Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
N eoKlassİK istiqamət bazar olmayan yerdə qiymət mexanizmi yoxdur; qiymət mexaniz- misiz iqtisadi hesablama da yoxdur. F.XayeK iqtisadi liberalizmin patrİ8irxı hesab olunur. O, Qərbin iqtisadi fİKri bazar sisteminin nöqsanlarını tənqid etdiyi, dövlətin iqtisadi roluna böyÜK diqqət yetirildiyi və sosialist iqtisadi sisteminin qurulduğu dövrdə iqtisadi liberalizmin prinsiplərini möhKəm müdafiə etmiş və bazar qiymətləri vasitəsilə iqtisadiyyatın özünü tənzimləmə mexanizminə böyÜK əhəmiyyət vermişdir. O, Keynsi, bu dövrdə bazar iqtisadiyyatına dövlətin müdaxiləsi uğrunda çıxış etdiyinə görə KƏSKİn tənqid etmişdir. F.XayeK 1974-cü ildə iqtisadiyyat üzrə Nobel mÜKafatı almışdı. O, özünün «Quldarlığa gedən yol» əsərində sübut etməyə çalışır Kİ, iqtisadi azadlıqdan, bazar qiymətindən imtina edən hər KƏS amansızcasına dİKtaturaya, iqtisadi quldarlığa aparır. Göstərir Kİ, dövlət iqtisadiyyatının sosialist ideyası tam iflasa məh- Kumdur. Neoliberalizmə dünya şöhrətli iqtisadçı Y.Şumpeter də (1883- 1950) yaxın olmuşdu. O, azad sahibKarlığı müasir iqtisadi inKİ- şafın əsas hərəKətverici qüvvəsi hesab etməKİə, neoliberalizmə tərəfdar çıxmış olur. Ona görə də Y.Şumpeteri neoliberalizmin nümayəndəsi hesab edənlər səhv etməmişlər. Neoliberalizmi ABŞ-da monetarizm təmsil etmişdi. Monetarizm müasir mühafizəKarlığın ən aparıcı cərəyanıdır. Müasir mühafi- zəKarlıq monetarizmlə yanaşı özündə təKİif və səmərəli gözləmə nəzəriyyələrini birləşdirir. AmerİKan monetarizminin banisi Çi- Kaqo məKtəbinin yaradıcısı M.Fridmendir. AmerİKan moneta- rizmi sübut etməyə çalışır K İ, yalnız azad sahibKarlıq şəraitində tam azadlığa, iqtisadi səmərəyə və bölgüdə bərabərliyə nail olmaq mümKÜndür. Monetaristlər hesab edirlər K İ,
tələbin tənzimlənməsi təsərrüfat düzəlişinin təbii prosesini pozur. Onlar azad sahibKar- lığa təhlÜKƏ Kİmi qiymətləndirilən dövlət müdaxiləsinin formalarının aradan qaldırılması uğrunda mübarizə aparmışlar. Monetarizm 70-80-cı illərdə iqtisadi nəzəriyyənin və iqtisadi siyasətin mərKəzində olmuşdu. Bu zaman istehsalın azalması ilə eyni vaxtda inflyasiya əsas problem olmuşdu. Bu vəziyyətdə Keyn- sin büdcə xərclərini artırmaq təKİifi, yaxud Kəsirli maliyyələşdirmə siyasətinin yeridilməsi əlverişli olmamışdı. Büdcəyə əl gəzdirməK inflyasiyanı gücləndirmişdi. Monetarizm - pul Kütləsinin iqtisadi fəallığa, monetar vasitələrin və monetar siyasətin iqtisadi inKİşafa təsir mexanizmini əsaslı surətdə öyrənən nəzəriyyədir. Monetarizm əsasən
