İstanbul üNİversitesi

_________________________________________________________ART-SANAT 2014/1___________________________________________________________ 
 
83 
 
prize was also applauded for its plastic quality. Again the volumetric composition of the 
ring  structure  dividing  the  ceremonial  court  to  back  and  front  spaces  was  not  found 
good  enough.  Of  all  the  ten  second  step  submissions  general  criticism  was  on  the 
competition between the monument and the building itself. After the determination of 
the project in 1979, the construction process of nearly two years started. The opening of 
the  monument  was  hurried  to  the  centennial  anniversary  of  Atatürk’s  birthday.  The 
bronze model was done in Hungary. Prof. Afet İnan, architect Behruz Çinici and the prof. 
Enver Ziya Karal were sent to Budapest to control the 1/1 scale gypsum model in 1980. 
Cahit  Karakaş  goes with  the  intervention  of  1980.  Finally  the  Atatürk  monument was 
opened to public on the 19
th
 of May in 1981 by Kenan Evren. The monument faces the 
ceremonial place and is a node for remembrance of the founder of the Grand National 
Assembly  and  the  Turkish  Republic.It  accompanies  some  formal  rituals  of  the  Grand 
National Assembly such as state ceremonies in national holidays, welcome ceremonies 
for foreign visitors such as ambassadors, speakers of other nations and presidents. By 
this way the monument enhances to the civic quality of the space. The placement of the 
monument  at  the  side  rather  than  in  the  center  of  the  ceremonial  court  exhibits 
irregularity  enabling  urban  vistas  and  provides  space  for  ceremonial  gatherings  of 
crowds.  
In  this  study  it  is  aimed  to  depict  the  story  of  Atatürk  monument  in  the  Grand 
National Assembly of Turkey with its diverse actors and conflicts. It is also relevant to 
say  that  when  political  turmoils  are  in  case  where  the  bounds  of  the  people  and  the 
power structures are damaged, the artworks may be operative in restoration of national 
unity and act as forms of public sedative. Though sometimes detailed and hard work of 
cadres of power can be criticized and have the risk of becoming a vast because of the 
changing actors due to the long time spent for the idealization process of the artwork in 
the  changing  climate of  political  framework.  The  Atatürk  monument  with  a nearly  40 
years of discussion process is a very significant case for Turkish sculpture, politics, art 
and  architecture.  It  was  also  very  interesting  that  despite  the  preliminary  ideas 
workshop  and  long  discussions  in  the  working  committees  of  the  National  Assembly 
and the Senate, the type of the monumental representation was chosen as the colossal 
type by the jury. Maybe it was found safe and away from the very productive however 
un-resulted discussion produced so far. Vale (1992)  discusses the infusion of  national 
symbolism as a time taking period for emerging states in the physical environment so 
that  there  would  be  alterations  due  to city  growth  and  development,  and  personal  or 
group reactions against the government sponsored acts. This is valid for the unrealized 
and changed parts of the governmental district of Ankara as well. The disappearance of 
the  civic  forum  between  the  ministries  and  the  parliament  in  years  is  an  outcome  of 
these  reactions  appearing  as  physical  alterations  in  the  plan,  architecture  of  the 
buildings as well as involvement of the monuments. 

---

_________________________________________________________ART-SANAT 2014/1___________________________________________________________ 
 
84 
 
Bu  çalışma  Türkiye’de  1937’lerden  1980’lerin  politik  ve  siyasal  iklimine  uzanan 
bir süreç içerisinde Türkiye Büyük Millet Meclisi kampüsü ve bağlamı içerisinde Atatürk 
için  inşa  edilecek  olan  anıt  heykelin  üzerinde  üretilen  düşünce  ve  tartışmaların  bir 
okumasını  gerçekleştirmeyi  amaçlamaktadır.  Bu  araştırmada  analiz  edilen  veriler 
büyük ölçüde 1976 ve 1980 yılları arasında Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosunun 
çalışma komitelerinin rapor ve toplantı tutanaklarına dayandırılmaktadır.  
Kuruluş  yıllarından  20.yüzyılın  ortalarına  kadar  ki  süreçte  Cumhuriyet  dönemi 
tarihsel  sürecinin  devlet  mimarisi  alanının  yabancı  mimarların  hâkimiyeti  altında 
geçmesi  gibi  aynı  dönemde  Türk  heykeltraşlarını,  mimar  ve  sanatçılarını  görebilmek 
pek yaygın değildi. Bu durum çoklukla ancak 1882’den sonra resim, heykel, mimarlık ve 
kaligrafi  alanlarında  ders  vermeye  başlayan  Sanayi  Nefise  mektebinin  ilk  kırk  yılında 
sadece  dört  Türk  sanatçı  yetiştirebilmesi  ile  açıklanabilir  (Gezer  1984:  17).
4
 
