NeoKlassİK istiqamət
İl, metodologiyanın ümumiliyi, rəqabət azadlığı ideyası birləşdirmişdi.
Onlar bazarı təsərrüfatçılığın ən səmərəli forması hesab edirlər və
onun iqtisadi artım üçün ən əlverişli şərait yaratdığını göstərirlər.
İqtisadi liberalizmin müasir nümayəndələri iqtisadi fəaliyyətin
subyeKtlərinin azadlığını və xüsusi müİKİyyətin üstün əhəmiyyətini
müdafiə edirlər. Marşal Kİmi sahibKarlıq fəaliyyətini istehsal amili
adlandırırlar.
Neoliberallar nəzəriyyəsi yeni tarixi məKtəbin, neoKİassİKİərin və
ənənəvi liberalizmin ideyalarının sintezidir. Lanin bununla yanaşı
neoliberalizm,
sələflərindən
fərqlənən
cəhətlərə
malİKdir.
NeoKİassİKİərdən fərqli olaraq neoliberalizmin metodologiyasında
marjinalizm müstəqil və mərnəzi yer tutmur.
O,
tədqiqatın mühüm
aləti Kİmi tətbiq olunmur, sadəcə olaraq neoliberallar tərəfindən
nəzəri üsul Kİmi nəzərə almır.
Neoliberallar sələfləri iqtisadi liberalizmdən fərqli olaraq təsərrüfat
həyatının proseslərini mİKroiqtisadi mövqedən deyil, maKroiqtisadi
mövqedən, xüsusi sahibKarlar nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirirlər.
Bundan başqa, neoliberalizm ən’ənəvi liberalizmdən fərqli olaraq
iqtisadiyyata dövlətin fəal müdaxiləsi uğrunda çıxış edir.
KeynsçilİKdən fərqli olaraq onlar bu müdaxilənin ob- yeKtini təKrar
istehsal prosesinin özünü deyil, mənfəət və rəqabət mexanizminin
institutsional əsasını hesab edirlər.
Neoliberallar arasında dövlətin iqtisadi rolu haqqında ümumi
fİKİr
yoxdur. Onlar sosial siyasət, inhisar və rəqabətin tənzimlənməsi məsələlərinə
eyni cür yanaşmırlar.
Neoliberalizmin əsasını qoyan və onun metodologiyasını yaradan alman
iqtisadçıları, birinci növbədə V.Oynen (1891-1950) olmuşdu. Neoliberalizm
nəzəriyyəsi müxtəlif istiqamətlərdə inKİşaf etmişdi. Onun KİassİK forması
azad sahibKarlıq şüarı altında Qərbi alman variantıdır. Müharibədən sonra
Qərbi Almaniya beynəlxalq liberalizmin mərKƏzi olmuş və bütün öİKƏİərin
neoliberalları Fray- burq məKtəbinin ətrafında cəmləşmişdi. Onun əsas
nəzəriyyəçiləri V.OyKen, L.Erxard, L.Müller-Armaq, A.Rustov, V.RepKe və
başqaları olmuşdu.
Neoliberalizmin
metodologiyasının
əsasında,
onun
bütün
tərəfdarlarını birləşdirən OyKen tərəfindən yaradılmış iqtisadi
quruluşun İKİ tipləri haqqında Konsepsiya durur. OyKen iqtisadi
quruluşu təcrübədə reallaşmış təsərrüfat formalarının məcmusu Kİmi
müəyyən edir. O, İKİ təsərrüfat formasını ideal sayır və tanıyır.
Birincisi, mərKəzdən idarə olunan təsərrüfat, onun natural və mər-
Kəzi-inzibati təsərrüfat növləri. İKİncisi, bazar təsərrüfatı. Frayburq
məKtəbinin sosial iqtisadi proqramı bu Konsepsiyaya əsaslanmışdı.
Onlar tarixdə mə’lum olmuş bütün iqtisadi sistemləri təsər
57
Müasir iqtisadi nəzəriyyələr
rüfatın bu İKİ İdeal tipi mövqeyindən təhlil etmişlər.
