EvrimTeorisi indd

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

295

olduğu gibi isabetsiz bir sonuç çıkarılacaktır (ne yazık ki bu-

nun çok sık gerçekleştiğine tanık olmaktayız). Bu ise teori-

nin doğrulandığına dair iddiaların, sanki Tanrı’nın varlığını 

yanlışlamayı da içerdiği gibi hatalı bir anlayışa sebep olacak-

tır. Bazı dindarların ve Evrim Teorisi’ne inananların (dindar 

veya ateist) arasındaki gerilimlerin en önemli kaynaklarından 

biri de işte bu yanlış anlayıştır. Bu yüzden bu noktayı bir kez 

daha vurgulamak istiyorum: Evrim Teorisi’nin doğruluğunun 

ispatı Tanrı’nın varlığının inkârını gerektirmez.

Aslında Evrim Teorisi’ne en tarafsız gözle bakma imkânına 

sahip olanlar teistlerdir. Çünkü teist ontoloji, Evrim Teorisi’ni 

hem kabul edecek hem de reddedecek imkânı içinde barındırır. 

Oysa ateistlerin aynı objektif tavrı Evrim Teorisi’ne karşı gös-

termeleri kolay değildir. Çünkü materyalist-ateist ontoloji, bir-

birlerinden bağımsız ortaya çıkan canlı türlerini sadece maddi 

evren içinde kalarak açıklama konusunda Evrim Teorisi dı-

şında bir alternatife sahip değildir. Bu husus, teistlerin Evrim 

Teorisi’ne daha önyargılı yaklaştığına dair genel önyargıya ta-

mamen zıt bir durumu ifade etmektedir. Pratikte durum her 

ne olursa olsun, teistler ateistlere göre Evrim Teorisi’ne daha 

objektif yaklaşabilecek bir pozisyondadırlar. Bu yüzden teist-

lerin ontolojilerinin elverdiği objektiflikten faydalanmaları ve 

sırf ateistleri zora sokmak endişesiyle Evrim Teorisi’ni reddet-

meye çalışmamaları gerekir. Ancak objektif yaklaşımlarının so-

nucunda teorinin yanlış olduğuna kanaat getirirlerse, bilimsel 

itirazlarını açıkça ortaya koymalıdırlar. Çünkü bir teist, Evrim 

Teorisi’ni alternatifsiz bir teori olarak görmek zorunda değil-

dir. Bir teist için Evrim Teorisi’nin doğruluğu veya yanlışlığı, 

Tanrı’nın varlığına veya yokluğuna dair bir mesele olarak de-

ğil; Tanrı-evren ilişkisinde Tanrı’nın canlıları hangi yöntemle 

yarattığının belirlenmeye çalışılmasına dair bir mesele ola-

rak görülmelidir. Bu yüzden bu teori, bilim felsefesinden ve 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

296

bilimin doğasından gelen yöntemlerle önyargısız bir şekilde 

sorgulanmalıdır. Fakat ateistlerin aynı objektifliği gösterecek 

bir inanca sahip olmadıkları da hatırlanmalıdır. Çünkü bu te-

orinin doğru olmadığına dair varacakları bir sonucun rasyo-

nel gereği, ateistlerin inançlarını değiştirmesidir.