Cumhuriyetin  kuruluş  yıllarında  1920’ler  de  Türk  öğrenciler  Avrupa’ya  sanat  eğitimi 
almaya  gönderildiyseler  de  İkinci  Dünya  Savaşının  yaşattığı  gecikmeler  ve  1937’den 
sonra  Belling’in  akademiye  gelmesi  sebebiyle  1940’lara  kadar  heykel  eğitimi  için  bu 
durum geçerli olamamıştır (Gezer 1984: 15). Bununla beraber 1930’larda ulusal bilincin 
uyandırılması  için  Cumhuriyet  kadrosunun  getirdiği  yeni  düzeninin  sahiplenilmesi 
amacıyla  yabancı sanatçılar  tarafından  kent  meydanlarına  inşa  edilen  birçok  anıt  eser 
gerçekleştirilmiştir. Şan ve şeref dolu geçmişin biçimsel anlatımları kent meydanlarında 
halka  sunulmuştur.  Zafer  anlatımlarının  biçimsel  anlatıları  büyük  kurtarıcı  Atatürk’ü 
çoğunlukla askeri kiyafetlerle at üstünde, nadir olarak ise İstanbul, Tekirdağ, Muğla ve 
Isparta’daki  anıtlarda  olduğu  üzere  sivil  olarak  resmedildiği  biçimsel  temsillerinden 
oluşmaktaydı.  Gezer’e  göre,  heykel  terimi  kent  repertuarında  Atatürk  heykeli 
özdeşleşmekteydi.  Bununla  beraber  yabancı  heykeltraşların  ve  sanatçıların  durumu 
gazete ve dergilerde aydınlanmış burjuvazi tarafından eleştirilmeye başlamıştı. Mesela 
Ahmet Haşim böylesi bir durum için “büyük anıt ve heykel dikilecek yerde, bugün için 
bir  mermer  kütlesi  ya  da  külçe  bronz  koyalım  ve  altına  ‘Türk  sanatçısı  yetişinceye 
kadar’” diye yazalım der (Gezer 1984:20). Buna ek olarak Kenan Yontunç, Çorum kenti 
için ürettiği ilk Atatürk heykelini diğer iki kent, Elazığ ve Kayseri için yeniden üreterek 
ünlenen Türk heykeltraş, Mustafa Kemal Atatürk’ten kent heykellerinin bu alanda yeni, 
gelişmemiş ve pratiğe ihtiyacı olan Türk sanatçılarına bırakılması istemiştir. Atatürk ve 
Yontunç  arasında  geçen  bu  konuşmadan  sonra  Türk  sanatçıların  kamu  anıt  ve 
heykellerinde  daha  fazla  söz  sahibi  olduğuna  inanılır.  Kamu  heykelleri  büyük 
kentlerden  küçük  kasaba  ve  köylere  yayılmaktadır.
5
  Böylesi  bir  gelişme  yayılan 
                                                           
4
 Hüseyin Gezer’e göre bu dört sanatçı İhsan Özsoy, Behzat, Mahir Tomruk ve Nijad Sirel’dir. 
5
 Yabancı sanatçılar yanında Türk sanatçılar da 1930’lardan sonra kent anıt heykelleri üretmişlerdir. 
Kenan Yontuç  Çorum ve Edirne Heykelleri (1931),   Rahip Aşir Acudoğlu, Menemen-Kubilay Anıtı 
(1932), Kenan Yontunç, Silifke Heykeli (1934),  Hadi Bara İstanbul-Harbiye Atatürk heykeli (1937), 
Hadi Bara ve Zühtü Müridoğlu,  Beşiktaş-Barbaros Anıtı, İstanbul  (1936)  

---