənə m [deyər]. Bir neçə gün keçər. Sonra mühəssil deyər ki, pulu  vər, 
yoxsa güclə döyərəm, allam. Hacı ġey xəli ki,  Hacı  Çələbin in əmisidir, deyər: ey  
Çələbi,  Ģahın  nökərı  ilə  yüzləĢmə,  pulu  vər.  Hacı  Çələbi  verməz,  Hacı  ġey xəli 
çox dövlətli  imiĢ. Oğ luna deyər ki, get evimdən pııl gətir, cərimən i vərək. Hacı 
Çələbi  deyər:  sən  də  vərmə.  Hacı  ġey xəli  onun  sözünə  baxmaz.  Gəti-rər,  pulu  
vərər.  Mühəssil  cəriməni  alır,  gedir.  ġaha  burda  keçən  iĢləri  ərz  eylə r  ki,  Hac ı 
Çələbi pulu vermirdi, əmisi verdi. Onu da qoymurdu. Sö zünə baxmadı və verdi. 
Bir neçə vaxtdan sonra Məlik Nəcəf, padĢaha Hacı Çələbidən yenə təqsir 
ərz  ey lər
5
.  ġah  bu  dəfə  Hacı  Çələb ini  istər  ki,  hüzu ra  gəlsin.  Adam  gəlir  Hacı 
Çələbiyə  leyər. Hacı  Çələbi bilir ki, bu dəfə yenə Ģah buna Ģübhə edəcək. Hacı 
Çələbi,  hər  nə  ki,  sünni  əhlinin  böyükləri  və  yüzbaĢıları  var,  xəlvət  yığıb,  cəm 
eylər.  Deyər  ki,  Ģah  məni  istəyibdir,  a mma  bu  dəfə  getsəm,  bilirə m  ki, 
gəlməyəcəyəm.  Nə  deyirsiz.  Bunlar  ta ma mən  deyərlə r  ki,  sən  getsən  biz 
                                                                                                                                                  
1
 Ġran - Xaraba Dərbənd yaxınlığında yer adıdır. 
2
 Bu Ģikayətin də ili bəlli deyildir. 
3
 Mühəssil - ərəbcə vergi toplayan məmur bildirir. Səfəvilər dövründə Ģah xəzinəsi üçün pul 
toplayan məmurlar (Musəvi T.M. Bakı tarixinə dair fars dilli sənədlər. Bakı, 1966, s. 41). 
4
 T ümən 10 min dinara bərabər idi (bax: qaynaq № 24, qeyd 2). 
5
 ġikayətin ili bəlli deyil. 

---