Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

241 
 
getdilər.  ġə mkir  mahalında  yeddi  il  ço x  zillət   və  son  dərəcə  çətin liklə  
dolandılar.
1
 
ġuĢa qalasının bina olunması 
və Ağa Məhə mmə d Ģahın atası Qacar  Mə hə mmə dhəsən 
xanın mərhum Pənah xanla müharibəsi haqqındadır  
 
Qarabağ  vilayətinin   ətrafı  bir  qədər  asayiĢ  tapıb  Xəmsə  məlikləri  sakit 
olmağa  baĢlayınca,  baĢ  qaldıran  elatın  bəzisi  öz  mey i  və  rəğbətlərilə,  bəzisi  də 
zorla  mərhu m  Pənah  xana  itaət  etdilər.  Mə rhum  Pənah  xan  Ġranda  olan 
qarıĢıqlığı  eĢitdiyi  za man,  onun  iĢıqlı  ürəyinin aynasına belə bir  fikir  əks  etdi  ki, 
Gən cə, Qarabağ, Ərdəbil və Na xç ıvan hakimlərini ö z hökmran lığı alt ına alsın. 
Az  bir  zaman  içərisində,  bəzilərin i  qol  gücü  ilə,  bəzilərin i  də  elçilər 
göndərmək və cürbəcür  meh ribanlıqlarla  itaətə gətirib, ö zünə tabe etdi. Sarıcalı 
Dərgah bəyi Ərdəbil Ģəhərinə höku mət iĢlərini idarə et mək üçün təyin etdi. Gəncə 
xan zadələrinə  qulluq  vərmek  və  onları  qulluqdan  çıxa rt maq  da  Pənah  xanın 
əmrilə olurdu. Bir qayda olaraq, adları çəkilən vilayətlərdəki  xan ların övladından 
bir neçə nəfəri həmiĢə ġah bulağı qalasında girov olaraq saxlanırdı.  Bir  müddət 
keçəndən sonra, Ağa Məhəmməd  Ģahın atası Məhəmmədhəsən  xan  Qacar Ġraq, 
Azərbaycan  və  Mazandaran  hüdudlarında  istiqla liyyət  qazandı.  Bu  xəbər 
mə rhum Pənah xana çatıncaya qədər yuxarıdakı qayda davam etdi. 
Mərhum  xan ın  hüzurunda  olan  əmirlər  onun  iĢarəsilə  belə  məsləhət 
gördülər:  « Nadir  Ģah  öldürüləndən  sonra,  Əliqulu  xan  və  Əmir  Aslan  sərdarla 
aramızda  dostluq  əlaqəsi  və  məhəbbət  rabitəsi  möhkəm  id i.  Ġndi  o la  bilər  ki, 
Qacar  Məhə mmədhəsən  xan  bizimlə  pis  rəftar  etsin,  bizə  qarĢı  ədavət  və 
düĢmənçilik  yolunu  tutsun.  Ətraf  xan larından  da  xətircəmlik  yo xdur  və  bu 
dövlətlə ürəkdən düĢmən olan çoxdur.  Ola b ilə r ki, Məhə mmədhəsən xanı təbrik 
etsinlər və ona qoĢulub bizimlə  müharibəyə giriĢsinlər. Ola b ilsin  ki.  Qarabağın  
rəiyyət və elatı düĢmən qoĢunu atlarının ayaqları a ltında məhv olsun. ġah bulağı 
qalasının  müdafîəyə tab və taqəti olmasın.  Belə o lan surətdə «hər bir hadisənin 
çarəsi  qabaqcadan  düĢünülməlidir»  misrasının  məzmununca  əqlə  və  vaxtın  
tələbinə  münasib xətt-hərə kət budur ki,  möhkə m b ir yer və  meydan tapıb onlara 
Ģəhər  və  hasar  binasını  qoyaq,  bürc  və  divar  saldıraq.  DüĢmən in  hücum  və 
sədəməsindən arxayın o laq». 
Yu xarıda iĢarə olunduğu kimi Pənah  xan Məlik ġahnəzərlə  məsləhətləĢdi. 
Onun məsləhəti və bələdç iliyilə, ġuĢa Ģəhərini bina etdi.  ġəhərin b ina olunacağı 
                                                                 
1
 Gülüstan məliyi Usub və Çörəbərd məliyi Hatəm 60-cı illərin baĢlanğıcında öz yaxın adamları və 
təbəələri  ilə  birlikdə Qarabağdan  Gürcüstana köçsələr  də, 1767-ci ildə hər  iki malik  Qarabağa  qayıtmıĢdı. 
Ġbrahim xan onlara daxili iĢlərdə müstəqillik verməyi boyun olmuĢdu. 
 

