Azərbayçan xalq cumhuriYYƏTİNİN 80 İLLİYİNİN
Yüklə 6,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sədr
47
qabağı alınmaz isə Qafqaziya qitəsi Balkan yarımadası kimi qan dəryasına dönə bilər. Burada görünür ki, balaca millətlərdə böyük impizm vardır. (Soldan: düzdür). Necə ki, Əhməd bəy yoldaşımız söylədi. Burada dava olmayır, fəqət, burada bir-birini düşünməməzlik var. Hökumət rəisi burada deyir ki, burada hökumət çalışır. Amma biz bunu qəbul etməyəcəyiz. Hərgah çalışılsa idi, böylə qital qurtarmış olar idi. Əsl məsələ hüdud məsələsidir. Bu məsələdən ötəri qanlar tökülür. Burada hökumət rəisi deyir ki, biz Andranikin erməni hökuməti ilə heç bir əlaqəsi olmadığını xəbər almadıq. Lakin mən bununla razı olmaram. Zira dağlar başında yaşayan xüsusi dəstlərin bir-birilə dava edib qan tökməsi, özü-özündən vücuda gəlməsinə heç bir vaxtda inanılmaz. Məlum olur ki, bu hərəkətin bir hazırlanmış layiləsi, projesi vardır ki, Sinaen dağlarından Şuşa dağlarına təkin toplar guruldayır, qanlar sel kimi axır. Bu layihə ermənilər üçün böyük əhəmiyyəti haiz daşnaq firqəsi tərəfindən hazırlanmışdır. Çünki demokratik müşavirəsində Tiflisdə aşkar oldu. Burada daşnaqlar dəstələri hüdud proqramı müşavirədə göstərəndə ona baxdılar, qəbul edilmədikdə, onların nümayəndəsi (Kirçikyan) söylədi ki, bu proqram qəbul edilməz isə, onlar bir də müşavirədə iştirak etməyəcəklər. İndi Azərbaycan və Sinaen dağlarında tökülən qanlar onun nəticəsidir. İnsaniyyət noqteyi-nəzərindən baxılsa, bu proqram qəbul ediləsi bir şey deyil idi. Biz də heç bir zaman razı olmarız ki, Azərbaycan yerləri onların proqramları ilə Ermənistana verilsin. Biz zənn ediriz ki, bu axıdılan qanların günahı milli firqələrin ümum demokratiyanın qabağında cavab da alacaqlar. (Alqış). Cavab da verməlidirlər. Biz gərək çalışaq ki, qan tökülmədən bu hüdud məsələsi sülh təriqilə həll bulsun. Bu yolda işləməyi də gələcək hökumətdən tələb edəcəyiz. Bu qiyamətləri qoparan, bütün Qafqaziya sülhünü pozan, qanlar ilə dağları boyayan ancaq daşnaklar firqəsi olmuşdur. Məəttəssüf burada daşnak yoxdur ki, mən açıq sözümü onların üzünə deyim. Gərək hökumət ermənilər ilə əlaqə peyda etsin. Ona görə oraya səfir göndərmək və çalışmalı ki, onların da burada səfirləri olsun. Biz sosialistlər müharibəyə zidd olduğumuz ilə bərabər, rəsmi bir müharibəyə şükür etməliyiz. Çünki orada dinc əhalinin hüququnu mühafizə edici qanun vardır. Burada isə müharibə deyil, qoca, qarı, övrət, uşaq qırılır. Dinc əhalinin xanimanları dağılıb, özləri çöllərə buraxılır. Bizim parlamana qəti təklifimiz budur ki, hökumət ermənilər ilə əlaqəsini aşkar edib sülh üzrə bu məsələni həll edib qurtarsın. Biz zənn ediriz ki, bu yaxında Qafqaziya millətlərinin konqresi vaqe olacaqdır və ümum Qafqaziya millətləri bir-birilə əlaqəni sazlaşdırıb bir konfederasiyon meydana gətirəcəklərdir. Əgər belə olsa, nahaq qanlar tökülməyəcək. Onu da xahiş edəcəyik ki, kənardan qüvvət almağa çalışmayıb, Azərbaycan buradakı olan millətlərin fikirləri ilə həmrəy olmalıdır. Sədr - Söz Qara bəy Qarabəyovundur. Qarabəyli