EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

286

inanan Dawkins gibi ateistler, Evrim Teorisi’nin ateizm ile bü-

tünleştirildiği bir anlayışı savunmaktadırlar.

Evrim Teorisi ile ateizmi bütünleştiren bu anlayışa karşı 

bazı teistler ise ateizmi yanlışlamak için Evrim Teorisi’ni 

yanlışlamak yoluna gitmişlerdir. Bir sonraki başlıkta Evrim 

Teorisi’ni reddedenlerin sınıflamasında bu yola başvuranlara 

değineceğim. Birçok kişi ise Evrim Teorisi ile ateizmi eşitle-

yen bu anlayışa, Evrim Teorisi’ni yanlışlayarak değil, Evrim 

Teorisi ile ateizm arasındaki bağlantının yanlış kurulduğunu 

göstererek karşı çıkmışlardır. Aslında doğal seleksiyonlu Ev-

rim Teorisi’ni ilk ortaya koyan Darwin

542

 ve Wallace

543

, teo-

rilerinin tasarıma ve teizme aykırı olmadığını söylemişlerdir. 

Onlar bu teoriyi daha çok bilimsel bir sorunsal olarak ele alıp 

işlediler. Bazı düşünürler ise Evrim Teorisi’nin ve teizmin sen-

tezini sistematik bir şekilde yapıp ‘teist bir Evrim Teorisi’nin 

savunmasını yaptılar. Bu tarz yaklaşımın en ünlü örneklerin-

den biri fosilbilimci ve rahip olan Theilhard de Chardin’dir.

544

 

Daha Darwin’in teorisinin ilk olarak duyulduğu günlerde bile, 

birçok dindar ve din adamı bu teori ile dinsel inanç arasında 

hiçbir çelişki olmadığını söylemişlerdir. Günümüzde de bir-

çok dindar ve din adamı bu teoriye inanmakta dinsel hiçbir 

engel görmemektedirler.

Evrim Teorisi’ne inanan tüm teistler, üç tektanrıcı dinin te-

olojilerine bağlı kalmamışlardır. Örneğin Whitehead ve Hart-

shone de Evrim Teorisi’ne inanmışlardır, ama onlar ‘süreç 

felsefesi’nin yaklaşımlarını benimsemişlerdir. ‘Evrim Teorisi’ne 

inanan-teistleri’ tektanrılı dinlere inananlar ve inanmayanlar 

olarak ayırabileceğimiz gibi, dine veya Evrim Teorisi’ne karşı 

542  Michael Ruse, The Darwinian Revolution: Science Red in Tooth and Claw, s. 

180-183.

543  Richard Milner, Charles Darwin Bir Doğa Bilimcinin Evrimi, s. 163.

544  Theilhard de Chardin, The Phenomenon of Man, çev: Bernard Wall, Harper Co-

lophon Books, New York (1975).

---

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

287

tavırlarına göre de değerlendirebiliriz. Örneğin Richard Swin-

burne daha ziyade teist bir bakış açısıyla Evrim Teorisi’ni ka-

bul ederken,

545

 Theodosius Dobzhansky evrimci bir bakış açı-

sıyla Yaratılış’ı kabul etmiştir.

546

 Görülüyor ki Evrim Teorisi 

ve Tanrı inancı açısından yapılan dokuz maddeli sınıflama 

bile bu sınıflara dâhil olanlar hakkında her türlü bilgiyi ve-

rebilecek mahiyette değildir; daha önce eleştirisini yaptığım 

ikili sınıflamanın ne kadar yetersiz kaldığını bu açıklamala-

rın daha iyi anlamanızı sağlayacağını düşünüyorum. ‘Evrim 

Teorisi’ne inanan-teistler’ arasında da ‘Evrim Teorisi’ne ina-

nan-ateistler’ arasında olduğu gibi alt sınıflar, farklılıklar mev-

cuttur. Tam bir değerlendirme için bu farklılıklar göz önünde 

bulundurulmalıdır.