“EVRİM TEORİSİ’NİN DOĞRULUĞU VEYA 

YANLIŞLIĞI BİLİNEMEZ” DİYENLERİN 

SINIFLANDIRILMALARI

Evrim Teorisi’nin doğruluğunun veya yanlışlığının biline-

meyeceğini söyleyenler de bilinemezci, ateist veya teist ola-

rak sınıflandırılabilirler. (Evrim Teorisi’ne karşı bilinemezci/

agnostik olmayı ifade etmek için kullanılan ‘bilinemezci’ ifa-

desiyle, Tanrı’nın varlığı hususunda bilinemezci/agnostik ol-

mayı ifade eden ‘bilinemezci’ ifadesinin karıştırılmamasına 

dikkat edilmelidir.) Daha önce belirtildiği gibi birçok kişinin 

teist, ateist veya bilinemezci olmasında Evrim Teorisi’nin et-

kisi sanıldığı oranda belirleyici olmamıştır. Evrim Teorisi’ne 

yaklaşımın ‘neden’; teizm, ateizm veya bilinemezciliğin ‘so-

nuç’ olarak görüldüğü yaklaşımlar birçok zaman hatalı ola-

bilmektedir. Bazen teizm, ateizm veya bilinemezcilik ‘ne-

den’; Evrim Teorisi’ne yaklaşım tarzı ‘sonuç’ olabilir. Bazen 

ise Evrim Teorisi’ne yaklaşım ile teizm, ateizm, bilinemezci-

lik arasında hiçbir bağlantı bulunmayabilir. Evrim Teorisi’ne 

yaklaşım ve Tanrı inancı ilişkisindeki tavrın dokuz ayrı kate-

goride incelenebileceğini gördük. Bu kategorilerde nedensel-

lik ilişkisi açısından üç ayrı alt sınıflama yapılabileceğinin de 

göz önünde bulundurulması faydalı olacaktır. Bunlar şu şe-

kilde özetlenebilir:

1.  Evrim Teorisine yaklaşımın neden, Tanrı inancı konu-

sundaki tavrın sonuç olması.

---

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

297

2.  Evrim Teorisi’ne yaklaşımın sonuç, Tanrı inancı konu-

sundaki tavrın neden olması.

3.  Evrim Teorisi ve Tanrı inancı arasında neden ve sonuç 

ilişkisi olmaması.

Birçok kişi gelenekleri, şahsi tecrübeleri, varoluşsal sebep-

ler ve ailesinin yaklaşımları gibi etkenlerle teist, ateist veya 

bilinemezci olabilir. Bu kişiler eğer biyoloji ile hiç ilgilenme-

mişlerse veya biyolojiye ilgileri Evrim Teorisi konusunda bir 

sonuca varmalarına sebep olmadıysa, Evrim Teorisi’ne karşı 

bilinemezci bir tavır içinde kalabilirler. Bunlar Evrim Teorisi 

ile Tanrı inancı arasında nedensel bir bağlantı bulunmadığını 

düşünüyor da olabilirler. Bu yüzden teizm, ateizm veya biline-

mezcilik alternatiflerinden birini seçmek hususundaki tavırla-

rını Evrim Teorisi’nden bağımsız olarak oluşturmuş olabilirler.

Fakat Evrim Teorisi’ne karşı bilinemezci bir tavır içinde 

olanların hepsinin bu teori ile yeterince ilgilenmedikleri için 

böylesi bir tavrı benimsedikleri düşünülmemelidir. Örneğin 

dünyadaki en kalabalık ve en organize dini mezhebinin eski 

lideri olan Papa II. John Paul’un kendi yaşam süresi boyunca 

hep gündemde olan Evrim Teorisi ile ilgilenmediği düşünüle-

mez. Eğer kendisi bu konuyla yeterince ilgilenmemiş olsa bile, 

açıklamalarını yaparken danıştığı geniş grup içinde bu konuyla 

ilgilenmiş pek çok kişi bulunmaktadır. Papa II. John Paul, Ev-

rim Teorisi ile Hıristiyanlığın uzlaştırılabileceğini açıklamış-

tır, ama bunun Katolik öğretiler ile çelişmeden yapılması ge-

rektiğini söylemiştir.

556

 Papa II. John Paul, Evrim Teorisi’nin 

din ile uzlaşabileceğini belirtmiş olmakla Evrim Teorisi’ni 

kabul etmiş değildir. Ama bu teoriyi açıkça kabul etmeme-

sine rağmen, din ile uzlaştırılabilineceğini söyleyerek teoriyi 

556  John Paul II, The Pope’s Message On Evolution, (‘Quarterly Review of Biology 

72’ Journal, içinde), (1997), s. 377-383.

---