---

242 
 
yerdə  axa r  su  və  bulaq  yox  idi.  Ġmtahan  üçün  bir  neçə  quyu  qazdılar.  O 
quyulardan su çıxandan sonra, 1170-c i ildə ġuĢa Ģəhərinin binasını qoydular. 
ġah  bulağında  sakin  olanları,  bir  para  kənd  əhalisini  götürüb  buraya 
gətirdilər.  Hər bir kösə yurd və yer verib xalqı sakin etdilər.  Sonra Pənah  xan ö z 
ailəsi üçün uca imarət lər və geniĢ binala r saldırdı. Hünərli ustalar, sənət sahibi və 
iĢ  bilən  memarlar  barı,  hasar,  bürc  və  divar  çəkd ilər.  O  d ivarların  hasarı,  bəzi 
yerlərdə,  indi də durur. Bu Ģəhərin bina edilməsindən bir il keçən dən sonra, Ağa 
Məhəmməd Ģahın atası Məhə mmədhəsən xan  Qacar Astarabad, Mazandaran  və 
Gilan  v ilayətlə rindən  daĢların  sayından  çox  və  yağıĢın  qətrə lərindən  artıq  
qaniçən qoĢun topladı. ġuĢa Ģəhərini almaq  məqsədilə hərəkət etdi. ġuĢa qalasına 
yaxınlaĢıb  Xatun arxında dayandı. O, b ir ço x tədbirlər gördü və hiy lələr  iĢlətdi 
ki,  bəlkə  bu  vasitə  ilə  Pənah  xanı  itaət  toruna  salıb  Qarabağ  ovlağının  ovçusu 
olsun. La kin  Ģahin ovlayan o qızılquĢu (Pənah  xanı) h iylə  toruna salıb əsir edə  
bilməd i. Qarabağın igid ləri onun qoĢununa çox ağ ır zə rər yetirirdilər... 
 
58. MĠRZƏ CAMAL CAVANġĠR  QARABAĞĠ. «QARABAĞ 
TARĠXλ  
 
Mirzə Camal Cavanşir (1773-1853)  - tanınmıĢ Azərbaycan tarixç isidir. 
Kökçə  Qarabağda  CavanĢir  mahalının  feodal  əsilzadə  zü mrəsindən  olan  Mirzə 
Ca ma l 1797-1822-c i illərdə Qa rabağ xanlarının vəziri kimi yüksək dövlət vəzifəsi 
tutmuĢ,  Kanlığın  ləğvindən  sonra  ko mendant  idarəçiliy i  tərkibində  əyalət 
mah kə məsində iĢlə miĢ və 1840-cı ildə istefaya çıxmıĢdı. 
Mirzə   Ca mal  «Qa rabağ  tarixi»  əsərin i  1847-ci  ildə   fa rs  dilində 
yazmıĢdır.  1855-ci  ildə  A.P.Berje  «Kavkaz»  qəzetində  bu  əsərin  rus  dilinə 
sərbəst və qısaldılmıĢ tərcüməsini çap etdirmiĢdir. 
Mirzə  Ca ma lın  «Qarabağ  tarixi»ndə  baĢlıca  olaraq  Qarabağ  xanlığın ın 
siyasi  tarixi-QonĢu  Azərbaycan  xanlıqları,  Ġran,  Gürcüstan  və  Rusiya  ilə  
münasibətləri  öyrənilmiĢdir.  Bununla  yanaĢı,  müəllif  əsərdə  ictimai-iqtisadi 
problemlə rə  də  yer  vermiĢ,  xan lıqda  yaĢayan  əhalinin  ictima i  tərkibi,  hərbi  
qüvvələrin təĢkili, vergi sistəmi məslələrinə yığcam Ģəkildə to xun muĢdur. 
«Qarabağ tarixi»  azərbaycanca  1959-cu  ildə çap  olun muĢdur. AĢağıda 
gətirilən  parça  hə min  çap  ü zrədir.  Mirzə  Ca mal  Cavanşir.  Qarabağ  tarixi.  B., 
1959, s. 18-20, 24-25, 48-50. 
 
 
 
 
 
 

---