EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

280

teist olduğunu gösteren cümleler ile karşılaşırken, mektupla-

rının bazısında bilinemezci bir yaklaşımla karşılaşıyoruz. Bu 

nedenle bu kategoriler, herkesi tam anlamıyla açıklayan kate-

goriler olarak anlaşılmamalıdır; aynı kategorilerin içine giren 

kişilerin arasında da farklılıklar olduğu unutulmamalıdır. Fa-

kat bu kategoriler bize, ‘evrimci-ateist’ ve ‘evrim karşıtı-teist’ 

ayırımıyla herkesi sadece iki kategoriye paylaştıran yaklaşı-

mın, ne kadar eksik ve yanıltıcı olduğunu göstermekte ve bu 

ilişkiyi belirlememizde bize daha kullanışlı bir sınıflama sun-

maktadır. Bahsedilen yanıltıcı ikili ayırım, sadece eksik bir 

sınıflama olmakla kalmamakta; insanlara “Ya Tanrı’ya inanıp 

evrimi reddedeceksin” veya “Ya evrime inanıp Tanrı’yı red-

dedeceksin” denmekte, başka bir alternatif bırakılmamakta ve 

bu yanlış yaklaşım yüzünden gereksiz kutuplaşmalarla bera-

ber hem Tanrı inancına hem de Evrim Teorisi’ne karşı peşin 

hükümlü yaklaşımlara sebep olunmaktadır. 

EVRİM TEORİSİ’NE 

İNANANLARIN SINIFLANDIRILMASI

Evrim Teorisi’ne inananları hem teist hem ateist hem de 

bilinemezciler olarak üç maddede sınıflayabiliriz. Darwin ör-

neğinde gördüğümüz gibi herhangi iki madde arasında gidip 

gelen birçok kişinin olduğu muhakkaktır. Birçok örnekten de 

anlaşılacağı gibi Evrim Teorisi’ne inancın insanları ateist bir 

inanca mecbur ettiği yanlış bir görüştür. Fakat diğer yandan, 

Evrim Teorisi’nin ateist yaklaşımlar adına kullanılmaya çalı-

şıldığı da bir gerçektir.

Evrim Teorisi’nin savunulduğu birçok kitapta, yazarlar, 

Tanrı inancı hakkında hiçbir görüş ifade etmezler. Bunun bir-

çok nedeni olabilir; yazar polemik istemiyor olabilir, Evrim 

Teorisi’nin Tanrı inancı ile pozitif veya negatif bir bağlantısı 

---

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

281

olmadığını düşünüyor olabilir, Tanrı sorunu üzerine hiç dü-

şünmemiş olabilir… Tanrı inancı hakkında hiçbir şey ifade et-

memiş bir Evrim Teorisi savunucusunu hemen ‘bilinemezci’ 

sınıfa dâhil edemeyiz. Bu yazar bilinemezci sınıfa dâhil ola-

bildiği gibi pekâlâ teist veya ateist de olabilir. Embriyolojide 

anne rahmindeki oluşum aşamalarını tarif eden bir bilim in-

sanı, eğer Tanrı’dan bahsetmemişse, onun, hemen ateist veya 

bilinemezci sınıfa sokulduğuna tanık olmayız, fakat Evrim Te-

orisi ile ilgili eserler hakkındaki yorumlarda durum böyle de-

ğildir. Bu durumun, Evrim Teorisi’nin ortaya konduğu ilk dö-

nemden itibaren teolojik tartışmaların içinde yer alması gibi 

sebepleri olsa da yine de bu yaklaşım hatalıdır. Eğer Evrim 

Teorisi’ni savunan kişi Tanrı’ya inancı hakkında hiçbir şey söy-

lemiyorsa ve bu konudaki görüşünü açıkça belli etmiyorsa, bu 

kişiyi aceleyle kategorize etmemek en uygunudur.