pul Kütləsinin tənzimlənməsinə yönəldilmiş Kredit-pul siyasətidir. 1976-cı ildə iqtisadiyyat üzrə Nobel mÜKafatı alan, ÇİKaqo məKtəbinin 59 Müasir iqtisadi nəzariyyələr başçısı M.Fridmen qeyd edir Kİ, bizim adət etdiyimiz pul Kəmiyyəti nəzəriyyəsi indi monetarizm adlanır. O göstərir K İ, pulun Kəmiyyət nəzəriyyəsi pula tələbin xüsusi nəzəriyyəsidir. Çox hallarda monetarizm bütünlÜKdə antİKeynsçilİK Kİmi qiymətləndirilir. Monetarizm təKcə pul nəzəriyyəsi olmayıb, həm də təKrar istehsalın spesifİK Konsepsiyasıdır, pulun təKrar istehsalda rolu haqqında nəzəriyyədir. Monetarizmin fərqləndirici xüsusiyyəti iqtisadiyyatın bütün əsas problemlərinə (qiymət, işsizlİK, inflyasiya, gəlirlərin nominal səviyyəsinə və s.) pul tədavülü prizmasından yanaşmasıdır. Monetarizmin mahiyyəti iqtisadi tarazlığın sabit gedişinin pozulmasının səbəbini səhv pul siyasəti və pul sferasındaKi dəyi- şİKİİK ilə əlaqədar olduğunu sübut etməKdir. M.Fridmen özünün bütün əsər və məqalələrində uzunmüddətli dövrdə təsərrüfat həyatında baş verən böyÜK dəyişİKİiyin hər şeydən əvvəl pul Kütləsi və onun hərəKəti ilə əlaqədar olduğunu sübut etməyə çalışmışdı. O, 1929-1933-cü illərin böhranı daxil olmaqla bütün iqtisadi sarsıntıları bazar iqtisadiyyatının qeyri-sabitliyi ilə deyil, pul siyasətinin nəticəsi Kİmi izah edir. Monetaristlərin Konsepsiyası iqtisadiyyatın İKİ sahəyə: real iqtisadiyyat və pul tədavülü sferasına bölgüsünə əsaslanır. Birinci- əmtəələrin və xidmətin istehsalı və satışı olan sahə tamamilə bazar qüvvələrinin fəaliyyət göstərdiyi sfera hesab olunur; daxilən sabit və tarazlı sistem Kİmi şərh edilir. İKİnci sferaya real iqtisadiyyatla müqayisədə xarici amil Kİmi, böhran hadisələrinin əsas törədicisi Kİmi baxılır və o, dövlətin fəaliyyət sferası sayılır. Monetaristlər dövlətin vəzifəsini real sahəyə qarşılıqlı münasibətdə pul sferasım neytrallaşdırmaqda, bazar mexanizminin əlverişli şəraitini təmin etməKdə, əmtəə bazarını zəruri miqdarda pulla təchiz etməKdə görürlər. Onların fİKrinə görə tələbin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi (Keyns proqramı) bazar qüvvələrini pozur, uzunmüddətli planda isə inflyasiya meyllərinin güclənməsinə aparır. Fridmen hesab edir K İ, bazar sisteminə dövlət müdaxiləsi qısamüddətli müsbət nəticə verə bilir və ona görə də dövlət bazar münasibətlərinə mümKÜn qədər az və ehtiyatlı müdaxilə etməlidir. O, pul tədavülünə dövlətin müdaxiləsini minimuma endirməyə çalışır. Dövlət tənzimlənməsini pul Kütləsinə və pul emissiyasına nəzarətlə məhdudlaşdırır. Qısamüddətli pul siyasətindən uzunmüddətli pul tənzimlənməsinə Keçməyi məqsədəuyğun hesab edir. Uzunmüddətli pul tənzimlənməsini mütləqləşdirir. Fridmenin ideyası öz ifadəsini ABŞ-da «reyqanomİKada», BöyÜK Britaniyada «tetçe- rizmdə» tapmışdır.
Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|