Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LAROŞFUKO. /1613-1680/.
Afaq Yusifli İshaqlı 154 güclü və dərin fikirlər, düşüncələr əks olunmalıdır. Burada artıq heç nə ola bilməz. Lakoniklik aforizmin əsas məziy- yətidir. LAROŞFUKO. /1613-1680/. Aforizmi bədii yaradı- cılığının əsas formasına çevirən, bu janrda yazdığı əsərlərlə XVII əsr fransız ədəbiyyatının Kornel, Rasin, Lafonten kimi nümayəndələri ilə bir sırada durmaq hüququ qazanan Laroşfuko klassisizmin tipik nümayəndələrindən biridir. Universallığa can atan, ümumiləşdirmələrində son həddə varan, konkret surətləri yox, ümumi ideyanı əsas götürən bu istedadlı sənətkar bədbinliyi, inamsızlığı ilə də əsrinin oğludur. Lakin o, həyata, insana, ictimai gerçəkliyə bədbin, inamsız münasibəti cəhətdən barokko cərəyanına məxsus yazıçılara daha yaxındır. Fransua de Laroşfuko Fransanın iri feodal əyanla- rından olmuşdur. Mütləqiyyət idarə üsulu onun feodal imtiyazlarına toxunduğu üçün Fronda hərəkatında iştirak etmiş, kardinal Rişelye və kardinal Mazarini əleyhinə mübarizə aparmışdır. 14 yaşında əlverişli şəkildə evlənmiş, 15 yaşında Kondenin ordusunda vuruşmuş, 16 yaşında saraya daxil olaraq dedi-qodular, fitnə-fəsadlar burulğanına düşmüşdür, gah sürgün edilmiş, gah Bastiliyaya salınmışdır. Onun həyatı XVII əsrin nəzakətli qəhrəmanlarının həyatı üçün nümunə ola bilər. Yazıçının həyatı "Xatirələr"ində təsvir etdiyi kimi rəngarəng macəralar içərisində keçmişdir. Fronda hərəkatında iştirakı da bu macəraların davamı kimi meydana çıxmışdır. Vətəndaş müharibəsində qiyamçılar dəstəsinin başçısı kimi şücaətlə vuruşmuş və 1652-ci ildə üzündən yaralandıqdan sonra siyasi işlərdən əl çəkib ədəbi salonlar və onların iştirakçıları ilə dostlaşmışdır. 1662-ci ildə onun "Memuarlar" /"Xatirələr"/ əsəri çap XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 155 olunur. Səliqəli, canlı və incə bir üslubda yazılmış bu "Xatirələr"də hadisələr fərdi təəssürat süzgəcindən keçirilərək təqdim olunur. Get-gedə onun bədbinlik və ümidsizliyi tündləşir. 1665-ci ildə "Düşüncələr, yaxud əxlaqi hikmətlər və maksimlər" adı ilə çap olunan aforizmləri də acı və əsəbi bir ümidsizlik və inamsızlıq əhval-ruhiyyəsi ilə aşılanmışdır. Bu aforizmlərdə zəngin həyat təcrübəsinin ayıq ümumiləşdirilməsi, orijinal bir filosofun bitkin dünyagörüşü əks olunmuşdur. Burada ictimai həyatdan bədbinləşmiş bir şəxsin ictimai, sosial səciyyə daşıyan bədbinliyi ardıcıl və təsirli tərzdə ifadə olunmuşdur. Çox mümkündür ki, bu bədbinlik fəlsəfəsinin yetkinləşməsində "insan insanın canavarıdır" deyən Hobbs fəlsəfəsinin də müəyyən rolu olmuşdur. Laroşfukonun mizantropluğu /insansevməzliyi/ heç də ümidləri boşa çıxan, aldadılan məğrur bir zadəganın əsəbiliyinin nəticəsi deyildir. Əksinə o, mənsub olduğu sinfin süqutunu, mütləqiyyət tərəfindən