E. M. Hacizadə

 
 
şüurda
üçün ç
bazarının qloballaşması daha çox 
iqtis
ölkələ
tinə  rəğmən qloballaşma 
dünyan
keyfiyy
iyyəçilərin simasında məhdudiyyətlərə  və 
təcrid
sferası
buna gör
lokal art
 
avtonom fəaliyyətin iskirini yaratmaq müşkül bir işdir. Daha 
doğru
ı», 
usiyanın Qloballaşma Problemləri  İnstitutunun «Qloballaşmanın praktikası» və digər 
ndomental tədqiqatlardan qaynaqlanaraq YUNESKO-nun dəstəyi ilə bir qrup müstəqil alimlər 
n kommunikasiyasını tam 
qammada əhatə edən mobil qovuşması prosesi dayanır. Burada ayrı-ayrı kontinentləri əhatəsində 
çoxfu
ssümdə Berinq 
allar üzərindən 
ən, eni 80-100, uzunluğu 60 min kilometr olan 
transk
ial-iqtisadi 
rı həcmində, 20-
25 il 
ının əsas meyarını bəşəri istehlak tələbinin miqdarı müqabilində proporsional, 
uyğu
Qloballaşma
, iqtisadi və  mədəniyyət təfəkküründə  dəyişikliklərə  rəvac verir, cəmiyyət adaptasiyası 
ətinliklər, yeni sosial-iqtisadi problemlər yaradır. Dünya 
adi inkişaf etmiş dövlətlərin mənafelərinə xidmət edərək  əks qütbdə olan zəif təsərrüfatlı 
rin yüksək tərəqqi  əldə etməsinə mane olur. Bu xüsusiyyə
ın bir sıra regionlarında antiqlobal proteslərlə müşaiyət olunaraq milli məhsul istehsalına 
ət və möhkəmlik gətirən vətənpərvər fərd
ə  məruz qalır. Qloballaşmanın mənfi meylinə ayrıca götürülmüş sosial-iqtisadi məkanlar 
nda sipər çəkilməsi regionlaşma konsolidasiyasını yeni konturlarla möhkəmlədir. Məhz 
ə də müasir dünyanın sosial-iqtisadi həyatı yalnız qlobal axın sürətində deyil, həm də 
ım tendensiyasında təyinat tapır [63, 66, 102].
Lokallıq aspektini avtonom fəaliyyət müstəvisi tərənnüm edir. Yunan mənşəli istilah olaraq 
avtonomiya özüm - autos  və qanun - nomos sözlərinin sintezindən yaranmış  və  məxsusi 
qanunauyğunluq mənasını ifadələndirir. Avtonomiyanın Azərbaycan dilindəki parafrazı 
muxtariyyət isə ərəb mənbəli muxtar  - ixtiyarı olan, müstəqil, azad və sərbəst sinonimləri ehtiva 
edir. Ensiklopedik interpretasiyada muxtariyyət-avtonomiya - ümumdövlət konstitusiyası 
çərçivəsində, daxil özünü idarəetmə hüququ kontekstində dövlətin hər hansı bir hissəsinin 
dövlət-regional məsələlərinin müstəqil həll edilməsini  şərtləndirən lokal inzibati-ərazi qurumu 
kimi anlaşılır. 
Müasir dünyamızda tam 
su bu sevda heç baş tutan da deyildir. Lokal avtonom fəaliyyət strategiyasında addımlamaq 
nə qədər də milli və iqtisadi təhlükəsizlik təminatlı olsa da qloballaşma prosesi onun dayaqlarına 
daim zərbələr edirəcəkdir. Yaşadığımız məqamlarda ölkə  və birliklərin qarşılıqlı rabitəsi və 
dərinləşən inteqrasiyası yeni sosial, geosiyasi və geostrateci əsasda reallaşmaqdadır. Və bu bir 
reallıqdır. Sosial-ekoloji faktorlar ön sırada olan geosiyasi gerçəklikləri sıxışdıraraq onu ikinci 
plana yuvarlatmış, bununla da dünya prioritetlərini təbəllüdatlara uğratmışlar. 
Müasir qloballaşma prosesi bütün planeti əhatə edən yeni mümkün ümumi siyasi-iqtisadi, 
sosial-ekoloji sistem axtarışındadır. Belə bir qlobal strateci sistem layihəsi olaraq 
«Kontinentlərin böyük qovuşması» konsepsiyası gündəmə  gəlmişdir. Müvafiq universal 
konseptual layihə Roma klubunun «Artım sərhədləri», BMT-nin «Dayanaqlı İnkişaf Proqram
R
fu
tərəfindən işlənmişdir. Bu konsepsiyanın əsasında bütün kontinentləri
nksional infrastrukturun yaranışını, mühəndis qurğuları, kanallar, süni üzən adaların, körpu 
və tunellərin inşaası obyektlərində əhatə olunan elmi-texniki və texnoloji-inteqrasiyalı amil kimi 
məkan-kommunikasiya resursu çıxış edir [94]. 
«Kontinentlərin böyük qovuşması» layihəsinin ana xəttində konkret təcə
boğazından yeraltı tunel çəkilişi ilə  dəhliz yaradaraq, bütün sivilizasion are
keçərək planetin əksər quru parçasını birləşdir
ontinental magistral kompleksin inşaası dayanır. Planetin inteqrasiyasında sos
münasibətlərin yeni harmonik birləşmə mexanizmi olacaq «Kontinentlərin böyük qovuşması» 
layihəsinin reallaşması yeni texnoloji sistemlərin tətbiqilə 25 trilyon ABŞ dolla
müddətinə müəyyən olunmuş, özünütəminat dövriyyəsi isə tam 20 ilə hesablanmışdır. 
Yeni inkişaf müstəvisinə  qədəm qoymuş insan təkamülünün problemlərini yalnız qlobal 
kommunikasiyon layihələrlə təmin etmək mümkün olmayacaqdır. Biz indi təbiət və  cəmiyyətə 
fərqli yanaşmanı  əxzetmədə, biosferin şüur dünyası olan noosferaya keçid epoxasındayıq. Bu 
epoxal keçid sosium paradiqmasının yeni konstruksiyasını şərtləndirir. Belə ki, XXI əsr insanın 
tərəqqi strategiyas
n kəmiyyətli istehsalın yaradılmasına, elmi-texnoloji məhsulların hamıya paylaşdırılmasına 
nailolma ifadə etmədədir. Bu yeni mahiyyətin fundomental reallaşması isə əsaslı dərəcədə qlobal 
axın və lokal dirçəliş konsensusu ilə mümkün olacaqdır [90]. 
 və regionlaşma münasibətləri diskutiv predmetlidir. Bir qism tədqiqatçılar 
 
