Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

237 
 
Ģirvanda  əbədi  ixtiyar  sahibi  və  hökmran  olan  Hacı  Çələbiyə  ərizələr  yazdılar.
1
 
Ona  bild irdilə r  ki,  Pənah  xan  burada  ta xta  çıxmıĢ,  qa la  və  səngər  tikdirmiĢdir. 
Əgər dəfində bir qədər təxir ed ilsə, sonra onun qarĢısında durmaq olmayacaqdır.  
Hacı  Çələbi  də  bu  hiyləyə  aldanıb,  fitnəkarlığa  baĢladı.  Dərbənd,  Car  və 
Ba lakənədək bütün ġirvanat qoĢununu cəm etdi. 
Saysız  əsgər  və  hesabsız  qoĢunla,  tam  bir  cəlal  və  vəsfəgəlməz  bir 
dəbdəbə ilə gə lib Bayat qalasını dörd bir tərəfdən mühasirəyə ald ı. 
Pənah  xan  da  qabaqcadan  bütün  elata  bu  əhvalatı  bildirmiĢ  və  hamısın ı 
yığıb  səngərə  dolduraraq,  sığnaq  etmiĢdi.  Hacı  Çələbi  gəld i  və  mühasirə  ilə 
məĢğul  o ldu.  Hər  gün  muharibə   edir,  d idiĢib  döyüĢməkdən  ə l  çəkinirdilər. 
Axırda  Hacı  Çələbi  məqsədinə  çatmadan,  külli  zərərlə  qayıtmaq   təbilini 
vurdurdu. O, yolla gedərkən dedi: «Pənahxan bu vaxtacan bir sikkəsiz gümüĢ idi, 
biz  gəldik  ona  sikkə  vurduq  və  qayıtdıq».  Bu  söz  xalqın  dilində  və  camaat ın 
ağzında bir məsəl o laraq qalmıĢdır. 
2
 
Bundan sonra Penah xan düĢündü ki,  mən təzəbinə bir ada ma m,  CavanĢir 
və  Otuziki  elat ı  yağı,  Xə msə  mə likləri  də  mənə  düĢməndirlər.  Mən  gərək 
möhkəm bir yerdə  məskən və  mənzil salam. DüĢmən i dəf etməkdə, kahallıq və 
fəsad  əhli  ilə  mübarizədə  səhlənkarlıq  et məyə m.  Buna  görə  Bayat  Ģəhərini 
dağıtdı və gəlib bir təpənin ətəyində, ġah bulağı adı ilə  məĢhur olan Tərnəkütdə 
bir  qala  bina  etdi.  Bu  iĢləri  1165-ci  ildə  (1751-ci  il  noyabrın  20-dən  1752-ci  il 
noyabrın 7-dək) bitirərək, oranı ö zünə məskən etdi.
3
 
O,  Çiləbörd  və  TalıĢ  məlikləri  arasındakı  çəkiĢmənin  artmasına  sə'y  və 
qeyrət  etdi.  Günbəgün  onların  ittifaq ını  pəriĢan  və  b irliklərinin   (t ifaqla rın ın) 
binasını  viran  etməklə  məĢğul  oldu.  Bu  zaman,  hökmranlıq  gözəlinin  xu mar 
gözlərinə vurulan və məlikliy in gümüĢ baldırlı saqisi ilə qolboyun olmaq fikrinə 
düĢən  Vərəndə  məliki  Məlik  ġahnəzər,  öz  əmisi  Məlik  Hüsnünü  fəna 
piyaləsindən  sərməst  etdi  (öldürdü).  Məliklik  sədası  ilə  cahana  səs  saldı  və 
mə liklik ta xt ına oturdu. Xə msə  məlikləri bu hadisəni eĢitdikdə birləĢərə k Mə lik 
ġahnəzərlə  düĢmənçilik  etməyi  qəti  olaraq  qərara  ald ılar.  Onların  sən  nə  üçün 
itaəti vacib  olan ə minə ağ o lmusan deyib, birlikdə onu cəzalandırmağa gərdilə r. 
Bu  dörd  melik  gelince  Melik  ġahnezer  de  Çanaqçıda  qala  düzeldib,  oraya 
çekildi. 
Xə msə  mə likləri  gəlib  bütün  Vərəndə  maha lın ı  qarət  etdilər.  Qalan ı 
almaqdan  aciz  qa laraq,  məqsədlərinə  çat madan,  böyük  peĢmanlıqla   geri 
qayıtdılar.  Onlar  (ö z  aralarında)  belə  əhd  etdilər  ki,  bahar  fəsli  gəlib  qalanı  da 
alsınlar. 
                                                                 
1
 Hacı Çələbi haqqında bax: qaynaq 59, qeyd 1. 
2
 Hacı Çələbinin baĢçılığı ilə Qarabağ xanlığına yürüĢ 1749-cu ildə olmuĢdur. 
3
 ġahbulaq qalasının qalığı Ağdam rayonundadır. 
 