məğlub edilib ona xidmət göstərməyə məcbur olduğunu görüb bədbinləşir, kor-təbii materialist düşüncə əsasında mövcud cəmiyyətin eybəcərliyinin səbəblərini, köklərini açıb göstərir. Laroşfukonun kitabında diqqəti cəlb edən əsas fikir bundan ibarətdir ki, "çaylar dənizə itdiyi kimi bütün yaxşılıqlar da haqq-hesabda itir". Başqa sözlə, yazıçının fikrincə, ictimai həyatın bütün hadisələri qazancla, fayda ilə, xudbin haqq-hesabla əlaqədardır. "Qazanc bütün mümkün dillərdə danışır, bütün insan növlərinə, hətta onda marağı olmayanlara da əmr edir". İnsanların hərəkətləri onların yaşından, cinsindən asılı olmayaraq xudbin məqsədlər güdür. "Sevginin nə olduğunu müəyyən etmək çətindir. Yeganə onu demək olar ki, bu qəlbə münasibətdə hökmranlıq etmək cəhdidir". "Namuslu qadınların çoxu gizli xəzinələrə bənzəyir, onlar ancaq onları axtarmadıqlarına görə təhlükədən uzaqdırlar". "Ağıllı axmaqdan dözülməz heç nə Afaq Yusifli İshaqlı 156 yoxdur". "Elə göz yaşları var ki, başqalarını aldadandan sonra çox vaxt bizi də aldadırlar". "Həqiqi xeyirxahlıqdan nadir heç nə yoxdur: xeyirxahlıq adlandırılan şey adətən səhlənkarlıq və zəiflikdən başqa bir şey deyildir". İnsana inamsızlıqla, bədbinliklə dolu olan bu fikirlər uzun müddət Fransa kübar cəmiyyətində dolaşan, insanları yaxından tanıyan, onların əməllərini, sözlərini görən ayıq, cəsarətli şəxsin real faktlardan çıxartdığı qənaətlərdir. Yazıçının yaşadığı dövrü, dolaşdığı mühiti nəzərə almadan onun əsərinə doğru qiymət vermək çətindir. Sevgidə, dostluqda, mərhəmətdə, qayğıda insan ancaq özünü düşünür. Adam bir başqasına kömək göstərirsə, bunu ancaq ona görə edir ki, başqasının əzabını görmək onun xoşuna gəlmir. Birinə sədəqə verirsə, ancaq ona görə belə edir ki, mərhəmət göstərmək onun xoşuna gəlir. Əgər ölənə ağlayırsa, ancaq özünə yazığı gəlir, çünki ölənlə görüşmək ləzzətindən məhrum olur. Bir klassisist kimi Laroşfuko öz hikmətlərində insan eybəcərliklərinə ümumilik səciyyəsi verməyə çalışsa da, onun göstərdiyi ehtiraslar əslində XVII əsr fransız zadəganlığının yuxarı dairələri üçün tipikdir. Bu aforizmlər arxasından həmin dövrün zadəganları və əyanları boylanır. Bu aforizmləri oxuyan, heyrətlə qarşılayan Fransanın yüksək kübar dairələri onlarda özlərini görürdülər və tanıyırdılar. Lakin Laroşfukonun əsərini ancaq zadəganlığın əxlaqını əks etdirən bir əsər kimi qiymətləndirmək yanlış olardı. Onun əhəmiyyəti, məzmunu daha genişdir. Laroşfukonun bəzi aforizmləri bunlardır: "Bizim hamımızın özgənin bədbəxtliyinə dözməyə kifayət qədər gücümüz vardır", "Qocalar yaxşı məsləhət verməyi ona görə sevirlər ki, onlar axmaq nümunələr göstərməyə qabil olmadıqlarına görə özlərini mükafatlandırsınlar", "Krallar insanlarla pullar kimi hərəkət edirlər: onlara öz istədikləri Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|