EvrimTeorisi indd

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

301

Demin andığım üçlü sınıflamanın mantığı ile bu açıklamayı 

dinleyenler, açıklamayı yapan kişiyi hangi sınıfa sokacakla-

rında tereddüt yaşayabilir, bu yüzden bu açıklamayı nasıl de-

ğerlendireceklerini belirlemeyebilirler. Oysa ‘Evrim Teorisi’ne 

karşı bilinemezci tavrın’ bir alternatif ve tutarlı bir şekilde sa-

vunulabilecek bir düşünce olduğu anlaşılsa bu sorunların çö-

zümü oldukça kolaylaşırdı.

Bu konuyu vurgulamamın asıl sebebi kendimi de ‘Evrim 

Teorisi’ne karşı bilinemezci-teist’ sınıfın içinde görmem. Eğer 

böyle bir sınıfın varlığını kabul etmeseydim, ‘Evrim Teorisi’ni 

reddeden teist’ veya ‘evrimci teist’ kategorilerinden birini seç-

mek zorunda olduğum gibi yanlış bir hisse kapılabilirdim; 

bunun sonucunda bilim felsefesinde ortaya konan birçok kri-

teri karşılayamasa da bu teorinin canlıları birbirine bağlama-

daki maharetinden dolayı kendimi ‘evrimci teist’ olarak nite-

lerdim. Tahminimce, bu kitabın 3. bölümünde Evrim Teorisi 

adına ileri sürülen delillere eleştiriler getirmem ve bu teorinin 

epistemolojik statüsünün gösterilmeye çalışıldığı kadar yüksek 

olmadığını göstermem, bir de 5. bölümde Tanrı’nın varlığına 

inancı rasyonel olarak temellendiren ‘tasarım delili’ni savun-

mam; birçok kişide, Evrim Teorisi’ni reddettiğime dair bir iz-

lenim uyandırmıştır. Fakat tasarım delili ile ilgili bölümde de 

anlatacağım gibi, ben tasarım delilinin, Evrim Teorisi doğru 

da yanlış da olsa reddedilemeyecek kadar güçlü olduğunu sa-

vunuyorum; tasarım delilini Evrim Teorisi’nin alternatifi ola-

rak görmüyorum, fakat natüralist-ateist anlayışın yanlışlığının, 

tasarım delilinin verileriyle ortaya konduğunu iddia ediyorum. 

Diğer yandan 3. bölümde eleştirilenler, Evrim Teorisi’nin delili 

olarak ileri sürülen iddialar; aslında natüralist Evrim Teorisi 

adına, özellikle Yeni Darwinci yaklaşım adına ortaya sürü-

len iddialardır. Eğer Tanrı’nın yarattığı bir evrim süreci kabul 

edilirse, o zaman ‘natüralist evrimci’ anlayışa karşı getirilen 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

302

itirazlar da geçersiz olur. Örneğin Kambriyen Patlaması’nda 

yepyeni çok hücreli birçok türün bir anda ortaya çıkışı, ‘natü-

ralist evrimci’ anlayış için önemli bir sorundur; ama bu, ‘te-

ist evrimci’ bir anlayış için sorun olmayacaktır.

Kanaatimce, ‘Evrim Teorisi’ne karşı bilinemezci’ tavır 

içinde olmak, teistler açısından hem tutarlı hem de akılcı bir 

strateji ve yaklaşımdır. Bu tavır, Evrim Teorisi’nin doğrulan-

masının Tanrı’nın varlığını yanlışladığı gibi hatalı bir sonucun 

anlaşılmasına kapıları kapatmaktadır. Teizmin ‘Tanrı için her 

şey mümkündür’ ilkesine göre Tanrı’nın; türleri birbirlerinden 

bağımsız yaratması da evrimle yaratması da kimi türleri ba-

ğımsız kimilerini evrimle yaratması da mümkündür. Teistle-

rin, Evrim Teorisi’ne en düşmanı bile “Tanrı istese de evrimle 

canlıları yaratamaz” diyemez. Üstelik tektanrıcı üç dinin men-

supları, canlıların basit bir hammaddenin (toprak ve su) dönü-

şümü sonucu oluştuğunu kabul ederler. Yani basitten komplek-

sin oluşturulması ve dönüşüm fikri teizme yabancı değildir. 