---

238 
 
Məlik  ġahnəzər  özünü  zə if  və  qol-qanadı  sın mıĢ  gördü.  O,  gələcəyi 
gördüyündən,  niyaz  ü zünü  qul  bəsləyən  xan ın  kandarına  sürtdü,  itaət  sırğasını 
qulağına  asdı  və  xid mət  kəmərini  belinə  bağladı.  Xan ın  huzurunda  lazımi 
dərəcədə  canfəĢanlıq  etdi  və  son  dərəcə  mehribanlıq  göstərdi.  Ġndiki  ġuĢa 
Ģəhərinin  yerini  mərhum  xan ın  yadına salıb,  ona tərif  etdi.  Sonra  uca Ģanlı  xanı 
gətirib  bu  yeri  ona  göstərdi.  O  da  bu yeri  bəyənmiĢ  olduğundan,  həmin  Ģəhərin 
binasını  qoyub  orada  məskən  etdi
1
.  Bu  qalanı  və  möhkə m  b inanı  düzə ldib 
ölkənin  mərkəzi  etdi.  Məqri,  Güney  mahallarını  BərgüĢada  qədər  Qaradağ 
hakiminin əlindən alıb özünə tabe etdi. Tatəf və Sisyan mahallarını Na xçıvan haki-
mindən, Zəngəzur və Qapan mahallarını Təbriz bəylərbəyindən aldı.  Kolanıla rın  
məskəni  o lub,  UĢacıq  kəndindən  Göycə  sərhədinə  qədər  uzanan  Tərtər  çayı 
sahilindəki yerləri  Ġrəvan hakimindən aldı.  Gəncə hakimlə rinə a id və  Xudafərin  
körpüsündən Kürək çayına qədər olan yerləri də ö z əlinə keçird i. 
Bundan  baĢqa  Naxçıvan  əlindən  olub  bir  minbaĢıya  tabe  Gəngərli  əli, 
Gü rcüstandakı  Dəmirçi  Həsənlilərdən olub, bayraq sahibi və b ir  minbaĢıya tabe 
Də mirç i  Həsənəli  əli,  yenə  bir  minbaĢıdan  asılı  o lan  və  Gürcüstanın  məĢhur 
elatından  sayılan  Cinni  tayfası  mərhu m  Pənah  xanın  ədalət,  Ģövkət  və  təntənə-
sinin sədasını eĢidərək öz  xah iĢlərilə onun möhkə m bünövrəli, allah vergisi olan 
dövlətinə pənah gətirdilər. Qarabağda yurd və məskən tutaraq böyük bir sədaqət 
və  son  dərəcə  səmimiyyətlə   Pənah  xana  itaət  etdilə r.  Gö zəl  sədaqət  və 
qabiliyyətlərinə  görə,  uca  mərtəbəli  xandan  son  dərəcə  hörmət,  izzət  və  
mə rhə mət gördülər.  
Bunlar  tərə findən  heç  bir  xəyanət  tozu  uca  xasiyyətli  xan ın  qəlbinin  
aynasına oturma mıĢdı. Hallarında qətiyyan üsyan əsəri görünmə miĢdi. 
Qarabağ vilayətinin əsl  elatı, kənd əhalisindən  baĢqa, CavanĢir,  Otuziki 
və Kəbirlilərd ir.  Kəbirlilər də ta m bir sə mimiyyət və tarifəgəlmə z bir sədaqətlə 
behiĢtlik xana xid mət etmiĢlər. 
Axırda,  CavanĢir  və  Otuziki  əllərindən  bezən  elə  hallar  baĢ  verdi  ki, 
böyük olan xanın ürəyində onlara qarĢı Ģübhə oyandı. 
Xə msə  adı  ilə  məĢhur  olan  beĢ  mahalın  hər  b irinin   ayrı  adı  vardır.  Bu 
mahalların sayı beĢ olduğundan onlara Xə msə adı verirla r, çünki ərəb d ilində beĢ 
ədədinə Xəmsə deyirlər. 
Bu mahalların b iri - Dizaqdır. Mə likləri Malik Yəgan adla nır. O, Loridən 
qaçıb  gəlmiĢ,  Nadir  Ģahın  səltənəti  dövründə  və  onun  əmrilə  məliklik  taxtına 
oturub hörmət qazan mıĢdır. 
                                                                 
1
 Qarabağ  xanlığının  üçüncü  və  sonuncu  paytaxtı  P ənahabad  Ģəhəri  1751-ci  ildə  xanlığın 
dağlıq  hissəsində  salınmıĢdı.  Yəni  paytaxt  hərbi-strateji  baxımdan  daha  etibarlı  yerdə  tikilmiĢdi. 
Pənahabad Ģəhəri tezliklə «ġuĢa qalası», «ġuĢa» adlandırıldı. 

---