EvrimTeorisi indd

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

283

Evrim Teorisi ve Tanrı inancının ilişkisini değerlendirirken, 

Evrim Teorisi hakkında aynı düşünceyi paylaşanların Tanrı 

hakkında değişik inançlara sahip olup olmadıklarını bilmeli-

yiz; fakat bundan daha sorunlusu, Evrim Teorisi hakkındaki 

kabullerin, Tanrı inancını nasıl etkilediğini veya etkileyip eki-

lemediğini bulmaktır ki bu gerçekten zordur. Çünkü kişilerin 

Tanrı’nın varlığına veya yokluğuna dair inançları sırf canlı-

ların dünyasından gelen verilerle değil, aynı zamanda psiko-

lojik yapı, varoluşsal sorunlar, sosyo-politik yaklaşım, şahsi 

tecrübe gibi birçok unsur ile de alakalıdır. Bunun örneklerin-

den birini Karl Marx ve Friedrich Engels ikilisinde gözlem-

leyebiliriz. Onlar, Darwin’in Evrim Teorisi’ni daha duyma-

dan önce materyalist-ateist bir inancı benimsemişlerdi. Marx 

1841 yılında yazdığı doktora tezinde ilkçağın en ünlü mater-

yalistleri Demokritos ve Epikuros’u incelemişti. Daha bu ese-

rinde materyalist yaklaşımını ortaya koyuyordu.

534

 Darwin’in 

Evrim Teorisi’ni Marx ve Engels beğeniyle karşıladı

535

, hatta 

Engels, Marx’ın sosyal dünyadaki teorisinin canlılar dünya-

sındaki karşılığının Darwin’in Evrim Teorisi olduğunu söyle-

di.

536

 Sonuç olarak Engels ve Marx, kendilerinin sosyo-politik 

dünyada, Hegel’in felsefesine materyalist bir doğrultu vererek 

öngördükleri evrimsel sürecin, canlılar dünyasında da geçerli 

olduğunu söyleyen bir teoriyi severek kabul ettiler. Bu teorinin, 

sadece maddi dünyanın içinde kalarak canlıların oluşumunu 

tarif etmede yararlı olacağını düşündüler. Fakat onlar, bu te-

ori sebebi ile materyalist-ateist olmadılar; onlar materyalist-

ateist yaklaşımları açısından bu teoriyi faydalı buldukları ve 

felsefelerindeki temel ‘evrim’ kavramının, canlılar dünyasında 

534  Karl Marx, Demokritos ile Epikuros’un Doğa Felsefeleri, çev: Hüseyin Demir-

han, Sol Yayınları, Ankara (2000), s. 9-76.

535  Karl Marx-Friedrich Engels, Din Üzerine, çev: Kaya Güvenç, Sol Yayınları, Anka-

ra (2002), s. 127, 151, 175, 233. 

536  Micheal Ruse, Can A Darwinian Be A Christian, s. 174-175.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

284

karşılığını gördükleri için bu teoriyi benimsediler. Sonuç ola-

rak Marx ve Engels, Evrim Teorisi’nden ateizme geçmediler.

NIETZSCHE’DEN, DAWKINS’DEN DOBZHANSKY’E 

KADAR EVRİM TEORİSİ’NE  

İNANANLARDA FARKLAR

Aynı sonucu Friedrich Nietzsche’nin yaklaşımında da göz-

lemlemekteyiz. Nietzsche bir yandan felsefesine aykırı bul-

duğu doğal seleksiyon kavramını eleştirirken,

537

 diğer yan-

dan insanların hayvanlardan türediğine dair atıflarıyla Evrim 

Teorisi’ni kabul ettiğini göstermiştir.