Üstelik ateistler tarih boyunca, aşağı yukarı bugünkü gibi bir 

evrenin ezelden beri var olduğunu savunmuşlardır. Oysa te-

izm aşama aşama oluşmuş (örneğin Kuran’daki ‘yoktan ya-

ratma’, ‘altı dönemde yaratma’, ‘duman halinde bir durumdan 

yaratma’ gibi ifadelerden bu aşamalı oluşum anlaşılır) bir ev-

reni tarih boyunca kabul ettiği için; aslında başta, evrimci yak-

laşım ile teizm arasında bir ittifakın bulunduğu bile söylene-

bilir. Elbette ki, her evrimci yaklaşıma önem verenin Evrim 

Teorisi’ni kabul etmesi gerekmez, daha önce de ifade edildiği 

gibi evrimci bir evren veya tarih veya kültür anlayışına sahip 

olmakla biyolojik Evrim Teorisi’ne inanmak arasında önemli 

bir fark bulunmaktadır. Bunların birine inanç veya inkâr, di-

ğerine inanç veya inkârı gerektirmez; fakat yine de bunlar, te-

izmin Evrim Teorisi’ne karşı önyargılı olması için bir sebep 

olmadığını gösterir.

---

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

303

Ben, kendi pozisyonumu ‘teolojik agnostisizm’ (dinbilimsel 

bilinemezcilik) olarak tanımlıyorum. Tanrı’nın varlığı konu-

sunda agnostik kalmıyorum, çünkü kozmolojik delil ve tasa-

rım delilinin Tanrı’nın varlığını rasyonel olarak temellendir-

diğine ve alternatif olarak sunulan natüralist-ateist yaklaşıma 

karşı açık bir mantıksal üstünlüğe sahip olunduğuna inanıyo-

rum. Evrim Teorisi’ne karşı ise bilinemezci tavır içinde ka-

lıyorum. Bu teorinin canlıların genetik ve dış yapılarındaki 

benzerlikleri ‘ortak ata’ ile açıklamasını akılcı buluyor ve bu 

zor konudaki bilimsel çabaya sempati duyuyorum. Fakat di-

ğer yandan bu teorinin temel tezi olan türlerin tüm özellik-

lerinin doğal seleksiyon ve mutasyonla oluştuğu iddiası göz-

lemlenemiyor, deneylenemiyor, yanlışlanamıyor, bu konuyla 

ilgili öngörüde bulunulamıyor ve başarılı fizik teorilerinde ol-

duğu gibi bu süreci ifade eden matematiksel bir yasa yok. Di-

ğer yandan bu kriterleri karşılayamasa da bu teoriyi reddet-

mek için teolojik bir sebep bulamıyorum. Öncelikle Tanrı’nın 

evrimle de canlıları yaratabilecek olması sebebiyle Tanrı’nın 

varlığı ile Evrim Teorisi’nin uzlaştırılabileceğini biliyorum. Bu 

teoriyi reddetmek için teolojik sebebin Kutsal Metinler’deki 

ifadelerden kaynaklandığı düşünülebilir. Bu konuyu şimdilik 

paranteze almıştım; fakat ilerleyen sayfalarda görüleceği gibi 

gerek Yahudi gerek Hıristiyan gerek Müslüman din adamları 

ve dindarlardan birçok kişi bu metinlerdeki ifadeleri Evrim 

Teorisi’ne aykırı görmemektedirler. 

‘Teolojik agnostisizm’i bazılarının yaptığı gibi Tanrı’nın 

tüm sıfatları için önermiyorum; hiç şüphesiz Kutsal Metinler 

ve evren, sadece Tanrı’nın varlığını değil Tanrı’nın ilmi ve 

kudreti gibi birçok sıfatını da temellendirmektedir. Teolojik 

agnostisizmi, Tanrı’nın varlığına ve Tanrısal vahye (elbette ki 

teistler nelerin Tanrısal vahiy olduğu konusunda bir konsen-

süse sahip değiller; ben bu ifadeyle, vahyi bir bilgi kaynağı 

---