EvrimTeorisi indd

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

277

değerlendirirken dinlerin içindeki farklı yorum ve yaklaşım-

ları da belirleyerek; bunlardaki farklılığın, dinlerin Evrim 

Teorisi’ne yaklaşımlarını da farklılaştırabildiğini göstermeye 

çalışacağım. Evrim Teorisi’nin tanıtılması ve irdelenmesi daha 

önceki bölümlerin konusuydu. Bu bölümün amacı, Tanrı inancı 

ve dinlerin diğer inançları açısından Evrim Teorisi’nin değer-

lendirilmesidir.

Bu bölümde cevabını bulabileceğimiz bazı sorular şunlar-

dır: Evrim Teorisi’ne inanan dindar insanlar ve din adamları 

var mı? İnsanları, Tanrı’ya ve Evrim Teorisi’ne olan inanç-

ları çerçevesinde nasıl sınıflandırabiliriz? Evrim Teorisi ne-

den ateizmle özdeşleştirilmektedir ve bu doğru mudur? Ruhun 

ayrı bir cevher olup olmadığına ve Tanrı’nın doğa yasalarını 

ihlal edip etmediğine karşı neden teolojik agnostik bir tav-

rın benimsenmesini öneriyorum? Dünya’nın yaşı ve Nuh tu-

fanı ile ilgili değişik dinsel yorumlar neden Evrim Teorisi’ne 

karşı değişik yaklaşımlara sebep olmaktadır? Kur’an’da Ev-

rim Teorisi’ne karşı veya Evrim Teorisi’ni destekleyen ifade-

ler var mı? Hıristiyanlıktaki ‘ilk günah’ kavramının ve Hz. 

İsa’nın ‘ilahi kişiliği’ olduğuna dair iddiaların konumuz açısın-

dan önemi nedir? Sosyobiyoloji alanından gelen iddialar din-

lere tehdit oluşturabilir mi? Evrim Teorisi’ne dayanarak tutarlı 

bir ahlak teorisi geliştirilmesi mümkün mü?

EVRİM TEORİSİ VE TANRI İNANCI

Tektanrılı dinlerin bütün sistemi Tanrı merkezli bir onto-

loji temelinde yükselir. Tanrı-evren ve Tanrı-insan arasındaki 

ilişkinin kurulmasından, eskatolojik (ahirete dair) inançlardan, 

ahlaki pratik eylemlerin rasyonel temellerinin oluşturulma-

sına kadar tüm sistem bu ontolojiye dayanır. Bu yüzden Ev-

rim Teorisi’nin bu ontolojiye tehdit olup olmadığı veya başka 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

278

türlü ifade etmek gerekirse, Evrim Teorisi’nin bu ontoloji ile 

uzlaşıp uzlaşamayacağı konusu; dinler ile Evrim Teorisi ara-

sındaki en temel sorunsaldır. Dinler ile Evrim Teorisi arasın-

daki geri kalan tüm sorunsalların toplamı bile bundan daha 

az öneme sahiptir. Bu nedenle ilk önce bu en temel meseleyi; 

Tanrı inancı ile Evrim Teorisi’nin ilişkisini ele alırken, diğer 

tüm sorunsalları sonra açmak üzere paranteze alacağım. Bu 

paranteze alma işleminin konunun sağlıklı işlenmesi açısın-

dan özellikle önemli olduğunu düşünüyorum. Yoksa Dünya’nın 

yaşı ile ilgili bir tartışma veya insanın soyunun maymunum-

sularla ilişkilendirilmesinin ahlaki sonucuna dair bir tartışma; 

Evrim Teorisi’nin, Tanrı’nın yaratışı ile uzlaşıp uzlaşmayaca-

ğına dair en temel konuyla karışabilmekte, hatta bu en temel 

sorunsalın önüne geçebilmektedir. Evrim Teorisi ile dinlerin 

ilişkisi üzerine yapılan birçok tartışmada bu hatanın yapıldı-

ğına ve en temel sorunsalın bu yanlış sebebiyle gereğince ele 

alınamadığına tanık olmam, beni böyle bir paranteze alma ve 

sonra parantezi açma işlemine yöneltti.

Evrim Teorisi ile Tanrı inancının ilişkisi hakkındaki yay-

gın yanılgıların en önemlilerinden biri, Evrim Teorisi’ni ortaya 

koyanların veya ona inananların ateizm ile Evrim Teorisi’ne 

inanmayanların ise teizm ile bütünleştirilmeleridir. Oysa ger-

çek hiç de böyle değildir; Evrim Teorisi’ne inanan birçok din-

dar teist de mevcuttur. Pek çok ateist ise Evrim Teorisi’nin 

doğru olup olmadığı ile hiç ilgilenmeden ateist olmaktadır. 

Bu yüzden hem Evrim Teorisi’ne inanç ile ateizmin, hem de 

teizm ile Evrim Teorisi’ni reddetmenin özdeşleştirilmesi ha-

talıdır. Evrim Teorisi ile Tanrı inancının ilişkisinde sanıldığı 

gibi iki zıt kategori değil, birçok kategori karşımıza çıkmak-

tadır. Pek çok kişi Tanrı’nın varlığı ile yokluğunun bilineme-

yeceğini iddia etmekte veya bu konu üzerinde hiç düşünme-

den nötr bir tavır almaktadır. Bu kategoriyi biz Tanrı’ya inanç 

---

Tanrı İnancı, Dinler ve Evrim Teorisi

279

açısından üçüncü bir kategori olan bilinemezci (agnostik) kate-

gori olarak ele alacağız. Evrim Teorisi için de aynı ayırım ya-

pılabilir. Evrim Teorisi’nin doğruluğunu kabul edenler birinci, 

yanlışlığını kabul edenler ikinci, bu teorinin doğru mu yan-

lış mı olduğunun bilinemeyeceğini iddia edenlerle bu teoriye 

karşı umursamaz olanlar üçüncü bir kategori olarak ele alı-

nabilir. Şu halde Tanrı inancında da Evrim Teorisi’ne inançta 

da üçer kategori karşımıza çıkar; bunların birbirleriyle eşleş-

meleri ise dokuz kategori eder. Bu kategorileri şu şekilde gös-

termek mümkündür:

A-

1.  Evrim Teorisi’ne inanan – Bilinemezciler

2.  Evrim Teorisi’ne inanan – Ateistler

3.  Evrim Teorisi’ne inanan – Teistler

B-

1.  Evrim Teorisi’ni reddeden – Bilinemezciler

2.  Evrim Teorisi’ni reddeden – Ateistler

3.  Evrim Teorisi’ni reddeden – Teistler

C-

1.  Evrim Teorisi Bilinemez diyen – Bilinemezciler

2.  Evrim Teorisi Bilinemez diyen – Ateistler

3.  Evrim Teorisi Bilinemez diyen – Teistler

Bir kategoride aynı sınıfa sokacağımız kişilerin, Evrim 

Teorisi’ne bakışları veya Tanrı inancına bakışlarının aynı ol-

madığını da bilmeliyiz. Örneğin süreç felsefesine inanan Whi-

tehead ile Hıristiyan rahip Theilhard de Chardin’in her ikisi 

de ‘Evrim Teorisi’ne inanan-teistler’ kategorisinin içindedirler, 

fakat ikisinin Tanrı inancında önemli farklar bulunur. Ayrıca 

şahısları bu kategorilerden birine sokmakta da önemli zorluk-

lar vardır. Örneğin Darwin’in en temel eserlerine baktığımızda 

---