Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 164 verirsən?» O, deyirdi ki: «Çünki, cavanın və nazik bu- daqların əyriliyini düzəltmək asandır, amma, ağac bö- yüyüb kobudlaşanda onu düzəltmək mümkün deyildir». (55, səh.86). Tusi öz əsərlərində həmin fikrə istinad edərək, əxlaq, hifz-səhhət, mədəni davranış və s. kimi məsələləri şərh et- mişdir ki, bu fikir XIX əsrin məşhur pedaqoq və maarif- çilərindən Məhəmməd Tağı Sidqi (1854-1903), Sultan Məcid Qənizadə(1866-1937), Firudin Bəy Köçərli (1863- 1920) və başqaları tərəfindən də yaradıcılıqla tərənnüm edilmişdir. Tusi öz əsərlərində uşaqların davranış qaydalarına da əlavələr etmişdi və «ədəb haqqında fikirləri» onun «Adə- bul-mütəəllim», «Əxlaqi-Nasiri», «Kitabi-Mədarik», «Öv- saful-Əşrəf», «Si fəsil» və s. kimi sırf pedaqoji əsərlərində geniş şərh olunmuşdur. O, uşaqların danışıq qaydaları, hərəkət və sakitlik, yemək və içmək qaydaları, nəfsi-nəbati, nəfsi-heyvani, nəfsi-insani, hikməti-xilqü, hikməti-mənazili, hikməti-mə- dəni, şərhi-ədalət, şərhi-fəzail, məratibi-səadət, dər mərifətə siyasət, tədbiri övlad və s. başlıqlarla birəbir xüsusiyyətləri valideynlərə və müəllimlərə çatdıraraq bunları formalaşdırmağı təklif edirdi. Bu kimi fikirləri Tusinin ədəb-ərkan mücəssəməsi olduğuna da böyük sübutdur. Tusi danışığa, nitqə, ünsiyyətə üstünlük verərək qeyd edir ki, insanın bu və ya digər xüsusiyyəti onun danışığı prosesində daha tez üzə çıxır. Tusi heç vaxt özündən böyük, yaşlı adamlarla kinayə ilə danışmamağı, mümkün qədər qısa və başa düşüləcək tərzdə danışmağı, nitq vaxtı çətin, anlaşılmayan sözlər işlətməməyi, danışmaqdan əvvəl fikirləşməyi, NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 165 müsahibənin sözündən narazı qaldıqda incəliklə bəyan etməyi, sözü danışarkən pis təsir edib-etmədiyini düşün- məyi, yalan və doğru danışarsa, aralığa girməməyi, yalvarmaqla yola gəlməyən adama yalvarmamağı, müba- hisələrdə haqqın tərəfində olmağı, avam, uşaq, səfeh, dəli adamlarla söhbət etməyi, yalan və iftira danışmamağı, çox eşidib az danışmağı hamıya, xüsusən yeniyetmələrə tövsiyə edirdi. İnsanın daxili aləminin onun zahiri aləmində də üzə çıxdığını da qeyd edən Tusi hər bir adama müsahibədə müsahibinin bütün zahiri cizgilərinə diqqət verməyi də zəruri sayırdı. O, «hərəkət və sakitlik haqqın»da da müsbət fikirlər söyləmiş və insanın daxili aləmini, onun hərəkət və cizgilərində də özünü göstərdiyini dönə-dönə qeyd etmişdir. O yazır: « yol gedərkən tələsmək lazım deyil, bu cür hərəkət yüngüllük əlaməti, yaxud da əsəbilik nəticəsidir.» Tusi ədəb qaydalarından danışarkən ata-analara, yaşlı adamlara və müəllimlərə hörmət etməyi də uşaq və yeniyetmələr üçün zəruri xüsusiyyət sayırdı. Onun haqlı olaraq fikrincə, «Ata-ana övladın əmələ gəlməsi və böyüməsində ilk səbəbkardır. Onların sayə- sində övlad cismi kamala, boya-başa çatır, yeyib-içir, hər tərəfdən mühafizə və qayğı ilə əhatə olunur. ailə tərbi- yəsindən bəhs edərək göstərir ki, atanın şəxsi tədbir və çalışması sayəsində övlad ədəb, tərbiyə, bilik, sənət, elm və fənlərə sahib olur və onun yaşayış vasitələri təmin edilir.» Ümumiyyətlə, Tusi «övladın cismani varlığı əsasən ataya aiddir»- deyir və ana haqqında da, onu əziz tut- maq barədə də öz nəsihətlərini verirdi. O yazırdı: «Ana, Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 166 övladının cismani tərbiyəsi işində bütün xeyirli qüvvələri ona cəlb və zərəredici qüvvələri ondan dəf edir». Ananın övladı sonsuz mehribanlığını, məhəbbətini, öz həyatını uşağının həyatına qurban verməyə hazır olduğunu da qeyd edir və göstərir ki, «bütün həyatı boyu övlad ata-ana qarşısında borcludur». Valideynlər haqqında öz fikirlərini yekunlaşdıran Tusi ata-ana haqqını 3 şərtlə gözləməyi təklif edirdi. Birinci qəlbən onları sevmək və hər bir iş prosesində onların razılığını almaq. İkincisi onların tələbini gözləmədən hər birində onlara köməklik göstərmək, buna minnət qoymamaq, ondan əvəz gözləməmək, və üçüncüsü, istər zahirən, istər sənə- tindən onların vəsiyyətlərinə əməl etmək və göstərişlərini yerinə yetirmək. Valideynlərə qarşı nankorluq etməyi, onların üzünə qayıtmağı və s. kimi mənfi əməlləri Tusi ən böyük qəbahət sayırdı. «Ata kimi yüksək hörmətli olan müəllim, əmi, dayı, böyük, bacı, qardaş və valideynlərin ən yaxın dost- ları və valideynləri qədər hörmət və ehtiram görməli- dirlər». Demək olar ki, XIII əsrdə tədris, təlim, təhsil, tərbiyəni Tusi qədər hərtərəfli işləyən pedaqoq-psixoloq və filosof tapmaq çox çətindir. O əxlaq tərbiyəsinin üsulları haqqında da geniş danışmış və özünü bir sıra əsərlərində bunu böyük məna dərinliyi ilə əks etdirmişdir. Dövrünün tərbiyə elmini əsaslı bilən və qədim yunan filosoflarının tərbiyə haqqında fikirlərini təfəkkür süzgəcindən keçirib yaşadığı dövrün məktəb, mədrəsə müəllimlərinə miras qoyan Tusi, demək olar ki, tərbiyənin Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|