Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

239 
 
Ġ k in c is i  -  Vərəndədir.  Məlikləri  Məlik  ġahnəzərlilər  olmuĢdur.  Onlar 
daha qədim bir nəslə mənsub və daha çox etibar  sahibid irlər. Əsilləri də  Göycə  
əsilzadələrindəndir.  Sonra  ora dan    qaçaraq,    gəlib    Qarabağda  Vərəndə  
mahalın ın  məliklik camından sərxoĢ olmuĢlar. 
Üçüncüsü - Xaçındar. Məlikləri Həsən Cəlalyan övladıd ır. (Onlar) riyas ət 
gəlininə  gözə llik  verib,  (hökmran  olmuĢlar).  Bu  a ilə  mə liklik  mənsəbindən 
məhru m olduqdan sonra, bu mahalın  müstəqil bir  mə liki o lma mıĢdır.  Buna görə, 
mə liklik pərisi hər an b ir Ģəxsin məclisinin saqisi olmuĢ və hər va xt bir hərifi sər-
xoĢ  etmiĢdir.  A xırda,  mərhu m  Panah  xan  CavanĢirin  dövlət  günəĢi  və  Ģövkət 
bayrağı riyasət üfüqündən baĢ vurub Qarabağ vilayətinin bütün sahəsini cəlal və 
dəbdəbə ilə  iĢıqlandırdı.  Bu  za man  xın zırıstanlı Mə lik M irzə   xan  özünün gözəl 
iradə və sədaqətli əqidəsinə görə, bu əbədi dövlət  mə murlarının  ə mrilə  mə liklik 
sikkəsini  gü müĢ  kimi  saf  olan  adına  kəsdirdi.  Ondan  sonra  da  oğlu  Məlik 
Allahverdi və nəvəsi Məlik Qəhrə man «hər  kəsin növbəti beĢ gündür» misranın 
mə zmununca, mə liklik bayrağını göylərə  qaldırdılar. 
Dördüncüsü - Çiləbörd  mahalıdır. Məlikləri Məlik Allahquludur. Əsilləri 
Mağavizdən  gəlməd ir.  Bunlar  gəlib   Çiləbördə  məlik  olmuĢ,  Tərtər  çayının  
ortasında vaqeən möhkəm bir  məmləkətdə yerləĢmiĢlər.  Ço x çətin b ir yolu olan  
Cermu x   qalasını  özlərinə  məskən,  sığ ınacaq  və  mən zil  et miĢlə r.  Çiləbördə 
müstəqil o laraq yiyələn miĢ və böyük bir Ģöhrət qazanmıĢlar. Nadir Ģahla osmanlı 
sərəskəri  Köprülü  oğ lu  Abdullah  paĢa  arasında  o lan  müharibədə,  Mə lik 
Allahqulu  çox  Ģücaət  və  igidlik  göstərdi.  Nadir  Ģah  da  məliklik  xələtin i  onun 
qabiliyyətli  vücuduna  layiq  görmədi,  ona  sultanlıq  rütbəsi  və  xələti  verd i.  O, 
(Nadir  Ģah)  əmr  etdi  ki,  bundan  sonra  xas  və  avam  camaat  ona  mə lik  deyil, 
sultan  desin.  Doğrudan  da,  onlar  dəbdəbəli  qədim  bir  ocağa  (ailəyə)  mənsub 
imiĢlər. 
BeĢincisi  -  TalıĢ  mahalıdır. Məlikləri Məlik  Usubdur. Əsilləri ġirvandan 
gəlmədir. Bir müddət Ta lıĢ kəndində sakin  olmuĢlar. On lardan bir ço xu dəfə lərlə 
mə liklik  et miĢdi.  Sonralar
 
Məlik  Usub  Gülüstan  qalas ını  zəbt  edib  orada  s a k i n  
olmuĢdur.  Mərhum  Pənah  xanın   ilk  hakimiyyəti  dövründə,  Məlik  Yegan 
övladından olan  Dizaq  məliki  ona  düĢmən  oldu  və allah  vergisi  olan  o  dövlətə 
qarĢı üsyan elədi. Uzun zaman  müharibə oldu və qırğın alovu aralarında Ģölələndi 
axırda. Allahın töafiqi və pərvərdigarın  kö məyilə  mə rhum  Pənah tam qalib gəlib 
o  nəsildən  bir  neçə  nə fərini  öldürdü.  Onla rın   qol-qanadları  sındı  və  pəriĢan 
oldular 
Vərənd  məliklərindən Məlik ġahnəzə r nəcib və böyük bir ailəyə  mənsub 
olub  çox  varlı  id i.  Fəsahətli  barmaq larımız  ənbər  saçan  qələm  vasitəsilə  onun 
                                                                 
 Çiləbördün qısaldılmıĢ adıdır. 
 

