Бяйляр абдуллайев
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 158 «Adabul-mütəəllim» əsərində Tusi tərbiyəni kiçik və böyüklüyündən, hökmdar və nökər, rəiyyət və əmir və i.a. kimi silk və imtiyazlara baxmayaraq hamıya şamil edir «tərbiyə insanı yalnız cəmiyyət içərisində müşərrəf olmağa deyil, bütün mötədil və xoşəxlaqlığı sövq edir» deyən Tu- si tərbiyənin qüdrətinə möhkəm inam bəsləyirdi. Tusi in- san tərbiyəsinin sonsuz olduğunu söyləyərək onun anadan olan bir gündən ta qəbr evinədək davam etdiyini göstərir. Sözsüz ki, Tusi əxlaq haqqında fikirlərini özünün «Əxlaqi-Nasiri» əsərində daha qabarıq vermişdir. Demək olar ki, bu əsərdə ilk səhifələrindən başlayaraq son səhifəsinə kimi sırf tərbiyə məsələləri şərh edilmişdir. Tərbiyə prosesi barəsində adamları təbəqələrə ayıran Tusi ilk təbəqəyə ziyalıları («əhli-qələm»), ikinci təbəqəyə hərbçiləri («əhli şəmşir»), üçüncüyə tacir və alverçiləri («əhli –müamilə»), dördüncüyə isə əkinçi və sənətkarları («əhli-məzriyə və hirfət») aid edib, ayrı-ayrılıqda həmin təbəqələrin tərbiyəsini şərh edir. Təbəqələşmə prosesindən aydın olur ki, Tusi özünəqə- dərki Yunan mütəffəkkirlərindən xəbərdar olmuş və Platonun «qan, öd, şirə, bəlğəm» deyə qeyd etdiyi dörd ünsürü Şərqdən çox geniş yayılmış «Od, su, hava, külək ünsürləri ilə bağlı şəkildə şərh etmiş və təbiətdən əxz etdiklərini bunlarla birləşdirərək hamısını cəmiyyətə tətbiq edib qeyd etdiyimiz təbəqələri şərh etmişdir. Bu dörd təbəqə içərisində üstünlüyü «əhli-məzriə və hərfət»ə (əkinçi və sənətkarlara) yəni torpağa verən Tusi onları cəmiyyətin yaradıcı və aparıcı qüvvəsi hesab etmişdir. Alim əvvəlki üç təbəqənin yaşayışını və həyat sür- məsini dördüncü təbəqədən asılı şəkildə təhlil etmişdir. NƏSİRƏDDİN TUSİNİN MÜDRİKLİK FƏLSƏFƏSİ ~ ~ 159 Əkinçi və sənətkarlar bütün təbəqələri dolandıran, onları yaşadan bir nəsil kimi tərənnüm edilir. Tusi yaşadığı dövrün psixologiyasının təsiri altında olaraq siniflər mübarizəsini görə bilməsə də, yaşadığı cəmiyyətdə insanların bərabər olmadıqlarını hiss etmişdir. Onun zəhmətkeş xalqa üstünlük verməsi də bunu süqut edir. Tusi əməkçi kütləni tərbiyəli, əxlaqlı tərif edərək, onlardan öyrənməyi, ibrət götürməyi təklif edirdi. Sinifi təbəqələr içərisində narazılıq, insanlar arasında olan məhəbbət, tərbiyə və müvazinətin pozulmasından irəli gəlir. Tusi həmin dörd təbəqənin əxlaqını müxtəlif olduğundan bəhs edir. Alimin yaratdığı pedaqoji sistemdə «ailəni idarə etmək və uşaq tərbiyəsi» məsələsinə də geniş yer vermiş «Əxlaqi-Nasirinin» ikinci məqaləsini yalnız bu məsələyə ithaf etmişdir. Tusinin ailə tərbiyəsi haqqında fikirlərini əsrlər öncə bundan əvvəl söyləməsinə, orta əsr feodalizm təfəkkürü və tərbiyə məhdudiyyəti ilə bağlı olmasına baxmayaraq, bu gün də əhəmiyyətini itirməyən fikirləri az deyildir. Valideyinin ilk vəzifəsini «övlad anadan olan kimi ona gözəl bir ad qoymaq»dır deyən Tusinin fikrincə uşağa ad verilərkən diqqətli olmaq lazımdır. Bu barədə valideyinlər çox fikirləşməlidirlər, çünki, «uşaq bu adı ömrünün sonunadək daşıyacaq»dır. Tusi qeyd edirdi ki, əgər «uşağa pis ad qoyularsa, ömrü boyu ürəyi açılmaz». O, uşağın anadan olduğu ilk günlərdən başlayaraq, ona tərbiyəni ana südü ilə birlikdə verməyi də təklif edirdi. Qərbi Avropa pedaqoji fikir tarixində də bu məsələyə rast gəlmək olar. Lakin, bu məsələ Qərbi Avropa Namiq Abbasov, Rəhim Həsənov ~ ~ 160 pedaqoqlarına XVII-XVIII əsrlərdə çatsa da, onlara tərcümələr vasitəsilə Şərq ədəbiyyatından məlum olmuş- dur. Bizə belə gəlir ki, Tusinin alman, fransız və ingilis dillərinə tərcümə edilmiş əsərləri, hələ XVII-XVIII əsrlərdə Qərbi Avropaya məlum olmuşdur. Tusi təklif edir ki, uşağı ata-ana və yaxud dayə tərbiyə etdiyi üçün «elə etmək zəruridir ki, «tərbiyə verən ağılsız, kəmsavad və xəstə olmasın, çünki bir sıra qüsurlar dayənin südü ilə də övlada keçir». Bu məsələ hələ dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi (1141-1209) yaradıcılığında qeyd edilmişdir. Lakin Tusi bunu praktik olaraq müşahidə etmiş, haqqında geniş və səhih məlumat də vermişdir. Tusi valideynlərə məsləhət görür ki, onlar uşağı əlia- çıq, mərhəmətli, xeyirxah, məhəbbətli, ehtiramlı olmağa öyrətsinlər. Həm də öz ağılları və mühakimələri vasitəsilə hərəkət etsinlər. Tusinin fikrincə valideynlər ilk növbədə uşağa yaxşı adət və ənənələri, xeyirxah sənətləri, məşhur sənət adamlarını tanıtsınlar. İlk yaşlarında uşağı nalayiq təsirlərdən, pis hərəkətlərdən çəkindirmək, tərbiyəsiz uşaqlarla oturub-durmaqdan çəkindirmək məsələsinin çox mühüm və vacib olmasından bəhs edirdi. Tusi uşaqda pis hərəkətlərə meyli çox olduğunu başa düşür və göstərir ki, uşaqlar öz istəklərini icra etdirmək üçün şıltaqlıq və təkid edər, yalan danışar və paxıllıq edər, tərslik göstərər və s. Lakin, uşaqların bu hərəkə- tindən məyus olmaq lazım deyil, ona görə ki, «bu hə- rəkətlər gələcəkdə düzgün və sistemli veriləcək tərbiyə vasitəsilə silinib gedəcəkdir». Tusi qeyd edir ki, uşağa bu və ya digər pis hərəkətin bəd niyyətin və şər qüvvənin, xüsusiyyət və zərərini başa Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|