Evrim Teorisi’ne inananları bahsettiğimiz üçlü sınıfla-

mayla incelerken, buraya kadar incelediğimiz hususları da göz 

ardı etmemeliyiz. Aslında bu hususların benzerlerine, Evrim 

Teorisi’ni reddedenleri ve Evrim Teorisi’ne karşı bilinemezci 

tavır içinde olanları da üçlü sınıflamaya tabi tutarken dikkat 

etmeliyiz. Dikkat edilmesi gerekli hususlar şöyle özetlenebilir:

1.  Evrim Teorisi’ne inancını belirtip, Tanrı konusunda hiç-

bir açık ifadesi olmayan ve dolaylı izahlarından açık bir 

şekilde Tanrı inancı konusunda bir fikir edinemediği-

miz kişileri, hemen bu üç sınıftan birine sokmaya ça-

lışmamalıyız.

2.  Bazı şahısların psikolojik durumu veya diğer herhangi 

bir sebeple iki farklı sınıf arasında gidip gelmiş olabi-

leceğini göz önünde bulundurmalıyız.

545 Richard Swinburne, The Existence of God, Clarendon Press, Oxford (1991), 

s. 173; Richard Swinburne, The Evolution of The Soul, Oxford Press, Oxford 

(1997), s. 1-20.

546  Theodosius Dobzhansky, Nothing In The Biology Makes Sense Except In The 

Light of Evolution, s. 261-262.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

288

3.  Evrim Teorisi’ne inanan kişinin ‘teist’, ‘ateist’ veya ‘bi-

linemezci’ görüşüne Evrim Teorisi’nin yol açıp açma-

dığını saptamalıyız. Ayrıca bunun tam tersi bir ilişki-

nin, örneğin ateist görüşün Evrim Teorisi’ne inanmaya 

yol açıp açmadığını da belirlemeliyiz. Evrim Teorisi ile 

Tanrı inancı arasında bir ilişki varsa bu ilişkinin yö-

nünü, neyin sebep neyin sonuç olduğunu belirlemeden 

yorum yapmamız hatalı olacaktır.

4.  Kişilerin Evrim Teorisi’ne inanç şekillerinde farklılık-

lar olabileceği gibi, teistlerin Tanrı inançları arasında 

da ateistlerin Tanrı’yı inkâr ediş nedenlerinde de bili-

nemezci yaklaşımda olanların teizme veya ateizme me-

safesinde de farklar olabilir. ‘Teist’, ‘ateist’ ve ‘biline-

mezci’ diye nitelenen kişilerin, kendi içlerinde de farklı 

olabileceklerini unutmamalıyız.

5.  Evrim Teorisi’ne inanan kişilerin bu teoriye inancı-

nın mı daha belirleyici olduğu, yoksa teizme veya ate-

izme veya bilinemezciliğe inancının mı daha merkezi 

olduğu saptanmalı; böylece Evrim Teorisi merkezinde 

mi inançların ele alındığı, inançların merkezinde mi 

Evrim Teorisi’nin ele alındığı anlaşılmalıdır.

EVRİM TEORİSİ’Nİ  

REDDEDENLERİN SINIFLANDIRILMALARI

Evrim Teorisi’ne inananlar üç maddede sınıflandırılabile-

ceği gibi, Evrim Teorisi’ni reddedenler de ‘bilinemezci’, ‘ate-

ist’, ‘teist’ olarak üç maddede sınıflandırılabilir. Dawkins ve 

onunla aynı görüşü paylaşanların ateizm ile Evrim Teorisi’ni 

adeta bütünleştiren yaklaşımına karşı Evrim Teorisi’ni redde-

den ateist diye bir sınıfın olup olamayacağını merak edenler 

olabilir. Oysa modern ateizm açısından en önemli isimlerden 

---