Frayburq məKtəbi ordoliberallar (üçüncü yol tərəfdarları)
adlanırlar. Onların tə’liminin mərKƏzində sosial bazar təsərrüfatı
nəzəriyyəsi durur. Sosial bazar təsərrüfatını Kapitalizm və sosializm
arasında cəmiyyətin inKİşafının üçüncü yolu adlandırırlar. Sosial
bazar təsərrüfatının əsas səciyyəvi xüsusiyyəti sosial ədaləti bərpa
etməK qabiliyyəti olan inhisar və rəqabətin tənzimlənməsidir.
Müller-ArmaK isə sosial bazar təsərrüfatının Kapitalizmdən əsas
fərqini sosial Kompensasiya prinsipinə tabe olan fəal sosial siyasətdə
görür.
Sosial bazar təsərrüfatı modelinin əsas prinsipləri aşağıdaKilar- dır:
1) qiymət azadlığı və sabit pul
tədavülü; 2) inhisarsız rəqabət;
3)
xüsusi müİKİyyətin sarsılmazlığı; 4) sahibKarlığın iqtisadi
müstəqilliyi və cavabdehliyi; 5)dövlətin məhdud iqtisadi rolu. Azad
bazar təsərrüfatının əsas siması sahibKar və əsas elementi azad
rəqabətdir.
Neoliberalizmin ideyaları Qərbin ƏKSər öİKƏlərinin iqtisadi
siyasətinə təsir etmişdir. Müharibədən sonra neoliberalizm Qərbi
alman dövlətinin rəsmi iqtisadi siyasəti olmuşdu. Neoliberal
ideyaların praKtİKİ tətbiqində L.Erxardm (1897-1977) böyÜK xidməti
olmuşdu. O, sosial bazar təsərrüfatı nəzəriyyəsini təcrübədə həyata
Keçirmiş və bunun nəticəsində 50-ci illərdə Qərbi Almaniya «iqtisadi
möcüzələr» yaratmışdı.
Neoliberalizmin əsas nəzəriyyəçiləri AmerİKa iqtisadçısı L.Mizes
(1881-1973) və ingilis iqtisadçısı F.XayeK (1899-1992) olmuşlar. Onlar
iqtisadi liberalizmin prinsiplərini
XX
əsrin 20-30-cu illərində israrla
müdafiə etmişlər. Onları iqtisadiyyatın tam mər- Kəzdən planlı
tənzimləmə sisteminin, yəni sosializmin gələcəyi narahat etmişdi.
Onlar mərKƏzdən idarə edilən iqtisadiyyatın uzun müddət yaşaya
bilməyəcəyini inadla qeyd etmişlər. Ona görə də bazar iqtisadiyyatını
qarışıq və hər hansı bir mərKəzdən idarə edilən iqtisadi sistemdən
üstün tutmuşlar. L.Mizesin fİKrinə görə dövlət tərəfindən bazarın
tənzimlənməsi tələb və təKİifi
ƏKS
etdirmir, istehsalın hansı
istiqamətdə inKİşaf etməsinə göstərici ola bilmir. O hesab edir
K
İ,
yeganə ağıllı iqtisadi siyasət-liberalizmdir və iqtisadi inKİşafın mütləq
əsasları xüsusi müİKİyyət və azad mübadilədir.
L.
Mizes və F.XayeK qeyd etmişlər
Kİ,
tarixi formasından asılı olmayaraq
hər bir cəmiyyətdə əmtəə istehsalına və ticarət mübadiləsinə əsaslanan
ümumi qanunauyğunluqlar fəaliyyət göstərir. Onlar dövlətin sahibKarlıq və
tənzimləmə fəaliyyətinə qarşı çıxırlar. İqtisadi resursların səmərəli
bölgüsünün əsasını bazar mexanizmi ilə yaranmış qiymətdə görürlər. L.Mizes
yazır
KI
,
azad
58