Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 161 salmaq üçün, qısa hekayətlər, sadə və tərbiyəvi şeirlər öyrətmək və əzbərlətmək gərəkdir. Tusi uşaqların tərbiyəsini lap körpə yaşlarından ver- məyi, bu işlə ciddi məşğul olmağı, bütün ata-analara məsləhət görmüşdür. O qeyd edir ki, elə hərəkət etmək la- zımdır ki, uşaq dil açıb danışarkən bir kəlmə də olsun bəd, pis və nalayiq söz eşitməsin və pis hərəkətlər gör- məsin. Ona görə ki, uşaqların təbiətində pis, yaramaz söz və əməllərə meyl çox güclü olur. Müdrik alim yazırdı ki, «hər şeydən əvvəl uşağın bu meylini qabaqlayıb, əxlaqını təmiz saxlamaq, yəni uşağın zatında hansı müsbət keyfiyyət olduğunu öyrənib, həmin meyl və qüvvətin təkamülünə çalışmaq zəruridir». Tusi utancaqlıq və həya haqqında da düşünür və qeyd edir ki, uşaqda ilk fərqlənən qüvvə deyə həya özünü göstərir. Elə etmək lazımdır ki, həya və utancaqlıq uşaqda əbədi olaraq mövcud olsun və uşaq başı aşağı olub təkəbbür, dikbaş, lovğa böyüməsin. Tusinin «Əxlaqi-Nasiri»dəki fikirlərindən məlum olur ki, o öz psixologiyasını və ailəsinin verdiyi tərbiyəyə incəliklərinə kimi bələd olmuşdur. Onun fikrincə, bəzən uşağın etdiyi pis hərəkətləri, kobudluq və qabalıq göstər- məsini onun üzünə vurmaq lazım deyildir. Bunu uşağa başa salmaq və inandırmaq lazımdır deyirdi. Tusiyə görə, «uşağın acığa düşməsi, üzə durması» və s. kimi amillər valideynlərin uşağa yaxşı və pis, düzgün və qeyri düzgün yanaşmasından çox asılıdır. Valideyn uşağa necə tərbiyə verirsə, verdikləri barədə də yaxşı düşünməli, nəyi öyrətmək, niyə öyrətmək və necə hərəkət etməyi başa salmaq üçün tədbirlər aramalıdır. Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 162 Əgər uşaq valideynin sözündən çıxarsa, onu bu zaman mütləq cəzalandırmaq lazımdır. Tusiyə görə, «tərbiyə yalnız ailədə uşaq yaşlarında verilməli, böyüklükdə də zəruridir. Tusiyə görə tərbiyə insanla yaranmış, insanla davam edir və hər bir şəxs öldükdə o da yekunlaşır». Bu fikirlər XVIII əsr fransız filosof-materialisti pedaqoq Klod Adrian Helvetsi (1715-1771) tərəfindən də tərənnüm edilmədə Tusi bunu neçə-neçə əsr bundan əvvəl söyləmişdir. Tusi ailə tərbiyəsini uşağın ailədə inkişafını çox incəliklə şərh etmişdir. Pedaqoji fikir tarixində bu məsələ (ailə tərbiyəsi) İsveçrə pedaqoqu İohan Henrix Pestalotsi (1746-1827) tərəfindən çox geniş təhlil edilmişdir. Pestalotsinin fikirləri ilə çox həmahəngdir. Göründüyü kimi Tusi ailə və uşaq tərbiyəsi haqqında 700 il əvvəl daha geniş məlumat vermişdir. (55, səh.84). Tusi ailədə uşağa sadə davranış normalarını öyrətməyi də təklif edirdi. O, «xörək yemək qaydaları» barədə ge- niş söhbət aparmış və nəticələrini müəyyənləşdirərək, öz təkliflərini vermişdir. Tusiyə görə uşağa tərbiyəvi key- fiyyətləri aşılamaq hələ kiçik yaşlarından başlayaraq hə- yata keçirilməlidir. İlk növbədə uşağa yemək mədəniy- yətini öyrətmək vacibdir. Tusi bu məsələni hifz-səhhət ilə üzvi surətdə bağlayırdı. Onun fikrincə, istər ata-ana, istərsə də müəllim uşağa başa salmalıdır ki, xörək yeməkdə məqsəd bədəni salamat saxlamaqdır, nəinki ləzzət çəkmək. Çünki, qida həyat və sağlamlığı qorumaq üçün yeyilir. Qida aclıq və susuzluğu dəf etmək üçün bir dərmandır. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 163 Tusi pedaqoq-psixoloq kimi yeyilən qidanın qana, əsəb sisteminə mənfi və ya müsbət təsirini də qeyd edir və göstərir ki, təam daxilən və zahirən ya insanı məst, həlim, yaxud da bədbin və ya qeyzli edir. Buna görə də yeməyin qədir-qiymətini uşağın nəzərindən salmaq lazımdır ki, o, qarınqulu olmasın, həddindən artıq yeməyin uşağa pisləməli və eyni zamanda müxtəlif xörəklər yeməkdən, onu çəkindirərək bir növ xörəklə kifayətlənməyə öyrədilməlidir. Tusi hifz-səhhət haqqında danışaraq adətlərin rolunu da qiymətləndirirdi. Onun fikrincə müəllimə, ata-anaya hörmət etmək adətlərdən, onların müəllim tərəfindən necə öyrədildiyindən asılıdır. Tusiyə görə, uşaq öyrənə-öyrənə, təkrarlaya-təkrarlaya adətlərə yiyələnir. Başa düşərək hörmət və ehtiram saxlamağa alışırsa, bu çox yaxşıdır. Bu adətləri uşaqlıq yaşlarından öyrətməyi təklif edirdi. O uşaqlıq yaşları qurtardıqdan sonra, uşaq idrakının, səhhətinin möhkəmlənməsi dövrünün başlandığını göstərir. Bu münasibətlə o yazırdı: «Elə ki, uşaqlıq yaşları keçdi xalqın arzu və istəklərini anlayır, xalq da onu yaxşı başa düşür. Bu dəmdən uşaq anlayır ki, mal-dövlət, qoşun, sürü, mal-qara, paltar, fərş və bütün dolanacaqlar bədəni qorumaq və saxlamaqdan ibarətdir. Beləliklə, onun səhhəti möhkəmlənər, müxtəlif xəstəliklərdən də iraq olur». Tusi uşaq və yeniyetmələrin tərbiyəsinə xüsusi diqqət yetirirdi. Onun fikrincə, «filosof Sokrat da bu fikirdə imiş» ki, bu dövrdən tərbiyə verildikdə uşaqların əxlaqına istənilən təsir göstərən mümkün bir hal olur». Tusi qədim yunan filosofu Sokratdan (e.ə. 469-e.ə.399) misal gətirərək yazırdı: «Filosof Sokratdan soruşurlar ki, cavanların tərbiyəçisinə sən nə üçün bu qədər fikir Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|