85

---

 
 
onların bir-birlərinin möhkəmləndirdikləri, digərləri isə bu fenomenlərin təzadlı olduğu 
qənatindədirlər. Qloballaşma və regionlaşma proseslərinə birləşmə və siyasi motivləşmə kimi də 
baxılır. Onların qarşılıqlı  şərtliliyi  «qlokalizasiya» neologizmi yaratmışdır.  Əslində, dəqiq 
interpretasiyada ambivalent strukturlu «qolkalizasiya» termini «qlobal» və «lokal» antonimlərin 
sintezinin ifadəsidir. Qlokalizasiya qlobal, lokal və ya regional olan siyasi-iqisadi, sosial-mədəni 
maraq və  təməyüllərin uzlaşmasını kimi dövlət tənzimlənməsindən çox submilli və üstmilli 
səviyyələrlə asılılıqda cərəyan edir. 
Qlokalizasiya ilə yanaşı planetdə modern konsepsiya formatında postsivilizasiyalı inqilabi 
meyl - mondoliziasion proseslər də sürət toplayır. Mondolizasiya bir tərəfdən sivilizasiya 
moderninin davamı, digər tərəfdən milli dövlətin baza formasının ayıran və dağıdan müasir 
düny
şəbəkəsində çevik kommunikasiyalı rabitə  ən böyükdən son kiçiyə, BMT-dən 
aula, 
yası və hərdən də 
mark
 