---

240 
 
əhvalatını  yu xarıda  zikr  və  bəyan  ctdi.  Mərhu m  Pənah  xan  və  Ġbrahim  xanın  
mehribanlıq nəzəri, hörmət və  mərhəmət gözü  həmiĢə Məlik  ġəhnəzər və oğlu  
Məlik  Cə mĢidin   üstündə  olmuĢdur.  Məlik  ġahnəzərin   bir  qızı  Ġbrahim  xanın  
arvadı olduğundan, aralarında qohumluq da ə mələ gəlmiĢdi.  Lakin nəvəsi Məlik 
Ulubab  Xaçında  mü xtəlif  kəndlərdən  və  ayrı-ayrı  qəsəbələrdən  qoĢun  adı  ilə 
dələduzla rı cə m etdi. Ba llı qayanı s əngər edərək mərhu m Pənah xana qarĢı üsyan 
qaldırdı.  BehiĢtlik  mərhu m  Pənah  xan  bu  əhvalatı  eĢidəndə,  böyük  bir  sürət  və 
əzəmətlə  hərəkət  etdi.  O,  möhkəm  səngəri  və  sığnağı  nifaq  əhlinin   ittifaqı  və 
ixt ilaf əhlinin ürəyi kimi pozub dağıtdı... Bundan sonra, Xaçın əhli itaət halqasını 
qulaqlarına taxıb, sədaqət xələtini çiyinlərinə saldılar. Ġtaətin aman evinə qədəm 
qoyub bir daha düĢmənçilikdən dəm vurmadılar. 
BehiĢtlik  mərhum  Pənah  xan  ilk  hakimiyyəti  dövrlərində,  Ağoğlanda 
yaĢayan Çiləbörd məliki A llahqulu sultan, onunla görüĢmək üçün hüzuruna gəldi. 
Bu zaman Naxçıvan hakimi Heydərqulu xan da mərhum Pənah xana qonaq idi. O, 
Allahqulu sultanın  cəlal,  Ģövkət  və dəbdəbəsini  gördükdə  Pənah  xana  xatırlatdı 
ki, be lə b ir sultan sənə itaət et mə z və  iki cala l sahibi b ir Ģəhərdə (ölkədə) yola  
getmə z. Va xt ın  məsləhəti budur ki, xəncərin  susuz ağzı onun boğazının qanından 
su içsin, Ağoğlanın lalə rəngli güllərini onun gül rəngli qanı  ilə boyasın və dün-
yanı onun nəzərində dar etsin. Mərhu m Pənah xan Heydərqulu xan ın məsləhətini 
tama milə düzgün və etira zsız- bir  məsələ hesab edib Allahqulu sultanı öldürtdü. 
QardaĢı Məlik Hatəm, Çiləbördün məliklik mü lkünə sahib oldu. 
TalıĢlı  Məlik  Usub  bu  məlikin  (Məlik  Hatəmin)  kö məkliyilə  ö z  əmisini 
öldürərək məliklik taxtına oturdu. Bunların  hər ikisi ittifaq edib ziddiyyət və nifaq 
bayrağını  qaldırdılar.  Cermu x  qalasına  çəkilərək  uzun  müddət  dava-döyüĢə 
kahıllıq  etməyib q ırğın  və talandan əl çəkməd ilər. Pənah xan da dəfələrlə hücum 
etdi  və  bir  ço x  tə ləfat  verdi.  Qa la ları  möhkə m  olduğuna  görə  Pənah  xan 
məqsədinə  çatmadan  geri  qayıtdı.  Lakin  dağdan  aĢağı  rast  gəldiyi  ə kin 
məhsulla rın ı  zəbt  və  o rdu  atlarının   ayaqları  a ltında  məhv  etdi.  Onla rı  ağ ır  bir 
vəziyyətdə qoydu. Onlar bu  kimi ağır ha llar qarĢısında dörd il daha  möhkə m və 
ruh yüksəkliy i  ilə durdular.  Bu  müddət içərisində fitnə və fəsad yolu ilə gedərək 
inad və adavət mülkünə hökmran oldular. Hər bir tərəfdən  mərhu m Pənah  xan ın 
əleyhinə döyüĢə gələn xanların əsgərlərinə baĢçılıq etməkdə, qoĢunlarının piĢdarı 
olmaqda bir an süstlük və səhlənkarlıq etmirdilər. 
Axırda,  Pənah  xan  bunlarla  mübarizə  meydanını  o  dərəcədə təng  etdi  ki, 
qaçmağı  qərara  ald ılar.  Vətəndən  ayrı  düĢməyi  xoĢbəxtlik  sanıb  ö z  elat  və 
təbəələrilə  hərə kət  yükünü  məğlubiyyət  dəvəsinə  yükləyərək  Gəncə  tərə fınə  

---