Əsaslari iLƏ Azərbaycan RespublikasıTəhsil
Yüklə 2,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 5.1. Bəzi torpaq, bitki və landşaft örtüyünün albedosu
- 3.Torpağın istilik keçirmə qabiliyyəti
- 5.4. Torpağın hava rejimi və onun xassələri
kalori ilə miqdarına torpağın istilik tutumu deyilir, çəki və həcm ifadə olunduğuna görə torpağın çəki və həcmi istilik tutumları fərqləndirilir.
Məntəqə
A, %-lə Məntəqə
A, %-lə Quru qaratorpaq 14 Yazlıq buğda 10-25 Nəm qaratorpaq 8 İynəyarpaq meşə 14 Quru boz torpaq 25-30 Su səthi
10 Nəm qaratorpaq 10-22 Pambıq
20-22 Quru gil
23 Çəltik
12 Nəm gil
16 Kartof
19 Boz qum
9-18 Ot 19-26 Ağ qum 30-40
Quru səhra 30 Torpağın istilik tutumu torpağın mineroloji və mexaniki tərkibləri, üzvi maddələrin miqdarı, rütubətliyi, məsaməliyi və torpaq havasının miqdarından asılıdır. Ümumiyyətlə, torpağın ayrı–ayrı tərkib hissələrinin tutumları müxtəlif olur. Məsələn, suyun istilik tutumu ən yüksək olduğu üçün vahid (1) götürülür. Çürüntününkü – 0,477, gilinki – 0,233, kvarsınki isə - 0,198 kalori təşkil edir. İstilik tutumu kəmiyyətini nəzərə alaraq çox zaman torpaqları soyuq və isti torpaqlara bölürlər. Məsələn, rütubətli gilli torpaqlar çox ləng isindiyi üçün onlar soyuq torpaqlar adlanır. Qumsal torpaqlar isə suyu tez itirir, tez qızır və isti torpaq adlanır. Torpağın istilik tutumunu yaxşılaşdırmaq üçün onları üzvi maddələrlə zənginləşdirmək, yaxşı susızdırma şəraiti yaratmaqla rütubətliyi azaltmaq və buxarlanmanı zəiflətmək kimi tədbirlər həyata keçirilməlidir. Belə tədbirlər əksərən pis strukturlu ağır torpaqlarda nəzərdə tutulmalıdır.
sm 2 , qalınlığı 1 sm olan torpaqdan 1˚C temperaturda 75
saniyə ərzində keçən istiliyin kalorilərlə miqdarına torpağın istilik keçirmə qabiliyyəti deyilir. Torpağın istilik rejimi yalnız xarici meteoroloji şəraitdən deyil, torpaqların özlərinin daxili xassələrindən də asılıdır. Eyni iqlim şəraitində tünd rəngli, çürüntü ilə zəngin, strukturalı, kifayət qədər havası olan, optimal su xassələrinə malik torpaqların istilik şəraiti əlverişli olur. Açıq rəngli, üzvi maddələri az, yaprıxmağa qabil olan, özündə artıq rütubət saxlayan, hava işləməyən, strukturasız torpaqlar isə soyuq olur, istilik rejimi pisdir və bitkilərin inkişafı üçün az əlverişlidir. Faktlar gəstərir ki, torpağın mineral hissəsinin istilikeçirmə qabiliyyəti orta hesabla havadan (qaz fazasından) 100, sudan 28 dəfə çoxdur. Həm də torpaq nə qədər yaşdırsa, onun istilik keçirməkliyi bir o qədər çox, nə qədər yumşaqdırsa bir o qədər az olur. Yayda torpağın üst qatının quruması zamanı onun istilik keçirməkliyi azalır və bunun nəticəsi olaraq istiliyin üst qatlardan alt qatlara verilməsi də azalır. Quru torfun istilik keçirməsi ən az, qumunku isə ən çox olur. Torpaqda əlverişli istilik rejiminin yaradılması aqronomik tədbirlərlə (üzvi gübrələmə, davamlı torpaq strukturası, su və hava rejiminin yaxşılaşdırmaq və s.) həyata keçirildikdə o əkinçilik təsərrüfatına böyük fayda verir.
Torpaq havası, yaxud onun qaz fazası – torpağın mühüm tərkib hissəsi olub, onun bərk, maye və canlı fazaları ilə sıx qarşılıqlı əlaqədədir. Torpaq havası – torpağın sudan azad olan məsamələrini dolduran qazlar və uçucu üzvi birləşmələrin qarışığına deyilir. 76
Akademik V.İ.Vernadski torpaq havasını yüksək qiymətləndirərək göstərmişdir ki, “qazsız götürülən torpaq, torpaq deyildir”. Hava nəinki torpağın mineral hissəsinin mühüm aşınma amilidir, eyni zamanda bioloji proseslərin inkişafı üçün də zəruridir. Torpaq havasından bitki kökləri özünün tənəffüsü üçün istifadə edir. Belə sahələrdə bitkilərin boylarının qeyri–normal, rənglərinin solğun–sarımtıl
olması,
torpaq
havasının çatışmamasından, onun da təsirindən qida maddələrinin az olmasından asılıdır. Torpaq mikroorqanizmlərinin həyat fəaliyyəti üçün də havanın böyük əhəmiyyəti vardır. Bunların böyük əksəriyyəti aeorob mühitdə yaşadığı üçün torpağın aerasiya qabiliyyətinə böyük müsbət təsir edir. Aerasiya zəif olan torpaqlardan aeorob bakteriyalarının fəaliyyəti də zəiflədiyi üçün qida maddələrinin dinamikasına əsaslı təsir göstərir. Oksigenin çatışmaması nəticəsində bitkilərdə tənəffüs, oksidləşmə və qida maddələrinin əmələgəlmə prosesləri pozulur. Bunun nəticəsində torpaqda anaerob şərait yaranır, bir sıra zərərli birləşmələr toplanır və bitkiləri məhv edir. Torpağın hava xassələrinə hava tutumu və hava keçirmə qabiliyyəti aiddir. Torpağın özündə hər hansı bir miqdarda hava saxlaması qabiliyyətinə hava tutumu deyilir. Torpağın hava tutumunun miqdarı torpağın məsaməliliyindən və rütubətindən asılıdır. Rütubətlik artdıqca torpağın hava tutumu azalır, çünki bu halda məsamələrin bir hissəsinə su dolmuş olur. Ümumiyyətlə, torpaqlarda havanın miqdarı torpağın həcminin 8-10%- dən 35-40%-dək dəyişə bilər. Torpaq havasının tərkibi və torpaqda qaz mübadiləsi – öz tərkibi etibarilə torpaq havası, atmosfer havasından oksigenin az olması və karbon qazının çox olması ilə fərqlənir. 77
Yüklə 2,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|