538

 Fakat genel olarak 

Nietzsche’yi okuduğumuzda, onun Evrim Teorisi olmasa da 

ateist olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. Çünkü Nietzsche ‘ta-

sarım delili’ni muhatap olarak almaz; o, rasyonel olarak ku-

rulmuş bir ontolojiyi yıkmaya çalışıp sonra ahlak felsefesini 

ortaya koymaz. O, doğrudan ahlak felsefesini ortaya koyar 

ve sonra Tanrı’nın varlığını dışlayan ontolojisini ahlaksal gö-

rüşü çerçevesinde ifade eder. Bu Kant’ın ahlaka dayalı onto-

lojisinde, ahlaktan yola çıkarak Tanrı’ya yer vermesinin tam 

tersidir; yani ahlaka dair görüşlerden yola çıkarak Tanrı’yı 

inkâr etmek Nietzsche’nin izlediği yoldur. Zaten Kant’tan bu 

kadar nefret etmesinin sebebi de burada aranmalıdır: kendi 

yolunun tam tersini Kant’ın benimsemiş olmasında. Bu yüz-

den Nietzsche’yi ‘Evrim Teorisi’ne inanan-ateist’ olarak değer-

lendirmek doğru olsa da onu ‘Evrim Teorisi yüzünden ateist’ 

olarak değerlendirmek tamamen hatalıdır. O varoluşsal yakla-

şımı ve ahlak felsefesi yüzünden ateisttir, Marx ve Engels’in 

sosyo-politik yaklaşımları sebebiyle ateizmi savunmaları gibi 

537 Friedrich Nietzsche, Güç İstenci, çev: Sedat Umran, Birey Yayınları, İstanbul 

(2002), s. 337-339.

538  Friedrich Nietzsche, Deccal, çev: Oruç Aruoba, Hil Yayınları, İstanbul (2001), s. 

25; Friedrich Nietzsche, Güç İstenci, s. 338.

---

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

285

tüm bu düşünürler, Evrim Teorisi’ni kabul etseler de onların 

ateizmi bu teoriye bağımlı değildir.

Oysa Richard Dawkins, ‘Evrim Teorisi’ne inanan-ateist’ 

sınıf içinde yer almaktadır ve kitaplarının birçok yerinde ate-

izmin ancak Evrim Teorisi sayesinde rasyonel olabildiğini sa-

vunmaktadır.

539

 Dawkins, Hume’un ve Darwin’den önceki ate-

istlerin ‘görünüşteki tasarımı’ izah edemediklerini, evrenin 

tasarımlanmış olduğuna karşı ciddi bir alternatif sunamadık-

larını söylemekte ve “Darwin’in, Türlerin Kökeni’nin yayım-

landığı 1859 yılından önce herhangi bir tarihte bir Tanrı-ta-

nımazın var olabileceğini hayal bile edemiyorum” şeklindeki 

iddialı yaklaşımını savunmaktadır.

540

 Dawkins’in yaklaşımı 

ateizm ile Evrim Teorisi’nin bütünleştirildiği bir yaklaşım-

dır. Bu yaklaşıma göre Evrim Teorisi olmadan da ateizm var 

olabilirdi, ama bu ateizm rasyonel temellere sahip olamazdı. 

Bu yaklaşıma inananlar, tesadüfî mutasyonların değişik canlı 

tipleri oluşturduğunu, doğal seleksiyonun ucube canlıları yok 

ettiğini ve bu tesadüfî uzun süreç sonunda oluşan canlıların 

tasarımlıymış gibi gözüktüklerini savunurlar. Dawkins’in ifa-

desine göre doğal seleksiyon, aşılması imkânsız görülen dağ-

ların bayırlarının aşılmasını gerçekleştiren baskı unsurudur.

541

 

Doğal seleksiyon ucubeleri elediği için var olan canlıların ta-

sarımlıymış gibi gözüktüğünü savunan bu anlayış; canlıların 

tasarımından ‘tasarım delili’ne giden yolu Darwinizm’in ka-

padığını savunur. Gerçekten de Tanrı’nın varlığının rasyonel 

deliller ile temellendirilmesinde hiçbir delil ‘tasarım delili’ 

kadar etkili olmamıştır. Rasyonel temelli bir ateizmin ancak 

canlıların tasarımının inkâr edilebilmesiyle savunulabileceğine 

539  Richard Dawkins, The Selfish Gene, Oxford University Press, Oxford (1989), s. 1.

540  Richard Dawkins, Kör Saatçi, s. 7-9.

541 Richard Dawkins, Climbing Mount Improboble, W. W. Norton, New York 

(1997), s. 198.

---