a sistemli planetar dualiz kimi çıxış edir. Ənənəviçiliyə əks qütbdə dayanan mondinalizmin 
məqsədlərini qlobal ideoloji məkfurədə: irqi, milli, dini təsnifat olmayan və sonda hətta cinsi 
bölgüyə belə etiraz edən prinsiplər üzərində qurur. Lakin nə qloballaşma və  nə  də mondolizm 
vesternizasiya təşviqində bulunmamalı, üstün olaraq sosial və  mədəni çoxnövlülüyün 
sintenizində daha çox yeni translokal, qlakolikazision kefiyyətlərə istinad etməlidir [125]. 
Sosial-texniki tərəqqi məhz inkişaf edən qlolakalizasiyadır. Ümumdünya siyasəti 
qlokalizasiya prosesində dövlətlərarası sistemdən daxiliqlobal şəbəkəyə transformasiya olunur. 
Qlokalizasiya 
səhradan vahəyə, dəyradan gölməçəyə nüfuz edən vektorial xətt üzərində qurulmuşdur. 
Müvafiq «recim» Roma klubunun «qlobal düşün lokal hərəkət et» prinsipinə tamılıqla 
adekvatdır. Elə bu baxımdan «qlobal brendlər» işləyən marketoloqlar multmilli və postmodern 
situasiyada öz kompaniyalarının iflas riskini artırmaq müstəvisində  hərəkət etmək 
məcburiyyətində qalırlar. Qlokalizasiya isə belə  şəraitdə brendinq strategiyasını  dəyişərək 
istehlakçının mədəni xüsusiyyətlərinin maksimal nəzərə alınmasını şərtləndirir. Obrazlı deylimdə 
qlokalizasiya strategiyasında yalnız əmtəə deyil, tam marketinq kommunikasi
etoloqların özlərinin də imici lokallaşdırılır [129]. 
Qloballaşma planet sakinlərinin inteqrasiya strategiyasının qanunauyğun, qaçılmaz, labüd, 
obyektiv bir proses olsa da o, bu gün sərbəst məqsədyönlü inkişaf vektoruna malik deyildir. 
Kortəbii, xaotik dinamikliyi ilə fərqlənən qloballaşmanın mərkəzləşmiş qaydada tənzimlənməsi 
hələki dünya ictimaiyyati tərəfindən tələb olunmamışdır. Lakin bu nisbi xotikliyi konsensusa 
gətirən lokal və regional indikatorları mövcuddur. Məhz müvafiq lokal və regional indikatorlar 
bu planetar hərəkatın hazırki məqamda qapalı  tənzimləyiciləri funksiyasını yerinə yetirərək 
qlokalizasiya prosesləri stimullaşdırır, qlobal inteqrasiyaya nizami ahəng və düzüm gətirirlər. 
 
 
4.5. Regional inteqrasiya prinsipləri 
Planetin yeni keosiyasi və geoiqtisadi düzümündə mühüm yer tütan regionlaşma 
inteqrasiyanın mühüm forması kimi əhəmiyyətini artırmaqdadır.  Əslində regionlaşma və 
inteqrasiya bir-birini tamamlayan beynəlmiləşmənin təzahür amilləridir. Latınca integratio - 
bərpa olunma,  integrationis  - tam, vahid kimi ifadələndirilən  inteqrasiyanın ali məqsədini 
iqtisadi artım teplərin davamlılığına rəğmən əldə olan resusurslardan maksimal dərəcədə effektli 
istifadə  əks etdirir. Müasir dünyada ölkələrinin iqtisadiyyatlarının obyektiv birləşmə prosesi 
olara
yə daşıyır. Bundan başqa diqqətə 
çəkild
q inteqrasiya milli təsərrüfatının beynəlmiləlləşməsi  şərtliliyinə  əsaslanır. Bu proses 
nəticəsində ölkə iqtisadiyyatı aktiv tempdə dünya təsərrüfatının bir hissəsinə çevrilir. 
İnteqrasiyanın  əlaməti kimi iqtisadiyyat sferasında ümumi siyasətin formalaşdırılması  və 
reallaşdırılması çıxış edir. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiya əsas beş mərhələdən keçir: azad ticarət 
zonası, gömrük ittifaqı, ümumi bazar, iqtisadi ittifaq və iqtisadi və valyuta ittifaqı. Müvafiq 
inteqrasiyanın beş pilləsini hələlik AB keçmişdir [76]. 
İnteqrasiyanın başlıca stimullarını iqtisadiyyatın özündə axtarmaq gərəklidir. Hər bir ölkə 
öz coğrafi, iqlim və  təbii sərvətləri baxımından fərqli səciy
iyi kimi, profesional vərdişlər, dövlətçilik və iqtisadi təcrübə kimi təməl komponentləri də 
 
86

---