Qara bəy - Möhtərəm məbuslar! Rəisi-vükəlanın verdiyi izahatdan görünür ki, hökumət lazım gələn tədbirləri görmüşdür. Biz də buna inanmalıyız ki, bu hökumət buna etidal dəm ilə baxmazdı. Fəqət rəis deyir ki, əlimizdə olan qüvvət ilə nə qədər lazım idi çalışıb və yenə də çalışacağız. Doğrudanda əllərində nə qədər qüvvələri var isə çalışıblar. Fəqət, bununla bərabər Qarabağda Andranik dəstəsi tərəfindən müsəlman kəndləri dağılmada, evlər, xanimanlar bərbad olmaqdadır. Arvad, uşaqlar qaçır. Rəisi-vükəla bunların bir daha olmayacağını bizə təminat vermədi və bir təminat da verə bilməz idi. Biz də bundan artıq təxmin edə bilməriz. Zira bir adam əlində olan qüvvət qədər iş görə bilir. Bu qüvvənin olmağını bilməklə bərabər mən vətənimi də çox istəyirəm, millətimi də çox istəyirəm. Vətənimin bir qarışını ermənilərə vermək istəmirəm. Görükdə ki, ingilislər oraya nümayəndələr göndərdilər, bir iş gorüldüyü hələ yoxdur. Deməli, bizim öz qüvvəmiz olmalıdır. Əlimizdə olan qüvvənin həpsini əldə etmək lazımdır ki, bunların qarşısını ozümüz alalım. (Mərkəzdən: [107 - 108]
səhihdir, doğrudur). Hökumətə gərək deyək, onun əlində bir qüvvə olmalı idi, gərək bu vaxta kimi bir tədarük oluna idi. Olmayıbsa da bundan sonra olunmalıdır. (Mərkəzdən: səhih). Rəisi-vukəla verdiyi məlumata görə razılıq etməklə bərabər parlament gərək qüvvə düzəltməyi də ondan tələb etsin, taki Andranikin qabağını saxlaya bilək. Onun qabağını indi də saxlaya bilməsək, bəlkə daşnakların layihəsində olan hüdudunda durmadı, adlayıb bəriyə keçdi. Sonra gəlib əlimizdən Gəncəni də alar, o vaxt istiqlaliyyətimiz də olmaz. Belə ki, qəti surətdə onun üçün indidən hazırlıq olsun gərək. (Sağdan, mərkəzdən: alqışlar).
tutur. Ümum millətlər müharibə meydanından çəkildikdə yavaş-yavaş bu müharibə dalğaları vətənimiz olan Azərbaycanı da adlayıb keçmişdir. Vətənimiz bir çox müddət müharibə ağırlığı altında inləyir idi. Nəhayət, dava yatırılaraq mütarikə elan edildi. Fəqət, bu mütarikə hələ bizə qarşı ədavət göstərən millətlər və tərəflər bilkülliyyə vətənimizdən çıxarılmamış əqd edildi. Bununla bərabər millətimiz bu mütarikəyə qane olmağı lazım bilərək heç bir ədavətkaranə hərəkətdə bulunmadı. Bu fikir ilə ki, qoşunlarımız ilə aramızda ixtilaflı məsələlərimiz həll edilməyib qalıb isə də eybi yoxdur, sülh konfransında həll edilər. Biz tabe olduq və insaniyyətdə bunu tələb edir idi. Zira böyük millətlər, Avropanın möhtəşəm topları ilə həll edilmədiyi məslələyi biz dəxi silah gücü ilə həll etməzdik. Biz belə zənn etdik ki, qonşularımız dəxi mütarikəyə razı olacaq. Və olmalı milliyyələrinə tamamilə çatmayıblar isə, istədikləri tamamilə hasil olmamışsa, bu məsələnin həllini onlar sülh konfransına mühəvvəl edəcəklərdir. Məəttəsəsüf, zənnimiz yanlış çıxdı. Zira az bir zaman keçməmiş ixtilaflı məsələlərin həlli üçün Gürcüstan hökumətinin təşəbbüsü ilə Tiflisdə bir konfrans dəvət edildikdə ermənilər gəlmədilər. Bu konfransda ixtilaflı məsələlər həll olunaraq, ümumsülh konfransında Zaqafqaziya
Yüklə 6,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|