‘Evrim Teorisi’ne inanan-bilinemezci’ tanımlamasında ilk 

akla gelen isim Thomas Henry Huxley’dir. Bunun nedenle-

rinden biri onun kendini açıkça böyle tanımlaması ve ‘agnos-

tik’ (bilinemezci) ifadesini ilk kullanan kişi olmasıdır. Evrim 

Teorisi’ni savunan ve modern tartışmalara yön veren en ünlü 

isimlerden Stephen Jay Gould da kendini ‘agnostik’ olarak ta-

nımlamaktadır. Tanrı inancı konusunda bilinemezci yaklaşıma 

sahip olup Evrim Teorisi’ne inanan bilim insanlarının ve dü-

şünürlerin genel eğilimi, bilim ile dini, aralarında aşılmaz bir 

duvar olan iki alan gibi değerlendirmeleri, bu yüzden bilim-

sel teorilerin herhangi bir teolojik sonucu olduğunu kabul et-

memeleridir.

Dikkat edilmesi gerekli önemli bir husus da Evrim Teorisi’ni 

savunan kişilerin bir kısmının, Tanrı inancı ile Evrim Teorisi 

arasında hiçbir bağ kurmamasıdır. Bu kişiler de hem teist hem 

ateist hem bilinemezci olabilirler. Fakat bu kişilerin inançla-

rının Evrim Teorisi ile hiçbir bağlantısı bulunmamaktadır. 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

282

Konumuz açısından bu çok önemli bir noktadır; çünkü bu ki-

şiler de ‘Evrim Teorisi’ne inanan ateist’ veya ‘Evrim Teorisi’ne 

inanan bilinemezci’ gibi bir sınıfta yer alırlar, fakat bu şahıs-

ların Tanrı inancı konusundaki tavırlarının Evrim Teorisi ile 

hiçbir alakası yoktur. Bu şahıslar örneğin psikolojik sebeplerle 

ateist, geleneklerinden dolayı teist veya Tanrı inancı üzerine 

hiç düşünmedikleri için bilinemezci bir tavır içinde olabilirler. 

Evrim Teorisi’nin ateizme yol açıp açmadığı tahlil edilecekse, 

‘evrimci-ateist’ kişinin ateist görüşünün Evrim Teorisi’nden 

kaynaklanıp kaynaklanmadığını da saptamak gerekir. Kita-

bın ilk bölümünde görüldüğü gibi 19. yüzyılda Evrim Teorisi 

ortaya konmadan önce de birçok ateist vardı. Evrim Teorisi 

ile hiç ilişkisi olmayan birçok sebep ateizme yol açabilir. Öy-

leyse ‘evrimci-ateist’ her kişinin ateizminin kaynağını Evrim 

Teorisi’ne bağlamamak veya ‘evrimci-bilinemezci’ her kişinin 

bilinemezciliğine Evrim Teorisi’nin sebep olduğunu düşünme-

mek gerekir. Bazen bir kişinin ‘bilinemezci’ tavrının kaynağını 

tespit etmek gerçekten zor olabilir. Örneğin Darwin’in teizm 

ile bilinemezcilik arasında geliş gidişlerinde ‘kötülük sorunu’ 

önemli bir yer tutmaktadır; Asa Gray’a yazdığı bir mektupta 

masum bir insanın yıldırım çarpması ile ilgili ölümünü

533

 sor-

gularken buna tanıklık edebiliriz. ‘Türlerin Kökeni’ ve daha 

birçok yerde Yaratıcı’yı ve doğal seleksiyonlu Evrim Teorisi’ni 

uzlaştıran Darwin’in, kimi zaman ‘bilinemezci’ (bazılarına 

göre ‘ateist’) yaklaşımla Yaratıcı’ya inancı arasında gidip gel-

diği doğru olsa da, doğal seleksiyonlu Evrim Teorisi’nin bunun 

yegâne sebebi olduğu söylenemez. Darwin’in dönemindeki bazı 

Hıristiyan din adamlarının Darwin’e karşı tavırlarının oluş-

turduğu psikolojik durum veya Darwin’in zihnini kurcalayan 

‘kötülük sorunu’nun da bunda bir katkısı olabilir.

533  Francis Darwin, Charles Darwin Yaşamı ve Mektupları, s. 83.

---